1944 թվականին, երբ Եվրոպայի հրեաների նացիստական կոտորածն շարունակվում էր առանց խոչընդոտի, Լեհաստանից հրեա փախստական Ռաֆայել Լեմկինը հորինեց նոր բառ՝ ցեղասպանություն։ Նա այդ նոր բառը բնութագրեց որպես «ազգային խմբերի կյանքի կործանում….մշակույթի, լեզվի, ազգային զգացմունքների, կրոնի քայքայում… և նույնիսկ այդպիսի խմբերի պատկանող անհատների կյանքի»։
Եվրոպայում տեղի ունեցած կոտորածը խոր ազդեցություն է ունեցել նրա մտածողության վրա։ Նույնպիսի էֆեկտ է ունեցել մեկ այլ սարսափ, որը նրա գրելու ժամանակ գրեթե մոռացված էր՝ 1915 թվականին հայերի զանգվածային սպանությունները։
Այս տարի նշվում է 20-րդ դարի մռայլ անկյունաքարերից մեկի 100-րդ տարելիցը՝ մի քանի տարիների ընթացքում օսմանյան թուրքերի կողմից իրականացված 1.5 մլն հայերի սպանությունը։ Հայաստանի գերազանցապես քրիստոնյա համայնքն օսմանյան տիրապետության տարիներին տառապել է խտրականությունից և էլ ավելի վատ երևույթներից, սակայն 1914 թվականին պատերազմի բռնկման հետ թուրքական կառավարությունը հայերին սկսեց դիտարկել որպես իր թշնամիների՝ Ռուսաստանի, Մեծ Բրիտանիայի և Ֆրանսիայի համար պոտենցիալ 5-րդ շարասյուն։ 1915-ի ապրիլից սկսած հայերը շրջանակի մեջ էին առնվում, երթով ուղարկվում սիրիական անապատով, վերաբնակեցվում համակենտրոնացման ճամբարներում։ Նրանց ունեցվածքն առգրավվել է, և նրանք հարյուր հազարներով սպանվել են։
Նյու Յորքում հաջոդ ամիս կայանալիք գիտաժողովը կփորձի բարձրացնել իրազեկվածությունը մեկ դար առաջ հայերի նկատմամբ իրականացված հանցագործությունների մասին։ Բանախոսները որոշակի կրճատումների են գնացել թուրքական իշխանությունների ճնշման ներքո։
Բայց «Պատասխանատվություն 2015» խորագրով գիտաժողովի կազմակերպիչները լավ գիտեն՝ դա կարևոր է, դա հրամայական է՝ կոչելու չարիքն իսկական անունով։ Լեմկինը, անշուշտ, հասկացել է դա։ Հարցն այն է, թե մենք ունե՞նք նրա քաջությունն ու համոզմունքը՝ գրում է The Observer-ը։
Ցեղասպանության մեղավորները, այն ժամանակ և հիմա, հույս ունեն, որ Լեմկինի զայրույթի զգացումը դուրս է եկել նորաձևությունից՝ փոխարինվելով վախով և իրականությունը ճանաչելու գրեթե պաթոլոգիական չկամությամբ։
Բանախոսները, ովքեր ապրիլի 24-ից սկսած Նյու Յորք կգան, հուսով են մեղավորներին մեկ դար առաջ 1.5 մլն մարդկանց մահվան համար պատասխանատվության կոչ անել։
Բայց, ցավոք, եթե նույնիսկ նրանք խոսեն, արյունռուշտ ահաբեկիչները Սիրիայում, Իրաքում, Նիգերիայում և Լիբիայում հպարտորեն իրականացնում են ցեղասպանություն՝ որպես քաղաքական հարց։ Աշխարհը դիտում է։ Հանցանքները շարունակում են անպատիժ մնալ։ Հանցագործները պարծենում են իրենց հեղած արյամբ։
Մենք շատ բան ունենք սովորելու:
