Թեև միջազգային իրավունքի նորմերը պարտադրում են Հայաստանին թույլ չտալ կնոջ իրավունքների այնպիսի ոտնահարում, ինչպիսին այսօր Հայաստանում ապրող եզդի կանանց հանդեպ է դրսևորվում, սակայն մեր պետությունը չի կարող այս հարցում որևէ փոփոխություն անել, քանի որ սա կդիտարկվի որպես ոտնձգություն ազգային փոքրամասնությունների իրավունքների և ավանդույթների դեմ:
Ժամանակակից կյանքը թեև շատ փոփոխություններ է բերում բոլոր ազգերին, սակայն եզդիները շարունակում են մնալ նույնը. նրանք դեռ ամուսնանում են միայն իրենց ազգի ներկայացուցչի հետ՝ անպայման հաշվի առնելով, թե որ կաստայից է (շեխ, փիր, մրիդ), արգելում են իրենց աղջիկներին կրթություն ստանալ, անձամբ են որոշում իրենց երեխաների ճակատագիրը և ոչ մի դեպքում չեն խախտում իրենց ընդունած ներքին օրենքները, որոնք երբեմն պարզապես ապշեցնում են:
«Սեր» կոչվածը եզդիների մոտ ընդհանրապես չկա: Մինչև այժմ էլ եզդի աղջիկներին, առանց նրանց համաձայնության, 14-16 տարեկանում ամուսնացնում են, և դրա դիմաց աղջկա ծնողները գումար են ստանում: Եզդի տղան էլ երբեմն մի ամբողջ կյանք հայ աղջկա է սիրում, բայց ամուսնանում է եզդու հետ: Կոպիտ ասած` եզդի հարսնացուները վաճառվում են՝ դեռ չհասած ամուսնության տարիքին, իսկ տղաները` անկախ կյանքում իրենց ունեցած ձեռքբերումներից, չեն ունենում իրենց ցանկությունն իրագործելու քաջություն:
«Կինն այստեղ բացարձակապես անտեսված է: Ամուսնությունից հետո եզդիների համար անպատվաբեր է համարվում կնոջ հասարակական գործունեությունը, ավելին` եզդի կինը տանը իրավունք չունի տղամարդու հետ միևնույն սեղանից հաց ուտելու»,- պատմում է ԵՊԲՀ-ի ուսանող, ազգությամբ եզդի, սակայն սեփական ավանդույթներին ընդդիմացող 24-ամյա Սիման:
Սիմայի պատմելով` շատ եզդիներ իրենց հարսներին արգելում են հիվանդանոցում ծննդաբերել` այդ գործողությունը կազմակերպելով տանը: Դատապարտվում է անգամ կնոջ հմայքի համար օգտագործվող ցանկացած կոսմետիկայի օգտագործումը: Ծննդյան տոների կամ առիթների ժամանակ տղամարդիկ առանձին են նստում, կանայք՝ առանձին: Եթե տանը շատ տղամարդ է լինում, միշտ ջահել տղաներն են սպասարկում: Իհարկե, լինում են նաև բացառություններ, ինչն ավելի շատ հանդիպում է մայրաքաղաքում բնակվող եզդի համայնքում, սակայն գյուղական վայրերում եզդիները մեկուսացված են իրենց «օրենքներով»:
Եվ որքան էլ որ մեր երկրում կնոջ իրավունքների այսպիսի ոտնահարումն անցանկալի է, եզդի կանանց կողմից որևէ բողոք չկա, և նրանց մեղադրել էլ պետք չէ: Ցանկացած նման բան նրանց կողմից կդիտարկվի որպես քայլ ազգային ավանդների դեմ, և այս պարագայում եզդի կինը կմերժվի ազգակիցների կողմից:
«Ոչ մեկն էլ չի համարձակվի հեռանալ, որովհետև նրան այլևս եզդի չեն համարի: Ոչ մի բան հնարավոր չէ փոխել, մարդասպանություն կլինի, նրան դուրս կթողնեն իր կաստայից, մայրն ու հայրը երես կթեքեն, դա խայտառակություն է, իսկ իրենք կառչած են իրենց արմատներից»,- պատմում է եզդիական «Լալըշ» թերթի խմբագիր Օվսաննա Մադաթյանը:
