«Առաջին լրատվական»-ի զրուցակիցն է Ռուսաստանի գիտությունների ակադեմիայի Արևելագիտության ինստիտուտի գիտական ղեկավար, պատմագիտության դոկտոր Վիտալի Նաումկինը:
– Պարոն Նաումկին, Մերձավոր Արևելքի իրադարձությունները, այնտեղ գոյություն ունեցող հակամարտությունները, Ձեր գնահատմամբ, որքանո՞վ են ազդում Հարավային Կովկասի տարածաշրջանի հակամարտությունների և, մասնավորապես, Ղարաբաղյան կոնֆլիկտի վրա:
– Մերձավոր Արևելքում տիրող մրրկայնությունը, հակամարտային վիճակը, պետականության փլուզման գործընթացը, որը տեղի է ունենում մի քանի կետերում, և հատկապես փախստականների ալիքը, արյունալի բախումները, շարունակվող քաղաքացիական պատերազմները, ինտերվենցիաները, անշուշտ, բացասաբար են ազդում բոլորի վրա, ովքեր մոտ են այս տարածաշրջանին: Ես կասեի՝ այս իրադարձությունները նախ և առաջ շեղում են ուշադրությունը Ղարաբաղյան հիմնախնդրից: Նախկինում Մերձավոր Արևելքում իրադրությունը ավելի հանգիստ էր, և միջազգային հանրությունը շատ ուշադիր էր վերաբերվում Ղարաբաղում տեղի ունեցող իրադարձություններին, համաշխարհային ուշադրության մակարդակը ավելի բարձր էր, մեծ տերությունները ավելի ուշադիր էին, Մինսկի խումբն աշխատում էր առաջ քաշել ինչ-որ նախաձեռնություններ: Այսօր Սիրիան, կարծես, ստվերել է մյուս հակամարտությունները, որոնցում հասել էին կրակի դադարեցման, թեև կան խախտումներ, սադրանքներ, բայց ամեն դեպքում Լեռնային Ղարաբաղը զարգանում է, Լեռնային Ղարաբաղի ժողովուրդն ապրում և կառուցում է իր՝ չճանաչված պետականությունը: Սա առաջին կետն է, որը կուզենայի նշել:
Կա նաև երկրորդը՝ այս մեծ տարածաշրջանի անվտանգության միջավայրի ընդհանուր քայքայումը, որը ներառում է և՛ Մերձավոր Արևելքը, և՛ Կովկասը, և՛ Կենտրոնական Ասիան: Հակամարտության բոլոր գոտիներն էլ իրար սահմանակցում են:
Երրորդ խնդիրը փախստականների մեծ ալիքն է, որի մեջ կան նաև հայեր: Բավական է հիշատակել թեկուզ Հալեպը: Դուք ինձնից լավ գիտեք, որ Սիրիայից արդեն 20 հազար հայ փախստական է տեղափոխվել Հայաստան, և առայժմ պարզ չէ, թե ինչ կլինի Սիրիայի հետ, թեև կան հակամարտության կարգավորման որոշ նախանշաններ, բայց շատ դժվար է ապրել քանդված շրջաններում, նույնիսկ եթե Հալեպը ազատագրված է: Այնտեղ մնացել է հայ բնակչություն, նրանք փորձում են վերականգնել բնակավայրերը, որտեղ իրենք ապրում են:
Վերջին՝ չորրորդ խնդիրը ահաբեկչության վտանգի աճն է իսլամական աշխարհում՝ ծայրահեղականների ուժերի, այնպիսի կազմավորումների կողմից, ինչպիսիք են Ռուսաստանում արգելված «Իսլամական պետությունը», «Ջաբհաթ ան-Նուսրան» և այլ խմբավորումներ: Այնտեղ կան մեծ թվով զինյալներ, որոնք նույնիսկ այդ խմբավորումների լիակատար ոչնչացումից հետո կփախչեն, կապաստանեն ինչ-որ տեղում, ինչպես մենք ենք ասում՝ տեղի կունենա ատոմիզացիա, և ոչ մի վստահություն չկա, որ նրանց հաջորդ թիրախը չեն դառնա, օրինակ, Հարավային Կովկասի տարածաշրջանը, կասպիական տարածաշրջանը, Կենտրոնական Ասիան, ուստի Ռուսաստանը պետք է ուշադիր լինի այս խնդրի նկատմամբ: Կարծում եմ՝ այս ուղղությունները գլխավոր գործոններն են, որոնք ազդում են:
Ես չեմ խոսում Մերձավոր Արևելքի տնտեսական խնդիրների մասին, որոնք շատ կարևոր են բոլորիս համար՝ որպես առևտրային գործընկերներ, ներդրումների աղբյուր և վերջապես՝ շուկա: Իսկ այսօր այս հարուստ երկրները զբաղված են իրենց խնդիրներով և դուրս են մնում համաշխարհային շուկայից:
– Իսկ ինչպե՞ս եք պատկերացնում Ռուսաստանի և Միացյալ Նահանգների նոր վարչակազմի համագործակցությունը սիրիական խնդրի շուրջ: Այս երկրները համագործակցում են նաև Մինսկի խմբի ձևաչափով՝ Ղարաբաղյան հիմնախնդրի կարգավորման ուղղությամբ: Ռուսաստան-Արևմուտք հարաբերությունները Սիրիայի շուրջ կազդե՞ն Մինսկի խմբի շրջանակներում այս պետությունների համագործակցության վրա:
– Միացյալ Նահանգների ու Ռուսաստանի հարաբերություններն այսօր շատ ցածր մակարդակի վրա են: Այդ հարաբերությունները երբևէ այդքան ցածր մակարդակի վրա չեն եղել «սառը պատերազմի» ավարտից հետո: Սա շատ վատ է: Կհաջողվի՞ փոխել իրավիճակը Թրամփի նախագահության օրոք՝ մենք առայժմ չգիտենք:
Թրամփը հակասական հայտարարություններ է անում, նա հաճախ փոխում է իր քաղաքական գիծը, հռետորաբանությունը: Մենք չգիտենք՝ նա պատրա՞ստ է, օրինակ, համագործակցել Ռուսաստանի հետ ահաբեկչության դեմ պայքարում: Եթե նա պատրաստ է, դա մի բան է, եթե հրաժարվել է այդ նպատակից, լրիվ ուրիշ բան է: Ընդհանրապես՝ որքանո՞վ է Թրամփը իր նոր-մեկուսացման քաղաքականության պայմաններում պատրաստ ռեսուրս ու էներգիա ծախսել Կովկասի կամ Մերձավոր Արևելքի հարցերով զբաղվելու վրա: Նա ունի իր առաջնահերթությունները: Դրանք են Իսրայելին աջակցելը, համագործակցությունը Ծոցի երկրների հետ: Նա հետաքրքիր փորձեր է անում Եգիպտոսի հետ համագործակցությունը վերականգնելու ուղղությամբ, որի գործող վարչակարգը քննադատության էր ենթարկվում Օբամայի կողմից: Բայց արդյոք դա նշանակո՞ւմ է, որ նա կպահպանի այս տարածաշրջանի նշանակությունը իր արտաքին քաղաքական գերակայությունների համակարգում: Ընդհանրապես նա խորությամբ կզբաղվի՞ արտաքին քաղաքականությամբ: Իսկ միգուցե նա կկենտրոնանա միայն ներքին խնդիրների վրա, ինչպես կարծում են իմ գործընկերները, մասնավորապես՝ Նիկոլայ Զլոբինը:
Վերջին հանգամանքը, որը կազդի Հայաստանի վրա, Թրամփի մոտ շատ հստակ նշմարվող գիծն է՝ լուրջ ճնշում գործադրել Իրանի վրա, իսկ Իրանը, ինչպես հայտնի է, շատ կարևոր հարևան է Հայաստանի համար, Հայաստանի կարևոր գործընկերներից մեկը և ընդհանրապես արտաքին աշխարհ դուրս գալու հնարավորությունը, ուստի եթե Իրանը պատժամիջոցների տակ ընկնի, կամ կրկին սկսվի առճակատում Իրանի հետ, դա բացասաբար կանդրադառնա Հայաստանի և իր տնտեսական շահերի վրա:
– Այսինքն՝ ի տարբերություն Օբամայի վարչակազմի, Թրամփի վարչակազմը նոր շեշտադրումնե՞ր է ունենալու:
– Այո, արդեն ունի: Նոր իրանական ռազմավարությունը նկատվում է շատ հստակ կերպով: Դա ենթադրում է խիստ ճնշում Իրանի վրա, Իրանի կոշտ քննադատություն և համագործակցություն տարածաշրջանի այն երկրների հետ, որոնք վախենում են Մերձավոր ու Միջին Արևելքում Իրանի ազդեցության ընդլայնումից և ամրապնդումից:
– Իսկ ի՞նչ կասեք այն մասին, որ Թրամփն ու իր թիմակիցները տարածաշրջանում շատ կարևոր գործընկեր են համարում Թուրքիային:
– Միացյալ Նահանգների ու Թուրքիայի հարաբերություններում նոր բան տեղի չի ունենում: Ես կասեի՝ ընդհակառակը, այսօր որոշ բարդություններ են առաջացել Թուրքիայի ու Արևմուտքի, ՆԱՏՕ-ի երկրների հարաբերություններում: Հիշենք թեկուզ Գերմանիան, Ավստրիան: Նույնիսկ Միացյալ Նահանգների հետ լուրջ տարաձայնություններ կան՝ կապված քրդական հարցի հետ, որովհետև ամերիկացիները օգտագործում են «Սիրիայի դեմոկրատական ուժերին», որի կորիզը կազմում են քրդական ուժերը: Դա ձեռնտու չի Թուրքիային: Թուրքիան կարծում է, որ Սիրիայի քրդերի ժողովրդական ինքնապաշտպանության ջոկատները ահաբեկիչներ են: Ամերիկացիները նրանց ահաբեկիչ չեն համարում: Մենք նույնպես չենք կարծում, թե նրանք ահաբեկիչ են: Ուստի շատ լուրջ խնդիր է, թե ինչպես կկարողանան այս երկու երկրները լուծել իրենց տարաձայնությունները քրդերի հարցով, հատկապես Սիրիայի հյուսիսի համար մղվող թեժ պայքարի պայմաններում: Կարծում եմ, որ Հարավային Կովկասի ժողովուրդները, ներառյալ Հայաստանը, ևս անտարբեր չեն այս խնդրի հանդեպ, որովհետև այստեղ ևս կա քրդական բնակչություն:
– Ղարաբաղյան հակամարտության նոր հնարավոր սրացումը, Ձեր կարծիքով, սպառնալի՞ք է Ռուսաստանի անվտանգության համար: Ռուսաստանը ինչպե՞ս կարձագանքի Ղարաբաղի դեմ նոր ագրեսիայի դեպքում:
– Ես հույս ունեմ, որ, այնուամենայնիվ, նոր ագրեսիա չի լինի: Նախ՝ կա հզոր զսպող գործոն՝ Հայաստանի անդամակցությունը ՀԱՊԿ-ին և Ռուսաստանի դերակատարությունը, որը կպաշտպանի Հայաստանին: Կարծում եմ, որ զսպման այս գործոնը մեծ նշանակություն ունի:
Բացի այդ, Ադրբեջանը (միգուցե դա դուր չի գալիս մեր հայ ընկերներից շատերին) լավ հարաբերություններ ունի Ռուսաստանի հետ, մենք ձգտում ենք զարգացնել այդ համագործակցությունը և նույնպես զսպել Ադրբեջանին, որին ավելի ձեռնտու է զարգանալ, բարելավել երկրի տնտեսական վիճակը խաղաղ պայմաններում, ոչ թե տրվել նոր արկածախնդրությունների՝ հասկանալով, որ խնդիրը այսպես թե այնպես հնարավոր չէ լուծել ռազմական ճանապարհով:
– Բայց կարծում եք՝ ադրբեջանցիները հասկանո՞ւմ են դա:
– Ես հույս ունեմ, որ հասկանում են: Ինչպե՞ս կարող եմ վստահ լինել: Հույս ունեմ, որ հասկանում են:
– Բայց չէ՞ որ Ադրբեջանը հայտարարեց, թե Հայաստանի հետ բանակցությունները կասեցված են:
– Ես դա ընկալում եմ որպես ռազմատենչ հռետորաբանություն, ճնշում գործադրելու փորձ: Եկեք համեմատենք, թե ինչ ճնշում է այսօր գործադրվում, օրինակ, Իրանի վրա: Հայտարարում են, թե Իսրայելը ուր որ է պատերազմ կսկսի Իրանի դեմ, «Հըզբոլլահին» ու Իրանին կքշի Սիրիայից և այլն, և այլն: Հասկանում եք, կան պետություններ, որոնք տասնամյակներ շարունակ ապրում են ռազմական առճակատման պայմաններում, և այս իմաստով կարծում եմ, որ միջազգային հանրությունը՝ ներառյալ Ռուսաստանը, պետք է ավելի մեծ հետաքրքրություն ցուցաբերի Ղարաբաղյան հիմնախնդրի կարգավորման նկատմամբ՝ չնայած այն հանգամանքին, որ կան Սիրիայի, Եմենի, Հարավչինական ծովի և մյուս խնդիրները:
