«Առաջին լրատվական»-ի զրուցակիցն է «Բարգավաճ Հայաստան» կուսակցության վարչության անդամ Վարդան Բոստանջյանը:
– Պարոն Բոստանջյան, դոլարի փոխարժեքը մոտ մեկ ամիս բարձրանալուց հետո, երեկ կտրուկ՝ մոտ 100 դրամով անկում ունեցավ: Ձեր կարծիքով` ինչո՞վ է պայմանավորված այդ երևույթը:
– Իհարկե, ասում են, թե Ռուսաստանի ռուբլու հետ էր կապված, Ռուսաստանի ֆինանսական շուկայում տեղի ունեցող գահավիժող իրավիճակն անմիջապես արտացոլվեց Հայաստանի վրա: Իհարկե, դա այդպես է: Բայց դրանից ավելի վաղ պետք է ասել, որ այդ գործընթացները պայմանավորված են մեր երկրում գոյություն ունեցող իրավիճակով: Մեր եկամուտները, աշխատատեղերը, մեր ունեցած նյութական համակարգը շատ անհուսալի և ողորմելի վիճակում են: Նման երևույթներն, իհարկե, պայմանավորված են մեր տնտեսության նման խոցելի վիճակով: Պայմանավորված է նաև ռուսական արժույթի նկատմամբ եղած կախվածությամբ, որ կա տրանսֆերտների և տնտեսվարողների շրջանառությունների արդյունքում: Կարելի է ասել, որ Հայաստանի ֆինանսական շուկայում տեղի ունեցող այս երևույթները մոտ 80 տոկոսով պայմանավորված են Ռուսաստանում տեղի ունեցող իրադարձություններով:
Ինչ վերաբերում է վերջին օրերի վայրիվերումներին, բացի վերը նշած օբյեկտիվ խնդիրներից, կան նաև սուբյեկտիվ պատճառներ: Բոլոր կոռուպցիոն կերպարները, բոլոր սպեկուլյացիոն ինստիտուտները, բոլոր նրանք, ովքեր միշտ խաղեր են տվել, հերթական անգամ խաղ տվեցին, որպեսզի նորից կարողանան օգուտներ ստանալ ոչ օրինական, ոչ արժանավայել և ոչ իրենց քրտինքի արդյունքում: Տեղի ունեցած հակառակ պրոցեսի դեպքում էլ չկարծեք թե նրանք խելոքացան ու բարիացան: Պարզապես գործընթացը հասավ հագեցման փուլին: Այսինքն` տարադրամի փոխարժեքին նման ողորմելի մոտեցումներ այլևս հնարավոր չէր ցուցաբերել: Հատկապես, երբ ակնհայտ էր, որ բնակչության ճնշող մեծամասնությունը և գործարարների մի ստված զանգված հայտնվեցին անելանելի վիճակում:
– Կարելի՞ է ասել, որ այս օրերին Հայաստանում տեղի ունեցավ ահավոր մեծ սպեկուլյացիա:
– Իհարկե, ինչու եք ուզում վախենալով ասել: Հենց այդպես էլ կա: Այնպես ենք ասում, կարծես թե զգուշավորություն ենք հանդես բերել: Մոնստրների, բերաններն արնոտների մոտ բացարձակապես խիղճ գոյություն չունի: Նրանք այդ պահից օգտվեցին: Նրանք երանի են տալիս ու փափագում են, որ վաղն էլ նման հնարավորություն լինի:
– Այս օրերին տարադրամի կտրուկ թանկացման արդյունքում ոչ միայն բանկերում ու փոխանակման կետերում կար խուճապ, խուճապ կար նաև խանութներում: Լայն սպառման որոշ ապրանքների դեֆիցիտ նկատվեց, որը նույնպես խուճապ առաջացրեց և քաղաքացիներին մղեց հնարավորինս շատ գնումներ կատարելու:
– Չէր կարող նման խուճապ չլինել, որովհետև խուճապի կրողները բազմաթիվ են: Կան մարդիկ, ովքեր վաղվա օրվա նկատմամբ ընդհանրապես հույս չունեն, հակառակը՝ վախ ունեն: Կան մարդիկ, ովքեր ընկել են փսիխոզ վիճակում: Կան մարդիկ, ովքեր օբյեկտիվ կերպով ցանկանում են բարձրացնել իրենց պաշտպանական ռեակցիան: Եվ որևէ սուբյեկտ այս խուճապը կանգնեցնելու քայլով հանդես չի գալիս: Այդ պատճառով էլ մենք առնչվում ենք այսպիսի վիճակի հետ: Իսկ այսօրվա այս հետադարձ գործընթացը նույնպես Ռուսաստանով է պայմանավորված: Ռուսաստանում կանգնեցրեցին գահավիժումը, ինչն էլ ավտոմատ կերպով տեղափոխվեց Հայաստան: Եթե այնտեղ շարունակվեր, այստեղ էլ էր իրավիճակը բարդանալու:
– Այսինքն` Հայաստանում սպեկուլյացիան շարունակվելո՞ւ էր:
– Դուք կասկածո՞ւմ եք:
– Իսկ եթե Ռուսաստանում կայունացվեց, Հայաստանում այլևս հնարավո՞ր չէ սպեկուլյացիաները շարունակել:
– Ո՛չ: Մենք այդպես ճոխ և ընդարձակ հնարավորությունների չենք տիրապետում: Այնքան ակնհայտ է, որ այդ սպեկուլյատիվ երևույթները պայմանավորված են մեծ աշխարհագրությամբ: Միայն մեր երկրի շրջանակներում հնարավոր չէր լինի: Փաստորեն, այստեղից դոլար առան ու այնտեղ տարան: Այսինքն` այս ողջ տատանումների վրա մեծ ծավալի փող աշխատեցին, իրենց լավ զգացին:
– Ո՞ւմ նկատի ունեք:
– Դուք ավելի լավ գիտեք:
– Դուք ասացիք, թե որևէ սուբյեկտ իրավիճակը կայունացնելու համար ոչինչ չարեց: Այս դեպքում ո՞ւմ նկատի ունեք:
– Կայունացման համար որոշակի քայլեր Կենտրոնական բանկն արեց: Բայց ծայրահեղ միջոցներով ինչ էլ արեց, շատ քիչ էր:
– Կենտրոնական բանկի կատարած ինտերվենցիանե՞րը նկատի ունեք:
– Այո: Կենտրոնական բանկի վրա փոքր-ինչ հարձակումներ ենք անում: Միգուցե ճիշտ ենք անում: Բայց ես ասեմ, որ Կենտրոնական բանկը գրեթե անհնարինն արեց: Միաժամանակ մենք պետք է հասկանանք, որ Կենտրոնական բանկն ի զորու չէ նման արհավիրքի դեմն առնել:
– Այսինքն` ի զորու չէ՞ խոշոր ֆինանսական սպեկուլյանտների դեմն առնել:
– Իհարկե: Նրան այդ հնարավորությունները վերապահված չեն: Կենտրոնական բանկը՝ որպես անկախ մարմին, գոյություն չունի: Եթե անկախ լիներ, անպայման կկիրառեր համապատասխան պատժամիջոցներ, որոնց դեպքում որևէ մեկը չէր համարձակվի թպրտալ:
– Կենտրոնական բանկն այս ընթացքում շատ զգուշավոր հայտարարություններ էր անում, թե սպեկուլյատիվ երևույթներ կան, սպեկուլյանտները կպատժվեն: Եվ քաղաքացիներին կոչ էր անում, թե պետք չէ խուճապի մատնվել: Բայց կարծես թե ավելի վճռական քայլեր չէր ձեռնարկում այդ երևույթների դեմն առնելու համար:
– Նրանք խեղճուկրակ՝ մի կերպ աշխատում են, դու ուզում ես որ պատժեի՞ն ու դո՞ւրս անեին: Շատ վտանգավոր է այդ հեռանկարը: Կտրուկ քայլերի կարող ես դիմել այն պարագայում, երբ զգում ես, որ ունես դրա իրավունքը, եբ զգում ես, որ կտրուկ ասելը քեզ արգելված չէ: