Հայաստանի ներքաղաքական բավական թեժ զարգացումները ստվերեցին այս օրերին տեղի ունեցած բավական կարևոր մի իրադարձություն, որն, իհարկե, իր առերևույթ դրսևորումներով հնչեղ չէ, սակայն Հայաստանի համար իր նշանակությամբ անկասկած կարևոր է շոշափելիորեն:
Խոսքը ԱՄՆ պետքարտուղարի տեղակալ Վիկտորյա Նուլանդի գլխավորած պատվիրակության այցն էր Հայաստան, որը հայաստանյան ներքաղաքական թեժ զարգացումների ստվերում մնաց: Նուլանդը այցելել էր տարածաշրջան, և նրա այցի առանձնահատկությունն այն էր, որ այցելել էր գերատեսչական պատվիրակությամբ, այսինքն` ոչ միայն Պետքարտուղարության, այլ թե՛ Սպիտակ տան, թե՛ Պենտագոնի ներկայացուցիչներով, ինչն ընդգծում է այցի առաջ դրված նպատակների լայնությունը: Բուն այցելության ընթացքում աղմկոտ հայտարարություններ կարծես թե չեղան, ինչն էլ, ըստ էության, տեղավորվում է այն քաղաքականության շրջանակում, որ տարածաշրջանում վարում է Միացյալ Նահանգները:
Այստեղ, իհարկե, աղմուկը միանգամայն ավելորդ է` նկատի առնելով բարդ աշխարհաքաղաքական վիճակն ու տարածաշրջանային խնդիրների առկայությունը: Առանցքային հարցը, բնականաբար, հանդիսանում է Ռուսաստանի ազդեցությունը Կովկասում, որն այսօր իրականացվում է երկու պետությունների՝ Հայաստանի և Ադրբեջանի միջոցով: Թեև Բաքվի վիճակը ՌԴ ազդեցության ենթակա լինելու առումով շոշափելիորեն տարբեր է Հայաստանից, այնուհանդերձ ներկայումս ռուս-ադրբեջանական համագործակցության մակարդակը հուշում է, որ Բաքուն այստեղ հայտնվել է ռուսական շահերի սպասարկման տիրույթում, ինչը վտանգում է տարածաշրջանային անվտանգությունը:
Անվտանգության վտանգներն ու սպառնալիքներն առաջին հերթին, բնականաբար, արտահայտվում են հայ-ադրբեջանական սահմանում առկա լարվածությամբ, որ հրահրում է Բաքուն: Պատահական չէ, որ Նուլանդը Ադրբեջանի մայրաքաղաքում ասուլիսի ընթացքում հայտարարել էր, որ ցանկանում են Ադրբեջանը տեսնել անկախ պետություն: Միևնույն ժամանակ, Երևանում ընդունելով Նուլանդին` Սերժ Սարգսյանն ասել էր, որ Երևանը մեծապես կարևորում է ԱՄՆ դերը տարածաշրջանային անվտանգության և կայունության ապահովման հարցում: Հայաստանն այս հարցում իսկապես չունի այլ ապավեն, քան Միացյալ Նահանգները: Նահանգների շահերից չի բխում, որպեսզի տարածաշրջանում տեղի ունենա լայնամասշտաբ ռազմական որևէ ակցիա, շարունակվի պայթյունավտանգ իրավիճակը:
Երևանում Վիկտորյա Նուլանդը ասուլիսի ընթացքում հայտարարեց, որ ցանկանում են, որպեսզի հայ-ադրբեջանական գոտում լինի հանգիստ վիճակ, լինեն հանգիստ բանակցություններ: Բանն այն է, որ պայթյունավտանգ, լարված իրավիճակը հղի է ռազմական մեծ էսկալացիայով, ինչին սպասում է Ռուսաստանը որպես առիթ՝ տարածաշրջանում ռազմական միջամտություն թույլ տալու և այսպես ասած «ռազմական դրությամբ» գերիշխանություն հաստատելու համար: Հայաստանի շահերը Նահանգների շահերի հետ այստեղ լիակատար համընկնում են, և այս հարցում Վաշինգտոնը Երևանի համար անգնահատելի և գրեթե անփոխարինելի գործընկեր է:
Առանցքային խնդիրն այն է, որ հրադադարը, լարվածության նվազեցումը, հանգիստ վիճակը, որի մասին խոսում էր Վիկտորյա Նուլանդը, ամենևին ինքնանպատակ կամ նպատակ չէ: Դա միջոց է, որն անհրաժեշտ է ամերիկյան հետագա քաղաքականությունն առաջ մղելու համար և այստեղ ևս Հայաստանի և ԱՄՆ-ի շահերը լիովին համընկնում են: Տարածաշրջանում ամերիկյան տնտեսական, տեխնոլոգիական, ներդրումային ներկայության համար խաղաղությունն ու կայունությունը շատ կարևոր են: ԱՄՆ-ը վստահ է, որ հանգիստ պայմաններում միարժեքորեն կարողանալու է հաղթող լինել Ռուսաստանի հետ մրցակցությունում: Իսկ ԱՄՆ-ի, այսպես ասած, համեմատական առավելությունները, մեղմ ասած, նախընտրելի են այն ամենից, ինչ առաջարկում կամ պարտադրում է ռուսական մահակը:
ԱՄՆ-ն առաջարկում է արդիականացում, տնտեսական բարեփոխումներ, այդ միջոցով կյանքի բարեկեցության աճ, քաղաքացիական վերահսկողության մեխանիզմի միջոցով հանրային կառավարելիության աճ, կառավարության հաշվետվողականություն: Մի խոսքով՝ այն բոլոր գործիքները, որոնք քաղաքակիրթ աշխարհը՝ ԱՄՆ-ը, Արևմտյան Եվրոպայի տերությունները, նաև մի շարք երկրներ Արևելյան Եվրոպայում, հեռավոր Ասիայում՝ Հարավային Կորեա, Ճապոնիա, կիրառել են և կարողացել են հասնել տնտեսական հսկայական ձեռքբերումների, դառնալ մրցունակ, բարեկեցիկ, անվտանգ: Դա ճանապարհ է, որ անցել է համաշխարհային առաջատար բևեռը, այն ճանապարհը, որի մասին երազում էր Հայաստանի հասարակությունը ԽՍՀՄ փլուզումից հետո` չպատկերացնելով անգամ ամենավատ երազում, որ դրանից երկու և կես տասնամյակ հետո նորից կանգնած է լինելու ընտրության առաջ՝ քաղաքակրթությո՞ւն, թե՞ վերադարձ դեպի ԽՍՀՄ:
Ակնհայտ է, որ այս ընտրության հարցում հայ ժողովրդի առաջ այսօր կան բազում խոչընդոտներ՝ օբյեկտիվ և սուբյեկտիվ, որոնք գործնականում անհնար են դարձնում ԽՍՀՄ վերադարձից խուսափելը, մերժելը այն առաջարկը կամ պարտադրանքը, որ իր ազդեցության գոտում գտնվող երկրներին ներկայացնում է Ռուսաստանի ներկայիս իշխանությունը: Եվ այստեղ հայ ժողովուրդն ունի դաշնակիցների կարիք: Ինքնին հասկանալի է, որ բոլոր մեծ տերությունների հարցում խնդիրը ազդեցության գոտին է, սակայն կարևորագույն հարցերից մեկն այն է, թե ինչ կանոնների, արժեքների, համակեցության ինչպիսի մեխանիզմի միջոցով է փորձ արվում առաջ մղել ազդեցությունը, և ընդհանրապես ինչ է ազդեցությունը:
Քանի որ մի դեպքում կա ազդեցության, այսպես ասած, հնացած կայսերական քարանձավային մոդելը, երբ պարտադրվում է հպատակություն և լռություն, և կա ազդեցության տարբերակը, որը կիրառում է գտել աշխարհում, և որն ըստ էության իր հիմքում պարունակում է մրցունակ և քաղաքակիրթ հանրույթների համակեցության միասնական շրջապատ, երբ ազգերին ու պետություններին առաջարկվում են զարգացման մոդելներ՝ համամարդկային արժեքների և կանոնների շրջանակում: Կովկասը գտնվում է այս երկու իրողությունների դիմակայության գոտում, և խաղաղությունն է, որ այստեղ բարձրացնում է քաղաքակրթության շանսերը, ինչը կենսական անհրաժեշտություն է շրջափակման, ռուսական հետադիմության ազդեցության և նավթա-գազային ռեսուրսի բացակայության պայմաններում զարգանալու պարտադրված Հայաստանին:
