Հայաստանի նախագահ Սերժ Սարգսյանի երկօրյա պաշտոնական այցը Վրաստան ավարտվել է Վրաստանի վարչապետ Գիորգի Կվիրիկաշվիլու հետ հանդիպումով:
Նախ, դեկտեմբերի 25-ին Հայաստանի նախագահը Թբիլիսիում հանդիպել է վրացի իր պաշտոնակցի՝ Գիորգի Մարգվելաշվիլու հետ: Կայացել են հայ-վրացական բարձր մակարդակի բանակցություններն ընդլայնված կազմով: Հետո նախագահները հանդես են եկել մամուլի առջև հայտարարություններով: Ավելի ուշ, ի պատիվ Հայաստանի նախագահի՝ Վրաստանի նախագահի անունից տրվել է պաշտոնական ընթրիք: Հաջորդ օրը Հայաստանի ղեկավարը հանդիպել է Վրաստանի խորհրդարանի նախագահի, Համայն Վրաստանի կաթողիկոս-պատրիարք Իլյա Երկրորդի հետ, այցելել է նաև «Հովհաննես Թումանյանի տուն» գիտամշակութային կենտրոն, շփվել հայ համայնքի ներկայացուցիչների հետ:
Անշուշտ, հայ-վրացական հարաբերությունների հետ կապված հարցերը շատ են, բայց խիստ ուշագրավ է հատկապես այն հանգամանքը, որ Հայաստանի նախագահի այցելությունից ընդամենը օրեր առաջ Վրաստանի կառավարության ղեկավարը հայտարարել էր, որ ռուս-վրացական համաձայնության կայացման և Ռուսաստանի հետ տրանսպորտային հաղորդակցության վերականգման դեպքում Հայաստանը տեսականորեն կարող է օգտվել Աբխազիայի և Հարավային Օսիայի տարածքով անցնող տրանսպորտային միջանցքներից: Եվ այս հարցերը քննարկվում են մի իրավիճակում, երբ դեպի Ռուսաստան տանող Վերին Լարսի ճանապարհը 4-5 օր փակ է, և տասնյակ մարդատար և բեռնատար մեքենաներ կանգնած են ավտոճանապարհին: Սերժ Սարգսյանը մամուլի ասուլիսի ընթացքում շատ չի մանրամասնել, թե կոնկրետ ինչ են խոսել բանակցությունների ժամանակ և ինչ որոշումներ են կայացվել, բայց նշել է, որ «անդրադարձել ենք նաև մեր երկրների տարանցիկ կարողություններին և դրանց արդյունավետ օգտագործման հնարավորությունների զարգացմանը»: Հատկանշական է այն փաստը, որ Հայաստանի նախագահը Վրաստանից անմիջապես մեկնել է Մոսկվա՝ մասնակցելու ԱՊՀ երկրների ղեկավարների հանդիպմանը, և կարելի է ենթադրել, որ տրանսպորտային ուղիների հարցի շուրջ քննարկումները կշարունակվեն նաև Ռուսաստանի ղեկավարության հետ Մոսկվայում:
Թեմայի շուրջ «Առաջին լրատվական»-ի զրուցակիցն է վրացագետ Ջոնի Մելիքյանը:
– Պարոն Մելիքյան, ինչո՞վ նշանավորվեց Հայաստանի նախագահի երկօրյա այցը Վրաստան՝ նկատի ունենալով պաշտոնական տեղեկատվությունը: Ի՞նչ արդյունքներ կարելի է արձանագրել:
– Կարելի է ասել, որ այցը դրական էր, բավական ջերմ: Հանդիպումներ եղան նախագահի, խորհրդարանի նախագահի, վարչապետի և հոգևոր առաջնորդի հետ: Դատելով այն հանգամանքից, որ կողմերն իրենց հանդիպումների մեծ մասը՝ ժամանակի մոտ 90 տոկոսն անցկացրել են փակ ռեժիմով, կարելի է ասել, որ կային բավական մեծ թվով հարցեր և ծրագրեր, որոնք կողմերը պետք է քննարկեին: Ապագայում կերևա, թե ինչքանով և ինչպես է այդ հարցն ընկալվել Վրաստանի կողմից, և իմ կարծիքով՝ ուղերձներ կարող են լինել Վրաստանի վարչապետի՝ հաջորդ տարի կայանալիք հետաձգված այցի ընթացքում: Վրացական կողմը կունենա ժամանակ տալու իր պատասխանը կամ իր առաջարկներն անելու հայկական կողմին:
Հիմնականում քննարկվել են առևտրատնտեսական հարաբերություններին, տրանսպորտին, ենթակառուցվածքներին, էներգետիկային, ինչ-որ չափով՝ տուրիզմին վերաբերող հարցեր: Այս ուղղություններն են և նաև համատեղ ձևակերպումներ, ծրագրեր իրականացնելը՝ տարանցիկ միացյալ ինչ-որ տարածք ստեղծելու նպատակով: Դա կարող է լինել Մետաքսի ճանապարհի շրջանակներում կամ իրանական ուղղությամբ: Նաև շատ կարևոր էր Հայաստանի նախագահի այն ուղերձը, որ լավ կլիներ, եթե Վրաստանը մասնակցեր Մեղրիի նորաստեղծ ազատ առևտրի գոտու ծրագրին:
– Ի՞նչ պարզվեց բանակցություններից հետո Լարսի այլընտրանքային ճանապարհների, տրանսպորտային միջանցնքերի հարցի առնչությամբ:
– Վրաստանի վարչապետի հայտարարությունը, իհարկե, շատ դրական էր, բայց մենք պետք է նաև հասկանանք ռուս-վրացական հարաբերությունների և տվյալ հարցի շուրջ բանակցությունների դինամիկան: Վրաստանը ստորագրեց փաստաթուղթը շվեյցարական SGS ընկերության հետ, որը պետք է բեռնափոխադրումների մշտադիտարկում իրականցնի մի կողմից՝ ռուս-աբխազական և ռուս-հարավօսական, մյուս կողմից էլ՝ վրաց-աբխազական և վրաց-հարավօսական սահմաններին: Այդ ընկերության հետ փաստաթուղթ պիտի ստորագրի նաև Ռուսաստանը, որից հետո արդեն ստեղծվում է միացյալ եռակողմ խորհուրդ, որն արդեն պիտի քննարկի այդ ռուս-վրացական համաձայնագրի իրականացման ուղիները: Երկար գործընթաց է, բայց քննարկումներ են տեղի ունենում նաև հայկական կողմի հետ: Վրաստանը կտեղեկացնի՝ ինչ բանակցություններ են տեղի ունեցել, ինչ գործընթաց կա այս պահի դրությամբ:
Շատ կարևոր է այն հանգամանքը, որ այս այցից անմիջապես հետո Հայաստանի նախագահը մեկնել է Մոսկվա: Նմանատիպ բանակցություններ կարող են տեղի ունենալ նաև Մոսկվայում, իսկ ես կարծում եմ, որ հայկական կողմը բարձրացնելու է այս հարցը նաև Ռուսաստանում: Եվ եթե Ռուսաստանը կտրուկ ձևով դեմ չլինի, նաև կարող ենք ակնկալել, որ նախագահի այս այցելությունները Թբիլիսի և Մոսկվա կարող է բերել նրան, որ նաև Ռուսաստանը պայմանագիր ստորագրի շվեյցարական ընկերության հետ: Մնացածն արդեն կախված է ռուս-վրացական հարաբերություններից, թե ինչքանով են երկու կողմերը ցանկանում իրականացնել այդ համաձայնագիրը:
– Ուրեմն կարո՞ղ ենք եզրակացնել, որ Սերժ Սարգսյանի երկու այցերի հիմնական նպատակը հենց տրանսպորտային միջանցքի հարցը քննարկելն է:
– Դա հարցերից մեկն է, բայց դրանից բացի, մենք պիտի հասկանանք, որ կարիք կա, որպեսզի հայ-վրացական հարաբերությունները երկարաժամկետ կտրվածքով ունենան ինչ-որ մի ծրագիր, աշխատանքային փաստաթուղթ, ինչ-որ մի պայմանավորվածություն: Կարևոր են ոչ միայն տրանսպորտային միջանցքները, այլև տարանցիկ հնարավորություններից օգտվելը և միասին հանդես գալը, ասենք, նույն Իրանի պարագայում: Իմ կարծիքով՝ առաջարկվել է ծրագրերի և գործունեության որոշակի փաթեթ, և այդ հարցերը քննարկվել են վրացական կողմի հետ: Վրաստանն արդեն պիտի ի մի բերի իր մոտեցումները, և Վրաստանի վարչապետի առաջիկա այցի ժամանակ կարող ենք հասկանալ որոշ ուղերձներ հայտարարարությունների մեջ, տեսնել՝ ինչ կարելի է սպասել ապագայում:
Եվ ինչն է շատ հետաքրքիր, որ նախագահը հիշեցրեց վերջին շրջանում Հայաստանի և Վրաստանի քվեարկությունների մասին միջազգային տարբեր հարթակներում, և բարիդրացիական հարաբերություններից ելնելով՝ նախագահը նշեց, որ որպես երկու երկրները ներկայացնող անձինք՝ մենք պետք է մտածենք մեր երկու երկրների մասին: «Երկու երկրների» շեշտադրումը, իմ կարծիքով, նախատեսում է, որ երկու կողմն էլ պիտի նվազագույնի հասցնեն երրորդ երկրների՝ մեր հարաբերությունների վրա ազդեցության ռիսկերը: Այս պարագայում մենք հասկանում ենք, որ ավելի ռիսկային վիճակում է գտնվում Վրաստանը, որի վրա փորձում են ազդել հարևան Թուրքիան և Ադրբեջանը: Եվ շատ կարևոր է նաև շեշտել այն հանգամանքը, որ Վրաստանի վարչապետի հայտարարությունից հետո վրացի երկու պաշտոնյա՝ բավական լուրջ պաշտոնյաներ, այցելեցին Բաքու: Դրանք էին ներքին գործերի նորանշանակ նախարար Գախարիան և ֆինանսների նախարար Բախտաձեն:
– Հայաստանի նախագահը շատ պարզ տողատակով ասել է, որ «կարևորեցինք միմյանց համար զգայուն հարցերի նկատմամբ հավասարակշռված և կառուցողական մոտեցումների պահպանումը»:
– Այո, որպեսզի չեզոք լինենք, և այդպիսի փորձ եղել է Լևոն Տեր-Պետրոսյանի, Ռոբերտ Քոչարյանի ժամանակ, և երբ Վրաստանում նախագահ դարձավ Միխեիլ Սաակաշվիլին, մեկ-երկու տարվա ընթացքում այդ «ջենտլմենական համաձայնությունը», որը գործում էր դեռևս 1990-ականներից, խախտվեց հենց Վրաստանի կողմից: Եվ հենց այդ պատճառով ուղերձը, իմ կարծիքով, հետևյալն էր, որ երրորդ կողմին թույլ չտանք խառնվել մեր միջպետական հարաբերություններին և հասկանան այն հարցերը, որոնք կարևոր են, զգայուն են մեր հարաբերությունների կամ մեր ազգային շահերի համար առանձին-առանձին, և իրար դեմ չքվեարկենք: Եվ իմ կարծիքով՝ այս ուղերձն ընկալվեց Վրաստանում: Ի միջի այլոց, մամուլը շատ էր ուշադրություն դարձրել դրան՝ հիշեցնելով վերջին մի քանի քվեարկությունները, որոնք մեր դեմ են եղել: