«Առաջին լրատվական»-ի զրուցակիցն է ուկրաինացի հրապարակախոս, հեղինակավոր վերլուծաբան Վիտալի Պորտնիկովը:
–Պրն․ Պորտնիկով, ինչպե՞ս կբնութագրեք Հայոց ցեղասպանության 100-րդ տարելիցին նվիրված միջոցառումների արտաքին քաղաքական ենթատեքստը: Դուք, իհարկե, տեղյակ եք Անկարայի և Մոսկվայի միջև լարված հռետորաբանությանը: Ինչ ելք կարող է այս բոլորը ունենալ, ինչպիսի զարգացումներ կարող են սկզբնավորվել:
–Ես կարծում եմ, որ Ցեղասպանության 100-րդ տարելիցի միջոցառումներից հետո տեղի ունեցող իրադարձությունները հատուկ հետևանքներ չեն ունենա: Նախագահ Պուտինը, որպես հայերի ցեղասպանությունը ճանաչած երկրի ղեկավար, չէր կարող չգալ Երևան և չասել այն խոսքերը, որոնք մենք նրանից լսեցինք: Նախագահ Էրդողանն, իր հերթին, չէր կարող հանդես չգալ այդ հայտարարության կոշտ քննադատությամբ: Ինձ համար այդ հայտարարության բարոյականությունն այն է, որ այն պետությունը, որը դատապարտում է մարդկանց զանգվածային ոչնչացումը, չպետք է լինի պատերազմ հրահրող սեփական սահմաններին մոտ, չպետք է հետապնդի այլ ժողովուրդների էթնիկական պատկանելիության պատճառով, ինչը տեղի է ունենում ղրիմյան թաթարների նկատմամբ: Նա պետք է մարդկային հանդուրժողականության և հարգանքի օրինակ լինի մարդկային ճակատագրերի նկատմամբ, այլ ոչ թե բարբարոսության և ագրեսիայի: Գերմանիայի և Ֆրանսիայի դեպքում Էրդողանը նույնպես հարցեր ունի` պատմության տեսանկյունից, իսկ Ռուսաստանի դեպքում մենք խոսում ենք խնդիրների մասին: Դա վկայում է այն մասին, որ Ռուսաստանում ոչ մի դաս չեն քաղել հայերի ցեղասպանությունից, քանի որ երկիրը դեռևս հղի է մարդկանց նկատմամբ ագրեսիայով և ատելությամբ, ինչպես դա եղել է 100 տարի առաջ շատ պետությունների հետ: Այնպիսի տարեթվերը, ինչպիսին հայերի ցեղասպանությունն է, նշվում են այն բանի համար, որ ոչ մի նման բան այլևս տեղի չունենա: Դա բարոյական նպատակն է, իսկ քաղաքականը, ինձ թվում է, կապված է նրա հետ, որ Ռուսաստանը զարգացնելու է իր տնտեսական ու քաղաքական հարաբերությունները` կախված ներկայիս տակտիկական շահից: Դրանք ղեկավարվում են առաջին հերթին այն մարդկանց կողմից, ովքեր նկատի ունեն այն արդյունքը, որին հնարավոր է հասնել քաղաքական, ռազմական բնույթի կոնկրետ պայմանավորվածություններով , իսկ Անկարան բազմիցս ցուցադրել է արտաքին քաղաքականության մեջ իր պրագմատիկ մոտեցումը: Ես չեմ կարծում, որ դրանք լուրջ հետևանքներ կունենան: Ինչ-որ խաղաղություն կտիրի, որից հետո մենք կտեսնենք, թե որ մակարդակի վրա են գտնվում ռուս-թուրքական հարաբերությունները: Մյուս կողմից` այլ հարց է, որ Թուրքիայի և Ռուսաստանի միջև փոխհամաձայնություն ձեռք չբերվի ինչ-որ տնտեսական հարցերի շուրջ, ինչպիսին «Թուրքական հոսքի» կառուցումն է, բայց դա որևէ կերպ չի ազդի Պուտինի` Երևան այցելությունների վրա:
–Ինչպե՞ս եք գնահատում տարբեր երկրների կողմից Հայոց ցեղասպանության ընդունման իրողությունը: Որքանո՞վ են այդ ճանաչումները օգնում ամրացնել Հայաստանի և տարածաշրջանի անվտանգությունը:
– Հայաստանի անվտանգությունն ու կայունությունը կախված է բազմաթիվ գործոններից: Իրականում` հայկական պետության գոյատևումը կախված է նրա լավ հարաբերություններից թե’ հետխորհրդային տարածքի երկրների հետ, այդ թվում` Վրաստանի և Ռուսաստանի, թե’ հարևանների՝ Թուրքիայի ու Ադրբեջանի հետ, որովհետև մենք շատ լավ հասկանում ենք, որ աշխարհագրությունը շատ մեծ նշանակություն ունի, և այն փոխել հնարավոր չի: Հայաստանը եղել, կա ու կմնա այն երկիրը, որը սահմանակից է Թուրքիայի, Ադրբեջանի, Վրաստանի և Իրանի հետ: Հայաստանի համար շատ կարևոր է, որ հարևանների հետ սահմանները լինեն խաղաղ: Դա հնարավոր է, հաստատելով նորմալ հարաբերություններ Իրանի հետ, հետո` հարաբերությունները Վրաստանի հետ, հետո` Թուրքիայի, իսկ հետո` Ադրբեջանի: Ակնհայտ է այն, որ Հայաստանին հարկավոր է գտնել իրական լծակներ, որոնք կօգնեն կարգավորել հարաբերությունները Թուրքիայի և Ադրբեջանի հետ ու կարգավորման իրական ճանապարհ դուրս գալ, այլ ոչ թե սառեցնել Ղարաբաղյան հակամարտության հարցը: Ակնհայտ է, որ հարաբերությունների կարգավորման երաշխավոր կարող են հանդիսանալ տարբեր երկրներ, այլ ոչ միայն Ռուսաստանը: Ավելին` եթե Ռուսաստանը հանդիսանա խաղաղության երաշխավոր, ապա դա հղի է մի շարք իրադարձություններով, այդ պատճառով պետք է նման խնդիրների կարգավորման լուծումը փնտրել ԱՄՆ-ի և ԵՄ-ի միջև երկխոսության միջոցով: Դա պլանային քաղաքականություն է, որը չի կարող հենվել զուտ այն հույսի վրա, որ եթե Ղարաբաղյան հակամարտության գոտում սրում լինի, ապա Ռուսաստանը կարող է մնալ Հայաստանի կողքին: Դա ամենահեռանկարային քաղաքականությունը չէ: Այդ պատճառով ես վստահ եմ, որ Հայաստանի ապագան և անվտանգությունը ԵՄ-ի հետ են, այն մոդուլի հայտնաբերմամբ, որը կօգնի Հայաստանին երկխոսության մեջ մտնել Թուրքիայի և Ադրբեջանի հետ:
-Առաջիկայում ըստ ամենայնի Փարիզում տեղի կունենա Հայաստանի և Ադրբեջանի նախագահների հանդիպումը: Անցյալ շաբաթ Երևանում Օլանդի և Պուտինի հանդիպումից հետո որքանո՞վ է հավանական, որ կողմերը կարող են ԼՂ հիմնահարցում գալ ինչ-որ համաձայնության, և որքանո՞վ է հավանական, որ այժմ Մոսկվային Ղարաբաղում պետք է կարգավորում և առաջընթաց:
–Ես կարծում եմ, որ այստեղ պետք չէ մտածել, թե ով կբանակցի Մոսկվայի հետ Ղարաբաղի համար, այլ այն, թե հենց Երևանն ինչ տարբերակներ պատրաստ է դիտարկել Ղարաբաղյան հակամարտության կարգավորման համար, որտեղ հաշվի կառնվեն Օբամայի կամ Օլանդի կարծիքները, այլ ոչ թե Պուտինի, և ես չէի դիտարկի միջազգային քաղաքականությունը որպես վաճառք ԱՄՆ-ի, ԵՄ-ի և Ռուսաստանի միջև: Ռուսաստանի հետ ոչ ոք վաճառք չի անում, Ռուսաստանին ուղղակի հիշեցնում են, թե ինչպիսին է միջազգային իրավունքը և ինչպես պետք է իրեն պահի միջազգային հարթակներում, քաղաքակիրթ աշխարհում: Ռուսաստանի դեմ պատժամիջոցներն առաջին հերթին կապված են նրա հետ, որ քաղաքակիրթ աշխարհը ցույց է տալիս, որ ինքը չի պատրաստվում ապրել այն օրենքներով, որոնք իրեն թելադրում է Ռուսաստանը, և որ Ռուսաստանը երբեք չի կարող իրեն ստիպել ապրել այդ կանոններով: Այդ պատճառով Ռուսաստանի հետ «առեւտրի» հարցը ինձ համար տարօրինակ է: Եթե Ղարաբաղյան հակամարտությունում Ռուսաստանը ցանկանա որոշ տարրեր օգտագործել` Արևմուտքի վրա ճնշում գործադրելու համար, ապա Արևմուտքը այնպես կանի, ինչպես Ուկրաինայի դեպքում: Այնպես որ` այստեղ պետք չէ ինչ-որ պահպանողական տեսություններ կազմել, այլ արտաքին քաղաքական ընտրություն կատարել՝ հասկանալով, որ Ղարաբաղյան հակամարտության կարգավորումն ու Թուրքիայի, Ադրբեջանի և Հայաստանի միջև հարաբերությունների նորմալացման կոճակը գտնվում է ոչ թե Մոսկվայում այլ Վաշինգտոնում և ԵՄ-ում:
–Անցյալ շաբաթ ՌԴ ԱԳ նախարար Սերգեյ Լավրովը հայտարարել է, որ Մոսկվան կանի ամեն ինչ, որպեսզի Անկարան վավերացնի հայ-թուրքական արձանագրությունները: Ինչո՞ւ է Ռուսաստանին հարկավոր վավերացված հա-թուրթական արձանագրություն, առավել ևս` բացված սահման, դիվանագիտական հարաբերություններ Երևանի և Անկարայի միջև, այն դեպքում, երբ ռուսական ռազմական ներկայությունը առավելապես կենտրոնացած է հայ-թուրքական փակ սահմանի վրա:
–Դա առաջին հերթին կապված է նրա հետ, որ Ռուսաստանը ցանկանում է տարածաշրջանային խաղացող լինել, և այդ կերպ հայ-թուրքական հարաբերությունների կարգավորմանը նպաստելը կարող է այդ հարցում նշանակություն ունենալ: Եվ հետո` Ռուսաստանը կարող է հանդես գալ նման արտաքին քաղաքական նախաձեռնություններով, որոնց իրականացմանն ինքը չի հավատում: Մի բան է աջակցել հայ-թուրքական արձանագրությունների ստորագրմանը, մեկ այլ բան է այն գիտակցումը, որ դրանք դժվար թե մոտ ժամանակներս վավերացվեն:
