«Առաջին լրատվական»-ի զրուցակիցն է Պրահայի «Эхо Кавказа» լրատվական ծառայության քաղաքական վերլուծաբան Վադիմ Դուբնովը:
Հայաստանի և Ադրբեջանի նախագահների հանդիպումը Վիեննայում միջնորդների դիվանագիտական հաջողությունն է: Ամերիկացիները, ռուսներն ու ֆրանսիացիները կարողացան գոնե ժամանակավորապես փրկել Մինսկի խմբի դեմքը: Այսպես է ռուս քաղաքագետ Վադիմ Դուբնովը մեկնաբանում նախագահների հանդիպումը՝ դրական գնահատելով ԵԱՀԿ-ի համատեղ հայտարարությունը, որը տարածվեց հանդիպումից հետո: Ըստ այդ հայտարարության՝ Մինսկի խմբի համանախագահող երկրների ներկայացուցիչները պնդել են 1994 և 1995թթ. զինադադարի ամրապնդման մասին համաձայնագրերի իրագործման անհրաժեշտությունը, համաձայնություն է ձեռք բերվել քայլեր ձեռնարկելու, մասնավորապես, շփման գծում միջադեպերի հետաքննության մեխանիզմների ներդրման ուղղությամբ: Վադիմ Դուբնովը «Առաջին լրատվական»-ի հետ զրույցում նկատեց, որ սրանք այն պայմաններն էին, որոնք առաջադրել էր Երևանը, և բոլոր կողմերը գոնե ֆորմալ առումով համաձայնություն են տվել Սարգսյանի պայմաններին, այլ հարց է, որ իրականում շատ դժվար կլինի դրանք կյանքի կոչել:
Վերլուծաբանի կարծիքով՝ միակ կողմը, որը հաստատ չի շահել այս իրավիճակից, Ռուսաստանն է, որը չկարողացավ պահպանել իր մենաշնորհը Ղարաբաղյան հարցում:
– Պարոն Դուբնով, ընդհանուր առմամբ ինչպե՞ս կգնահատեք Վիեննայի հանդիպման արդյունքները:
– Սա անկասկած միջնորդների հաջողությունն է, սա Ռուսաստանի, Միացյալ Նահանգների ու Ֆրանսիայի և հավանաբար նաև ԵԱՀԿ-ի դիվանագիտական հաջողությունն է, քանի որ նրանք ինչ-որ կերպ, գոնե ինչ-որ ժամանակով փրկեցին Մինսկի խմբի դեմքը: Նրանց հաջողվեց միասնական հայտարարության մեջ համատեղել այն, ինչ թվում էր անհնար: Բոլոր կողմերը ֆորմալ առումով համաձայնեցին Սարգսյանի պայմաններին շփման գծում իրավիճակի մշտադիտարկման և միջադեպերի հետաքննության մեխանիզմների ներդրման վերաբերյալ, որը շատ կարևոր է, եթե հաշվի չառնենք այն, որ շատ դժվար կլինի իրագործել այդ կետերը. համոզված եմ, որ լուրջ խնդիրներ են լինելու: Թեև այդ դիրքորոշումների հայտնվելը բանակցային գործընթացում ամեն դեպքում շատ լավ է:
Իսկ ընդհանրապես կարծում եմ՝ գլխավորն արված է. երկու կողմն էլ ստորագրեցին այն կետի տակ, որ անհրաժեշտ է պահպանել 1994-95թթ. համաձայնագրերը զինադադարի մասին: Դա լավ է՝ թեկուզ հռչակագրային մակարդակում, բայց ես չէի գերագնահատի այս փաստը:
– Ուրեմն Դուք կարծում եք, որ սրանք պարզապես պայմանավորվածություններ են թղթի վրա, մասնավորապես՝ զինադադարի պահպանումը, հետաքննության մեխանիզմների ներդրումը: Գործնականում դրանք չե՞ն աշխատի:
– Ես այնքան էլ չեմ պատկերացնում, թե ինչպե՞ս է գործնականում աշխատելու միջադեպերի կանխման կամ մշտադիտարկման խումբը: Մեծ հաշվով՝ այս դիրքորոշումը միշտ էլ եղել է, դրա մասին նշվել է բոլոր փաստաթղթերում, պարզապես չի ձևակերպվել այնպես, ինչպես եղավ այժմ: Լայնածավալ հարձակումը մի բան է, իսկ միջադեպերը՝ մեկ այլ բան: Երբ խոսում ենք միջադեպերի մասին, օրինակ՝ դիպուկահարների պատերազմի մասին, որը մշտապես տեղի է ունենում, սա բոլորովին այլ բան է. դա միջադեպ չէ, դա իրական կյանքն է, շփման գծի գոյության ձևը, և այստեղ ոչ մի տեսակի մոնիտորինգ չի փրկի:
– Այո, բայց Ադրբեջանը միշտ դեմ էր հանդես գալիս հետաքննության մեխանիզմների ներդրման նախաձեռնությանը:
– Այո, դա շատ կարևոր է, որ Երևանին հաջողվեց պնդել և հասնել իր պահանջի կատարմանը, բայց առանց շփման գծի հստակեցման ոչինչ չի ստացվի:
– Ո՞վ է ավելի շահեկան դիրքում այս հանդիպումից հետո՝ Երևա՞նը, թե՞ Բաքուն:
– Դա կախված է մի շարք գործոններից, որոնց մասին մենք չգիտենք: Մենք չգիտենք, թե ի՞նչ է որոշվել՝ կապված ավելի առարկայական հարցերի հետ, ի՞նչ է որոշվել Լեռնային Ղարաբաղը բանակցային գործընթաց վերադարձնելու հարցի վերաբերյալ: Իսկ ես համոզված եմ, որ այս հարցերը քննարկվել են: Աստիճանաբար կերևա, թե ով է հաղթել Վիեննայում և ով է պարտվել: Ամփոփիչ հաշիվը, իհարկե, երբեք չենք իմանա: Լուրջ տեղաշարժ, իհարկե, չի եղել կարգավորման գործընթացում, բայց կարծում եմ՝ քննարկվել են մի շարք հարցեր՝ Ղարաբաղի ճանաչման վտանգը, բանակցությունների շարունակումը ներկայիս ձևաչափով: Այստեղ պիտի փնտրենք այն փոխզիջումը, որը երկու կողմերին բերեց Վիեննա և հնարավոր դարձրեց այս բարենպաստ հայտարարությունը:
– Ի դեպ, Լավրովը հայտարարել է, թե իրենք ենթադրում են, որ հայերն ու ադրբեջանցիները տրամադրված են փոխզիջումների:
– Լավրովը միշտ է խոսում փոխզիջումների մասին: Դա Ռուսաստանի արտգործնախարարության կլիշեն է, որի մասին նշվում է յուրաքանչյուր հանդիպումից հետո: Կարծում եմ՝ միակ կողմը, որը հաստատ չի շահել այս իրավիճակից, Մոսկվան է: Մոսկվան չկարողացավ պահպանել իր մենաշնորհը Ղարաբաղյան հարցում, և խնդիրը վերադարձավ միջազգային դաշտ:
– Դա շատ կարևոր հանգամանք է, չէ՞ որ հետաքննության մեխանիզմների նախաձեռնությունը, ըստ էության, կարգավորման արևմտյան մոդել է: Երևի Ռուսաստանին ավելի հարմար կլիներ, եթե շփման գիծը վերահսկվեր խաղաղապահ ուժերի, ոչ թե մոնիտորինգային խմբի կամ էլեկտրոնային սարքերի միջոցով: Ինչպե՞ս կգնահատեք հարցը Ռուսաստան-Արևմուտք հարաբերությունների տեսանկյունից:
– Ես չէի բաժանի հարցը արևմտյան և ռուսական մոդելների: Կարգավորման բոլոր սկզբունքները մշակվել են համատեղ, նույն Մադրիդյան սկզբունքները կոլեկտիվ ջանքերով են մշակվել: Կա ընդհանուր մոտեցում փուլային ճանապարհով խնդիրը լուծելու հարցի շուրջ, և, իհարկե, միշտ էլ հնարավոր են տարբերակներ համապարփակ մոտեցման շրջանակներում: Ես չէի դրամատիզացնի Ռուսաստանի դիրքորոշումը խաղաղապահների հարցում, քանի որ չեմ կարծում, թե Մոսկվան լրջորեն հույս ուներ, որ իրեն կհաջողվի խաղաղարար ուժեր տեղակայել հակամարտության գոտում: Դա իրատեսական չէ:
– Այնուամենայնիվ, նման մտադրություն կար:
– Այստեղ շատ նուրբ սահման կա մտադրության և ցանկության միջև: Կասկած չկա, որ Մոսկվան ուներ նման ցանկություն, բայց հասկանում էր, որ դա հնարավոր չէ: Անշուշտ, Մոսկվան գործում էր այդ ուղղությամբ, փորձում էր իր ձեռքը վերցնել նախաձեռնությունը, բայց չէի ասի, թե Մոսկվան խիստ առճակատման է գնում համանախագահող մյուս պետությունների հետ: Մոսկվայի դիրքորոշումը 80 տոկոսով համընկնում է Վաշինգտոնի և Փարիզի դիրքորոշումների հետ: Պարզապես Ռուսաստանին չհաջողվեց պահպանել իր նախաձեռնությունը:
– Ի՞նչ հեռանկարներ եք տեսնում նախագահների հանդիպումից հետո շփման գծում լարվածությունը նվազեցնելու և բանակցություններում որևէ առաջընթացի հասնելու համար:
– Ես բավական հոռետես եմ այդ հարցում: Շատ լավ է, որ նախագահները հանդիպել են, ամեն ինչ հիանալի է, բայց այդ հանդիպումների և բանակցությունների ազդեցությունը, ցավոք, շատ փոքր է առաջնագծում իրավիճակի վրա: Եվ եթե հանկարծ կողմերից մեկը հաշվարկ անի և զգա, որ կարող է ինչ-որ տարածքներ, ինչ-որ բարձունքներ գրավել, այդ դեպքում ոչ մի հանդիպում, ոչ մի Վիեննա, որևէ միջնորդ չի կարողանա հետ պահել կողմերին նոր քառօրյա պատերազմից: Քառօրյա պատերազմը և Վիեննան տարբեր գործընթացներ են:
