– Ըստ որոշ վիճակագրական տվյալների՝ արտագաղթը մեր երկրում վերջին տարիներին մտահոգիչ ծավալների է հասել: Դուք զբաղվում եք ժողովրդագրական խնդիրների ուսումնասիրությամբ, ինչպե՞ս եք գնահատում մեր երկրում արտագաղթի պատկերը: Համամի՞տ եք այս տվյալների հետ:
-Բոլորի համար պարզ է, որ վերջին տարիներին հատկապես արտագաղթը շատ մեծ թափ է ստացել: Նույնիսկ իշխանությունները, պատկան մարմինները, որոնց պարտականությունն է այդ տվյալները հրատարակել, այսօր չեն կարողանում կոծկել այդ տվյալները: Չնայած պարբերաբար ինչ-որ թվեր են ներկայացնում, սակայն այդ խնդիրը առարկայորեն դիտող մարդու համար բացահայտ է, որ այդ տվյալները իրականությանը չեն համապատասխանում: Բոլորի համար հստակ է, ամենասովորական քաղաքացին անգամ երբ իր շուրջն է նայում, տեսնում է, թե ինչպես են իր հարևանները, բարեկամները, ծանոթները, ոչ ծանոթները մեծ թափով լքում երկիրը: Հասարակության շրջանում երկիրը թողնելու, գնալու համոզմունքը ավելի է արմատացել ու իրականություն դարձել:
– Ըստ Ձեզ` որո՞նք են արտագաղթի հիմնական պատճառները: Ճիշտ է, հիմնական հատվածը ցանկանում է լքել երկիրը ֆինանսապես ավելի բարեկեցիկ կյանքով ապրելու համար, սակայն մեծ թիվ են կազմում նաև այն մարդիկ, ովքեր գնում են «իրենց մարդ զգալու», օրենքի երկրում ապրելու համար:
– Շատ ճիշտ եք նկատում. այստեղ կա սոցիալ-տնտեսական գործոնը, որը միշտ եղել է և չի կարելի թերագնահատել, բայց դրան զուգահեռ` կա նաև բարոյական, հոգեբանական կողմը, քաղաքացու՝ արժանապատիվ մարդ զգալու գործոնը, ընդհանրապես, երկրում հեռանկար տեսնելու կամ չտեսնելու գործոնը, որովհետև, ցավոք, 2008 թվականից հետո հատկապես, մարդկանց համար շատ ավելի մեծ նշանակություն է ստացել այն համոզմունքը, որ իրենց ապագան, հեռանկարներն այստեղ այլևս չեն տեսնում: Այդ մարդիկ քիչ թե շատ սոցիալական առումով մեծ խնդիրներ չունեն, ուղղակի թե՛ իրենց , թե՛ իրենց երեխաների համար հեռանկար չեն տեսնում Հայաստանում: Որովհետև իրավիճակի ոչ մի փոփոխություն չեն տեսնում: Ցանկացած ողջմիտ մարդու համար ակնհայտ է, որ այնքան ժամանակ մինչև խնդիրները արմատապես չլուծվեն, իրականությունը չի փոխվի: Ինչ-որ բարեփոխումների մասին են անընդհատ խոսում, բայց խնդիրներին պատճառներին մոտենալու փոխարեն, միայն արտաքին, մակերեսային երևույթներին են դիպչում, ինչը ոչ մի լուծում չի կարող բերել: Այս ամենը տեսնելով մարդիկ իրենց բախտը ուզում են օտար ափերում որոնել: Ուսյալ, բարձրագույն կրթությամբ երիտասարդներ իրենց ապագան չեն տեսնում այստեղ. կամ գնացել են կամ միջոցներ են որոնում գնալու համար:
Ոչ ոք չի կարող այս խնդիրների վրա արհեստական վարագույր իջեցնել, և սին են այն հավաստիացումները, որ մեծ փոփոխություններ չկան արտագաղթի երևույթի կապակցությամբ:
Իհարկե, այս ամենը հետևանք է շատ արմատական խնդիրների` այս քրեաօլիգարխիկ համակարգի, քաղաքական ավտորիտար ռեժիմի և հոգեբանական իրավիճակի, որ տիրում է այսօր երկրում: Ու մինչև այս արմատական խնդիրները չլուծվեն, արտագաղթը նույն սպառնալի չափերով շարունակվելու է:
Իսկ այն, ինչ այսօր արվում է՝ դա ջայլամի քաղաքականություն է կամ թվացյալ ջայլամի քաղաքականություն, որովհետև իրենք էլ լավ գիտեն, թե ինչ պատկեր կա, պարզապես չեն ուզում իրականությունը բացահայտ ասել, որովհետև ճշմարտությունը ընդունելուը դեպքում իրենք պետք է պատասխանատվության կանչվեն:
– Նման մտահոգիչ պատկերի պարագայում, օրերս սփյուռքի նախարար Հրանուշ Հակոբյանը հպարտությամբ հայտարարում էր, որ երեք տարիների ընթացքում շուրջ 500 ընտանիք է վերադարձել հայրենիք: Բացի դա, իրենք առաջարկում են նաև «Հայրենադարձության մասին» օրենք ընդունել: Ձեր կարծիքն այս հայտարարության վերաբերյալ: Իրատեսական համրո՞ւմ եք այս նախաձեռնությունը, թե՞ հերթական իմիտացիան է:
– Ավելի քան իմիտացիա է: Ամոթ է, որ նման բաներ է ասվում նախարարության և ընդհանրապես պետական համակարգի կողմից: 500 ընտանիք եկել է, թե ոչ` դա նախ պետք է ապացուցել, բայց առաջին հերթին պետք է տեսնել, թե քանի ընտանիք է լքել Հայաստանը: Այս պարագայում անհեթեթ է խոսել կամ պատկերացնել, որ սփյուռքից մեր հայրենակիցները կարող են գալ և մշտական բնակություն հաստատել Հայաստանում, սա աբսուրդ է: Մեր սփյուռքահայերը և հատկապես վերջին տարիներին Հայաստանը թողած մեր հայրենակիցները կմտածեն վերադառնալ Հայաստան, եթե երկրում լինեն այնպիսի պայմաններ, որոնք առաջին հերթին արտագաղթի չեն մղում իր բնակիչներին:
Հետևաբար ամոթ է նման բաների մասին խոսելը, սուտը շարունակելը, և ինչպես ասում են մարդկանց աչքերին փոշի ցանելու փորձը, քանի որ ոչ ոք, միևնույն է, չի հավատում դրան:
– Վերջերս մեծ աղմուկ բարձրացավ Հայաստանում Ռուսաստանի միգրացիոն ծառայության գործունեության և այդտեղ դիմող ՀՀ քաղաքացիների աննախադեպ քանակի վերաբերյալ: Ըստ հրապարակված տվյալների` ամեն օր 40-50 մարդ է դիմում այս կազմակերպությանը Ռուսաստանում բնակություն հաստատելու համար: Ծրագրին մասնակցում է Ռուսաստանի շուրջ 30 սահմանամերձ մարզ, որտեղ բնակություն հաստատել ցանկացողների համար ստեղծվում են բոլոր անհրաժեշտ պայմանները, քանի որ սա Ռուսաստանի համար կարևոր ռազմավարական նշանակություն ունի: Հայաստանի ռազմավարությունն այս դեպքում ո՞րն է: Դուք բավարար համարո՞ւմ եք պետության քաղաքականությունը ՀՀ քաղաքացիներին երկրում պահելու ուղղությամբ:
– Ես կարծում եմ, որ Հայաստանում ընդհանրապես քաղաքականություն չկա քաղաքացիներին այստեղ պահելու ուղղությամբ: Ընդհակառակը` կա քաղաքականություն հայ մարդուն, քաղաքացուն Հայաստանից դուրս մղելու ուղղությամբ: Դա կլինի ծրագրված, միտումնավոր կամ ոչ միտումնավոր, արդյունքը նույնն է: Մենք գիտենք, որ Ռուսաստանը ունի ժողովրդագրական լուրջ խնդիրներ և իր շահերից ելնելով փորձում է իր խնդիրը լուծել, ինչքան էլ որ դա մեզ համար բացասական է, մենք չենք կարող մեղադրել նրանց: Մենք տեսնում ենք, որ Հայաստանի իշխանությունները, ընդհակառակը, համագործակցում են Ռուսաստանի և այլ պետությունների հետ` համատեղ միգրացիոն գրասենյակներ բացելով, ձևականորեն իբր երկկողմանի, բայց բոլորի համար պարզ է, որ այդ ուղղությունը միակողմանի է: Արդեն տևական ժամանակ է Հայաստանը հիմնականում այն բանով է հատկանշվում, որ մարդ է արտահանում, իր քաղաքացիներին: Սա է Հայաստանի իշխանությունների քաղաքականությունը: