«Առաջին լրատվական»-ի զրուցակիցն է Հայաստանում Վրաստանի արտակարգ և լիազոր դեսպան Թենգիզ Շարմանաշվիլին:
– Պարոն դեսպան, 2008թ. այս օրերին Վրաստանը վերապրեց իր բազմադարյան պատմության ամենածանր ժամանակաշրջաններից մեկը. երկիրը ենթարկվեց արտաքին ագրեսիայի, պետականության վրա կախվեց գոյության վտանգը, հասցվեց ծանրագույն հարված, կենսական կարևորության կոմունիկացիաները հայտնվեցին վտանգի տակ, ինչը զգաց նաև Հայաստանը: Ձեր կարծիքով՝ ինչո՞ւ այս ամենը տեղի ունեցավ:
– Ամենակարևոր հարցը՝ ինչու դա տեղի ունեցավ: Պատասխանը մեկն է՝ մեզ խանգարում են և ուզում են զրկել ազատ ընտրության իրավունքից: Վրաստանն արդեն վաղուց որոշել է՝ ինչպիսի ենթակառուցվածքի է ուզում ինտեգրվել՝ եվրոպական և եվրատլանտյան, իսկ Ռուսաստանը թեև ասում է, որ բոլորն ունեն ընտրության իրավունք, իրականում դա թույլ չի տալիս: Դրանք իմ ենթադրությունները չեն: Վերջերս ՌԴ վարչապետ Մեդվեդևն իր հարցազրույցում, որը 2008-ին ՌԴ նախագահն էր, պարծենում էր, թե՝ եթե մենք 2008-ին ակտիվ չլինեինք, Վրաստանը հիմա արդեն ՆԱՏՕ-ի անդամ կլիներ, և այստեղ կլիներ բոլորովին այլ աշխարհաքաղաքական իրավիճակ: Իրավաբանների լեզվով ասած՝ սա սեփական մեղքի խոստովանություն է: Այնպես որ, Մեդվեդևից լավ ես չեմ կարող պատասխանել, թե ինչու նրանք 2008-ին նախաձեռնեցին այդ սադրանքն ու այդ տարածքների օկուպացիան:
– ՀՀ-ում լավ հիշում են այդ օրերը, մեր երկրում ռուսական ռազմակայանի գոյությունը մեծ ռիսկ էր պարունակում, որ ՀՀ-ն նույնպես կարող էր ներքաշվել պատերազմի մեջ: Նման մտահոգություններ արտահայտվում էին նաև Հայաստանում: Ի՞նչ եք կարծում, հայ-վրացական հարաբերությունները ինչպե՞ս դիմացան այս փորձությանը:
– Շատ ուրախ եմ, որ այս քսան տարիների ընթացքում թեև մեր պետությունների ղեկավարներ փոխվեցին, բայց Հայաստան-Վրաստան հարաբերությունների հիմնական գիծը, որ չպետք է իրար վնասել, չի փոխվել, չնայած մեր դաշնակիցների շահերին: Իհարկե, ես ենթադրում եմ, թե 2008-ին ինչ էին պահանջում Հայաստանից, բայց նա դիմացավ այդ ճնշմանը և շարունակեց միմյանց չվնասելու ավանդույթը: Հակառակը՝ ինչով կարողանում ենք օգնել միմյանց, օգնում ենք: Հատկապես ուրախացնում է այն հանգամանքը, որ եթե դա աներ որևէ կոնկրետ ղեկավարություն՝ Հայաստանի կամ Վրաստանի, մենք կհամարեինք, որ այդ միտումը վերաբերում է մեկ ղեկավարի, բայց երբ փոխվում են ղեկավարությունները, և այդ գլխավոր գիծը պահպանվում է, նշանակում է՝ դա արդեն ավանդույթ է, և լավ է: Սա մեզ փրկեց, և սա այլ կերպ, քան հարևանի նկատմամբ համերաշխություն, հնարավոր չէ կոչել:
– Մի քանի օր առաջ ռուսական զորքերը տեղաշարժվեցին դիմակայության գիծ՝ Ցխինվալի տարածաշրջանում փակելով Բաքու-Սուփսա նավթատարը: Վրաստանում և Արևմուտքում այս ամենը կոչվեց սողացող օկուպացիա: Հայտնի դարձավ նաև, որ Վրաստանը միանում է ընդդեմ ՌԴ-ի՝ ԵՄ հայտարարած որոշ պատժամիջոցների, ինչը կոշտ արձագանքի արժանացավ Մոսկվայում: Ինչպիսի՞ն եք Դուք տեսնում դեպքերի հետագա զարգացումը, և դա ինչպե՞ս կանդրադառնա ամբողջ տարածաշրջանի վրա:
– Սկսենք ՌԴ դեմ կիրառվող պատժամիջոցներից: Մեզ համար անհասկանալի է, թե ինչի մասին է խոսքը: Սա ռուսական ինչ-որ անհասկանալի պրոպագանդա է, որովհետև մենք դեռ 2014-ին միացել էինք այդ պատժամիջոցներին, բայց ոչ ամբողջ ֆորմատով, այլ այն մասերով, որոնք առնչվում էին Ղրիմին և Սևաստոպոլին: Այնտեղ կան որոշակի ֆինանսավորման արգելքներ այդ տարածքների տնտեսվարող սուբյեկտներին: Այդ ժամանակ մենք պարտավորություն վերցրինք, որ Ղրիմում տնտեսական որևէ քաղաքականություն չենք իրականացնելու: Հիմա մենք պարզապես երկարաձգել ենք գործողությունների ժամկետը մյուս երկրների հետ, և ոչ մի նոր բան չկա այստեղ: Ռուսական հեռուստաալիքները պրոպագանդում են, թե իբր Վրաստանը նոր պատժամիջոցներ է կիրառում ՌԴ դեմ, ինչը մեզ համար անհասկանալի է: Մենք սա համարում ենք ռուսական պրոպագանդայի մաս և ոչ ավելին:
Ինչ վերաբերում է տարածաշրջանում ստեղծված իրավիճակին, իհարկե Ռուսաստանն առաջին անգամ չէ, որ ստեղծում է արհեստական սահմաններ, իսկ հետո մանիպուլյացիայի է ենթարկում այդ սահմաններով: Նա միշտ է այդպես անում, և միջազգային հանրությանը դա հայտնի է: Եվ նրանք, իհարկե, ՌԴ որևէ գործողություն օրինական չեն համարում այդ ուղղությամբ: Այնպես որ, 21-րդ դարում, երբ բոլոր խոչընդոտները քանդվում են, Ռուսաստանն այդ խոչընդոտները կառուցում է: Մենք կարծում ենք, որ այդ քաղաքականությունը որևէ լավ բանի չի հանգեցնի: Հակառակը՝ սա Ռուսաստանին տանում է դեպի ինքնամեկուսացում ամբողջ աշխարհից: Ակնհայտ է, որ միջազգային կազմակերպությունների քվեարկություններում Ռուսաստանը գնալով ավելի ու ավելի է մենակ մնում: Բայց դա իրենց գործն է: Մենք պետք է հիշենք, պետք է պայքարենք միջազգային մակարդակում մեր ինքնիշխանության համար, բայց խաղաղ միջոցներով, իհարկե: Մենք որևէ մեկի հետ պատերազմել չենք պատրաստվում:
– Վրացական Վազիանիում շուտով պետք է բացվի ՆԱՏՕ-ի՝ տարածաշրջանում նոր ուսումնական կենտրոն: ՌԴ ԱԳՆ-ն հայտարարեց, որ դա համարում է մարտահրավեր ՌԴ անվտանգության դեմ: Ձեր կարծիքով՝ ինչպե՞ս դա կանդրադառնա Վրաստանի ռազմական անվտանգության, ինչպես նաև տարածաշրջանային անվտանգության «ճարտարապետության» վրա:
– Դա արդեն ծիծաղելի է: Դա «սառը պատերազմի» արձագանք է: Մեզ մանկուց սովորեցրել են, որ ՆԱՏՕ-ի երկրները շատ վատ երկրներ են, որոնք միշտ պատրաստվում են ոչնչացնել մեզ: Փառք Աստծո, Հայաստանն այդպես չի մտածում: Դուք պատկերացնո՞ւմ եք ՀԱՊԿ շրջանակներում Հայաստանի հնարավոր հակառակորդ համարվի ԱՄՆ-ը կամ Ֆրանսիան, հավանաբար՝ ոչ: Իհարկե, դուք այդպիսին կարող եք համարել նաև Վրաստանին, եթե նա ինտեգրվի այդ կառույցին: Ցավոք, պրոպագանդան տարվում է այն ուղղությամբ, որ ՆԱՏՕ-ն ռազմական կազմակերպություն է, բայց դա այդպես չէ: ՆԱՏՕ-ն ընտրյալների ակումբ է, որի անդամ երկրներում ժողովրդավարությունը շատ բարձր մակարդակի վրա է: Հիմա Վրաստանն ունի «տնային աշխատանք» ՆԱՏՕ-ի անդամակցության ճանապարհին, որոնք ռազմական առաջադրանքներ չեն, դրանք ամենաշատը վերաբերում են Վրաստանում դեմոկրատիայի զարգացմանը և բարեփոխումներին, որովհետև ՆԱՏՕ-ի անդամ ոչ բոլոր երկրներն ունեն շատ մեծ կամ ծանրակշիռ բանակներ: Օրինակ՝ Բալթյան երկրները ռազմական առումով լուրջ ուժ չեն ներկայացնում: Վրաստանը երբեք այնքան սպառազինություն չի ունենա, որպեսզի սպառնա Ռուսաստանին: Նրան անհանգստանցնում է այն, որ ժողովրդավարությունը մոտենում է իր սահմաններին: Ռուսաստանը հենց դրանից է սարսափում:
– Պարոն դեսպան, Հարավային Կովկասը, նրա հարակից տարածաշրջաններն ապրում են էական փոփոխություններ: Դա Իրանի և «Վեցյակի» համաձայնագիրն է, Իրանի նկատմամբ պատժամիջոցների վերացումը, քրդական հարցի հետ կապված Թուրքիայում գլուխ բարձրացրած դիմակայությունը, «Իսլամական պետության» ահաբեկիչների դեմ պատերազմը, Ռուսաստանի թուլացումը էներգակիրների գների անկման պատճառով: Թերևս օբյեկտիվորեն Հայաստանում և Վրաստանում այս հարցերում հայացքները կամ համընկնում են, կամ շատ մոտ են: Ձեր կարծիքով՝ ինչպիսի՞ն կլինեն հայ-վրացական միջպետական հարաբերություններն առաջիկա հեռանկարում հենց այս համատեքստում:
– Իհարկե, այդքան էլ շուտ չի լինի, որ Իրանն այս տարածաշրջանում ծանրակշիռ խաղացող դառնա, բայց ամեն ինչ գնում է դրան: Իրանը մեծ երկիր է՝ մեծ ռեսուրսներով, և վաղ թե ուշ կցանկանա դիվերսիֆիկացնել իր էներգետիկ ռեսուրսները, երբ դա հնարավոր լինի: Վաղ թե ուշ Հայաստանը և Վրաստանը այդ ծրագրերում կներգրավվեն, քանի որ դեպի Սև ծով ճանապարհն ամենակարճը Հայաստանով է: Բայց ես չեմ կանխատեսում, թե դա շուտ տեղի կունենա, մենք դրան պետք է պատրաստվենք և՛ ենթակառուցվածքներով, և՛ մենթալ առումով: Իհարկե, դա տեղի կունենա մեկ պայմանով, եթե Իրանը կատարի բոլոր պարտավորությունները և չսպառնա ամբողջ աշխարհին, որ երբևէ միջուկային զենք կհայտնվի այդ երկրում: Եթե նա սկսի կատարել իր պարտավորությունները, մենք պետք է պատրաստ լինենք, որպեսզի մասնակցենք մեծ էներգետիկ և այլ նախագծերում:
Ինչ վերաբերում է Թուրքիային, շատ նուրբ հարց է: Մենք վաղուց ենք աշխատում թուրքերի հետ, նրանց տնտեսությունը շատ արագ է զարգանում: Եթե որևէ մեկը հետևի Թուրքիայի զարգացմանը, կտեսնի, որ 10 տարի առաջվա և այսօրվա Թուրքիայի միջև սարեր ու ձորեր կան: Մենք հույս ունենք, որ ինչ-որ ժամանակ նաև Հայաստանը կսկսի համագործակցել Թուրքիայի հետ: Իհարկե, սա մոտ ապագայում չի լինի, բայց մենք պետք է լավատես լինենք, որ և՛ թուրքերը կանեն համապատասխան քայլեր, և՛ հայերը, և այս տարածաշրջանում հնարավոր կլինի խաղաղ ու շատ արագ զարգանալ: Ինչպես դա կլինի և ինչ ձևերով՝ այս պահին դժվարանում եմ ասել, բայց վաղ թե ուշ դա տեղի կունենա:
– Հայաստան-Վրաստան միջպետական հարաբերությունների ամրապնդման համար անհրաժեշտ են նաև հորիզոնական կապեր՝ քաղաքացիական հասարակության ինստիտուտների և ուղղակի քաղաքացիների միջև: Արդյո՞ք այսօր ամբողջ ներուժն է օգտագործվում այն երկկողմ կապերի, որոնք սկիզբ են առնում դարերի խորքից:
– Ինչ վերաբերում է մեր հարաբերություններին, մեր ժողովուրդները բարեկամություն են արել դարեր շարունակ, և անգամ հնարավոր չէ ասել, թե երբ է դա սկսվել: Մեր մշակույթներն այն աստիճան են մերձեցած, որ պետք է մասնագետ լինես այդ սահմանը ուրվագծել կարողանալու համար: Միմյանց վրա երկու կողմերի ազդեցությունները մեծ են, և մեր պատմությունները զուգահեռ են զարգացել: Ցավոք սրտի, և մեր, և ձեր երեխաներին այդ մասին չեն սովորեցնում, դա Խորհրդային Միության արձագանքն է, որ մենք չպետք է իմանայինք, որ միասին պատերազմել ենք երրորդ և չորրորդ հանրապետությունների համար, որ մենք ոչ միայն մշակութային, այլ նաև ռազմական եղբայրներ ենք եղել: Դարերի ընթացքում շատ են եղել պատերազմներ, որոնց ժամանակ հայերը և վրացիները միասին են արյուն թափել: Դրա համար էլ մենք ապրեցինք: Ես չեմ ասում, որ մենք ռազմական ուղղությամբ պետք է շարունակենք, բայց պետք է օգնենք միմյանց դեմոկրատիայի, ինչպես նաև տնտեսության զարգացման համար: Իհարկե, դա չպետք է հանգեցնի նրան, որ միջամտենք ներքաղաքական իրադարձություններին, իսկ ժողովուրդները առանց ղեկավարության էլ շարունակում են բարեկամությունը, անգամ շատ են խառնամուսնությունները: Ես կուզեի, որ մեր քաղաքացիական կազմակերպություններն է՛լ ավելի շատ համագործակցեին և փորձի փոխանակություն անեին: Դա կնպաստի երկու երկրների միջև հարաբերությունների էլի ավելի արագ զարգացմանը:
– Հայաստանում Վրաստանի դեսպանատունը կազմակերպել է միջոցառում Վրաստանի դեմ պատերազմի սանձազերծման հերթական տարելիցի կապակցությամբ: Ինչպիսի՞ ուղերձ կհասցեագրեիք հայ ընթերցողին և մեր երկրի քաղաքացիներին:
– Այդ հակամարտությունը ոչ թե Վրաստանի և Աբխազիայի ժողովուրդների միջև էր, այլ դա և՛ այն ժամանակ, և՛ այսօր ռուս-վրացական հակամարտություն է, որովհետև մեզ թույլ կտան ամեն ինչ, բացի նրանից, որ մենք ունենանք իրական պետություն, իսկ ոչ իրական պետություն նրանք կարող են հանդուրժել, անգամ ողջունել, ասել, թե մենք ինչքան լավն ենք, բայց հենց տեսնում են, որ մենք իրական պետություն ենք կառուցում, դա նրանց շատ է անհանգստացնում: Եվ իհարկե, մենք ուզում ենք մեր հայ եղբայրներին ասել ու ևս մեկ անգամ հիշեցնել, որ այդ հակամարտությունները չեն եղել ազգային հողի վրա, այլ եղել են մշակութաբանական: Մենք գտնում ենք, որ մենք հին եվրոպացիներ ենք, ովքեր եվրոպական քաղաքակրթության մեջ մասնակցություն են ունեցել: Հիմա այդ մասին նորաձև չէ խոսել, բայց մենք եղել ենք առաջին քրիստոնյաներից: Ամեն դեպքում, կարծում եմ, որ առողջ միտքը կհաղթի, և մենք կվերադարձնենք մեր տեղը այս քաղաքակրթության մեջ:
