24 տարի առաջ ազատագրված Շուշին ոչ միայն կարևոր և բեկումնային մի դրվագ էր ղարաբաղյան պատերազմի ընթացքում և ոչ միայն նշանակալից հաղթանակ՝ հայ ժողովրդի ճակատամարտերով հարուստ պատմության շղթայում, այլև ընդհանրապես հայ ժողովրդի մտքի, կամքի և վարքագծի եզակի դրսևորում: Անառիկ թվացող Շուշին ազատագրվեց այդ մտքի, կամքի և անձնուրացության շնորհիվ:
Պատերազմական այս սխրանքը հիանալի նախադեպ էր ոչ միայն ռազմական այլ հաջողությունների, այլև քաղաքացիական կյանքում պետական շինարարության համար, որ հայ ժողովուրդը ստիպված էր մղել պատերազմին զուգահեռ: Այդ գործում, դժբախտաբար, Շուշին չդարձավ նախադեպ, չդարձավ սխրանքի օրինակ, չեղավ ոգեշնչման ամբողջական աղբյուր: Շուշիին հաջորդեցին պատերազմական այլ կարևոր հաղթանակներ և վերջապես՝ ամբողջական հաղթական հրադադարը, սակայն դրան հաջորդած պետականաշինական գործընթացում աստիճանաբար մարեց կապը այդ սխրանքների հետ, և խաղաղության կառուցումը չդարձավ պատերազմի հաղթանակի շարունակություն:
Պետական շինարարության ընթացքում հայ ժողովուրդը, այդ շինարարության պատասխանատվությունը ստանձնած անձինք և խմբերը ըստ էության երբեք իրենց առջև չդրեցին պատերազմի ընթացքում Շուշիի ազատագրմանը համարժեք նպատակներ և հավաքական մտքի, կամքի ու սխրանքի շնորհիվ չհասան այդ նպատակների իրականացմանը: Ավելին, հավաքականությանը փոխարինելու եկավ հատվածականությունը, մտքին փոխարինեց բնազդը, կամքին՝ ախորժակը:
Տոնական օրերին ընդունված չէ թերևս այդպիսի մտորումներ ունենալ, սակայն ներկայումս Հայաստանը և Ղարաբաղը գտնվում են այնպիսի հանգուցային, բեկումնային մի ժամանակահատվածում և իրավիճակում, որ աշխատանքային մտորումները չպետք է դադարեն անգամ տոն օրերին, և չպետք է դադարել իրերն իրենց անունով կոչել ոչ միայն ոչ մի օր, այլ նաև ոչ մի րոպե ու վայրկյան: Հայաստանի Հանրապետության, Հայաստանի հասարակության առջև դրված է այդ հրամայականը՝ վերջապես դնել խաղաղ պետականաշինության գործում Շուշիի ազատագրմանը համարժեք նպատակ և միտք, կամք և քաջություն ունենալ՝ հասնելու այդ նպատակին:
Ներկայումս Հայաստանի և գուցե ընդհանրապես երկու հայկական պետականությունների՝ Հայաստանի և Լեռնային Ղարաբաղի առջև դրված է այդ սխրանքի հրամայականը: Մենք սովորական վիճակում չենք, որպեսզի բավարարվենք պետական ընթացքի սովորական դինամիկայով: Մենք արտառոց վիճակում ենք, և մեզանից պահանջվում են արտառոց, հերոսական որոշումներ, որպեսզի մեր խաղաղությունը համարժեք լինի մեր իսկ հաղթած պատերազմին և լինի այդ պատերազմի արժանի շարունակությունը: Մենք ներկայումս ունենք ինքներս մեզ հաղթելու անհրաժեշտություն, քանի դեռ ինքներս մեզ չենք պարտվել վերջնականապես:
