«Առաջին լրատվական»-ի այն հարցին, թե արդյոք 2009 և 2010թթ. ներգրավված ֆինանսական միջոցների չափը բավարար չէ՞ին փոխհատուցելու համար նույն տարիներին տրանսֆերտների նվազման չափը, ինչպես նաև լուծելու հանքահումքային ապրանքների գնի նվազման արդյունքում 2009թ. առաջացած խնդիրները` թույլ չտալով ՀՆԱ էական անկում, ՀՀ ֆինանսների նախարարությունը պատասխանել է, թե վարկերի ծախսման արդյունավետությունը կարող է գնահատվել միայն երկարաժամկետ կտրվածքով:
«Տրանսֆերտները ընդլայնում են համախառն պահանջարկը, և բնակչության կողմից հիմնականում ուղղվում են սպառմանը, որն էլ ազդում է միայն տվյալ տարվա համախառն ներքին արդյունքի վրա: Իսկ վարկերը տնտեսության համար ունեն ներդրումային նշանակություն, և ներգրավված միջոցների հաշվին տնտեսության համակարգաստեղծ ձեռնարկությունների վարկավորման նպատակն էր տնտեսությունում արտադրողականության բարձրացումը, արտահանման ներուժի զարգացումը, տնտեսության մրցունակության բարձրացումը: Կառավարության կողմից վարած վարկավորման քաղաքականությունը հետագա տարիների տնտեսական աճի արագացման հիմք կհանդիսանա, ուստի և ներգրավված ֆինանսական միջոցների ծախսման արդյունավետությունը կարող է գնահատվել միայն երկարաժամկետ հեռանկարում:
Այսպես, 2009թ. մասնավոր տրանսֆերտների 31 տոկոսով կրճատման պայմաններում տեղի է ունեցել մասնավոր սպառման իրական արտահայտությամբ 2.3%-ով կրճատում, որը տնօրինվող եկամտի (արտաքին դրամական փոխանցումների և երկրում ստեղծված համախառն եկամտի) 1.6%-ով նվազման արդյունք էր: ՀՀ կառավարության կողմից 2009 թվականին վարած արտաքին ֆինանսական ռեսուրսների ներգրավման և խիստ ընդլայնող հակացիկլային հարկաբյուջետային քաղաքականությունը նպատակ ուներ պահանջարկի ընդլայնման միջոցով հակազդել տնտեսության անկմանը: Այդ կապակցությամբ նշենք նաև, որ համակարգաստեղծ ձեռնարկությունների` էներգետիկայի, մետաղագործական արդյունաբերության, հանքագործական արդյունաբերության վարկավորման շնորհիվ ճգնաժամային փուլում հնարավոր եղավ լուծել հանքահումքային ապրանքների գնի նվազման արդյունքում ոլորտում առաջացած խնդիրները, ինչպես նաև խուսափել նշված ոլորտներում աշխատատեղերի կրճատումից:
ՀՀ կառավարության կողմից տնտեսության իրական հատվածը խթանող ակտիվ գործողություններով պայմանավորված 2010 թվականին արդյունաբերության ոլորտում արձանագրվել է 10 տոկոս իրական աճ, որն, ընդ որում, առաջանցիկ էր ՀՆԱ-ի աճի համեմատ (2.1%): Հանքագործության ոլորտում 2010 թվականին գրանցվել է համախառն թողարկման 24.3% իրական աճ: Աճել է նաև նշված ոլորտի արտաքին առևտուրը` հանքահումքային արտադրանքի և ոչ թանկարժեք մետաղներ ապրանքախմբերի արտահանումը նախորդ տարվա համեմատ աճել է համապատասխանաբար` 89.9 և 43.8%-ով (276.5 և 332.4 մլն ԱՄՆ դոլար)», – նշված է պատասխանում:
Հարց է առաջանում` երբ խոսվում է «երկարաժամկետի» մասին, քանի՞ տարի է հասկացվում: Տնտեսագիտական գրականության մեջ սովորաբար կարճաժամկետ է համարվում 1 տարին, երկարաժամկետ` 1-ից ավելին: Որոշ դեպքերում առանձնացվում է նաև միջնաժամկետ հատված` 2-3 տարին, և այդ դեպքում երկարաժամկետը կլինի 4 և ավելի տարին: Իհարկե, հենց նախարարության պատասխանից կարելի է ցույց տալ, որ իրականում ծախսված վարկերի ուղղությունները, բացառությամբ ենթակառուցվածքների ստեղծման, բոլորովին էլ չեն կարող հիմք հանդիսանալ «հետագա տնտեսական աճի համար»: Սակայն 2010թ. ամռանը կառավարության հաստատած 2011-2013թթ. միջնաժամկետ ծախսերի ծրագիրը մեզ ավելի «գրավիչ» նյութ է տալիս, որտեղից երևում է, որ իրականում կառավարությունն էլ երբեք չի հավատացել, որ իր ծախսած վարկերը գոնե 4 կամ 5 տարի հետո որևէ դրական արդյունք կտան մեր երկրին: Որպեսզի մեր գնահատականը երկարաժամկետ կտրվածքով լինի, վերցնենք 5 տարվա ցուցանիշները` 2009-2013թթ.:
1. 2009թ. ՀՆԱ-ն կազմել է 2008թ. ՀՆԱ-ի 85.8%-ը, 2010թ. ՀՆԱ-ն կազմել է 2008թ. ՀՆԱ-ի 88%-ը (խոսքը իրական ՀՆԱ-ի մասին է), 2011թ. ՀՆԱ-ն, ըստ բյուջեի, կկազմի 2008-ի ՀՆԱ-ի 92.1%-ը, իսկ 2012 և 2013թթ. ՀՆԱ-ները կկազմեն 2008թ ՀՆԱ-ի համապատասխանաբար` 95.7%-ը և 100%-ը (2012թ. համար նախատեսված է ՀՆԱ 3.9%, 2013թ. համար` ՀՆԱ 4.5% աճ): Այսինքն` մենք ՀՆԱ-ով կհասնենք 2008-ի մակարդակին միայն 2013թ-ին: Ի դեպ, պատկերը գրեթե նույնն է բյուջեի իրական եկամուտների առումով:
2. Սակայն, ըստ այդ միջնաժամկետ ծախսերի ծրագրի, ՀՀ արտաքին պետական պարտքը, 2008-ի համեմատ, 2012թ. կավելանա 2.4 մլրդ ԱՄՆ դոլարով: Սա այն դեպքում, երբ 2008թ. համեմատ, տրանսֆերտների ծավալի նվազման կուտակային մեծությունը չի գերազանցի 1 մլրդ դոլարը (2008-ին եղել է 1.4 մլրդ, 2009-ին` 930 մլն, 2010-ին` 1.07 մլրդ, 2011-ից ամենայն հավանականությամբ կլինի մոտ 1.4 մլրդ` հաշվի առնելով հունվար ամսվա արտաքին տրանսֆերտների աճի տեմպը` ավելի քան 30%): Իսկ միջազգային շուկաներում հանքահումքային ապրանքների գների նվազման արդյունքում 2009թ. ՀՀ կրած վնասը չի գերազանցի 350 մլն դոլարը` 2009թ. ողջ արտահանման նվազման չափը 2008-ի համեմատ:
Այսինքն` ստացվում է, որ 2008-2013թթ. ՀՀ մտնող տրանսֆերտների և արտահանման նվազման գումարային ընդհանուր մեծությունը չի գերազանցի 1.4 մլրդ դոլարը: Սակայն միայն 2009-2010թթ. վերցվել է մոտ 1.6 մլրդ դոլար վարկ («Ժամանակ»-ի նախորդ համարում վրիպակ էր տեղ գտել` 1.6 մլրդ-ի փոխարեն, գրվել էր 2.1 մլրդ): Փաստորեն, դրանց արդյունքը կառավարությունը չի ակնկալում տեսնել անգամ 2012-2013թթ., հակառակ դեպքում այդ թվականների սպասողական ցուցանիշները էականորեն կգերազանցեին 2008-ի ցուցանիշը: Էլ չենք խոսում 2011-2012թթ. 800 մլն դոլարի մասին:
Երևի կառավարությունը սպասում է, որ այս ծախսված վարկերի արդյունքը կերևա 2020թ.: Բայց սա, իհարկե, ծիծաղելի է: Իրականում տրանսֆերտների պակասի և հանքահումքային ոլորտում ճգնաժամի հետևանքով մեր տնտեսություն մտնող գումարների նվազումը ոչ միայն ամբողջությամբ փոխհատուցվում է 2009-2010թթ. վերցված վարկերով, այլև մի բան էլ էականորեն ավելին է: Սակայն այդ գումարները, ըստ էության, փոշիացվել են: Եթե Տիգրան Սարգսյանը ոչինչ չաներ այս տարիներին, վերցված վարկերը միայն բաժաներ ՀՀ քաղաքացիներին, սա շատ ավելի արդյունավետ կլիներ, քան այն, ինչ արվեց:
Հրայր Մանուկյան, «Ժամանակ» օրաթերթ