«Առաջին լրատվական»-ի զրուցակիցն է «Ծառուկյան» խմբակցության պատգամավոր Վարդան Բոստանջյանը:
– Պարոն Բոստանջյան, ՀՀԿ-ական պատգամավոր Սամվել Ֆարմանյանը ասում է, որ կառավարության գործունեության ցուցիչը պետք է լինեն ոչ թե տնտեսական աճի թվերը, այլ ժողովրդագրական տվյալները: Համամի՞տ եք արդյոք այս գնահատականի հետ:
– Սա համալիր երևույթ է: Առհասարակ թե՛ մեկը, թե՛ մյուսը ունեն սկզբունքային նշանակություն տվյալ երկրի արդյունավետության առումով: Ժողովրդագրական պատկերը որոշակի պայմաններում ավելի ցցուն է արտացոլում ընդհանրապես՝ իշխանության և մասնավորապես՝ գործադիր իշխանության արդյունավետությունը՝ պայմանավորված հետևյալով. ժողովրդագրական վիճակագրության բնականոն պրոցեսների արդյունքում կա վիճակ, որը պայմանավորված է տվյալ տարածաշրջանում ապրելու կամ չապրելու հանգամանքով, թե որքանով է նպատակահարմար գտել: Իհարկե, հայրենիք հասկացողությունը բոլորիս մեջ որոշակի չափով դրված է շատ կամ քիչ, բայց ինչ-որ մի պահի, երբ մարդուն հարմար չի լինում այդ տեղում ապրել բազմաթիվ առումներով, ինքը տրամադրվում է թողնել տարածքը, ինչը հանգեցնում է ժողովրդագրական վիճակի վատթարացման: Հասկանում եմ, որ նման ժողովրդագրական պատկերի առումով է Ֆարմանյանի մտահոգությունը: ՀՀ-ում տնտեսական աճը և նմանատիպ ցուցանիշները տնտեսագետների փեշակն է, բոլոր դեպքերում քաղաքացին տնտեսական աճի ցուցանիշներով չի հետաքրքրվում: Գնացեք ԱՄՆ կամ Եվրոպա, քաղաքացուն ընդհանրապես չի հետաքրքրում տնտեսական աճը կամ տնտեսական ակտիվությունը: Նրանք թքած ունեն այդ ցուցանիշների վրա: Նրանք մտածում են՝ լա՞վ ենք ապրում, թե՞ լավ չենք ապրում: Ցանկացած երկրի արդյունավետություն հասարակության ճնշող մեծամասնության կողմից գնահատվում է բացառապես այդ չափանիշներով, ըստ որի՝ դու լա՞վ ես ապրում, թե՞ ոչ: ՀՀ-ում այս կտրվածքով խոցելիությունը շատ մեծ է, վիճակը շատ տխուր է: Պատկերացրեք, որ մենք անընդհատ տարիներ շարունակ ականատես ենք արտագաղթի, որը ուղղակի նշան է այն բանի, որ քաղաքացին արդեն իսկ հասել է այն շեմին, որ այլևս չի կարողանում իր երկրում ապրել: Իսկ դա վատ է, և դրա վերաբերյալ ցանկացած իշխանություն և, մասնավորապես, կառավարություն եթե կարող են, պետք է գործ անեն:
– Կառավարությունները և վարչապետնե՞րն են մեղավոր, որ տնտեսությունը չի առողջանում, վիճակը չի փոխվում, թե՞ առհասարակ իշխանությունը:
– Վարչապետին մեղադրենք՝ ինչի համար: Ես չէ, որ պետք է ասեմ, բոլորն էլ հասկանում են՝ ինչն է պատճառը: Կառավարման համակարգը, իմ կարծիքով, վատն է, և այս կառավարման համակարգի պարագայում ամենահզոր մարդն անգամ կարող է նահանջել, և այստեղ չես որակում՝ նախարա՞րը, թե՞ վարչապետն էր սխալ: Համակարգն այնպիսին պետք է լինի, որ որոշում ընդունողները կարողանան որոշում ընդունել՝ ուզում է լինի վարչապետ, նախարար կամ գերատեսչության պետ, այսինքն՝ որոշում ընդունողը պետք է կարողանա որոշում կայացնել, ուժ և խելք ունենա, բացի դրանից՝ ունենա պատասխանատվություն այդ որոշման նկատմամբ: Այս պատասխանատվությունը հասարակական է, պետական օրենքով սահմանված: Եթե ոչ էն կա, ոչ էլ էն, ես ինչի՞ պետք է որոշում ընդունեմ: Ինձ համար հանգիստ կապրեմ, էլի:
– Հայաստանի՝ ԵՏՄ-ից դուրս գալու անհրաժեշտություն չե՞ք տեսնում: Տնտեսագետները նշում են, որ վատ տնտեսական ցուցանիշները պայմանավորված են նրանով, որ Հայաստանը ԵՏՄ անդամ է, իսկ Ռուսաստանի նկատմամբ պատժամիջոցները շարունակվում են:
– Իբր եթե ԵՏՄ-ն չլիներ, մենք շատ լա՞վ կլինեինք. ծիծաղելի է: Սա պարզապես միամիտներին ապակողմնորոշելու համար է: Ի՞նչ կապ ունի ԵՏՄ-ն, ի՞նչ կապ ունի ԵՄ-ն, դու նստիր աշխատիր, քո երկիրը պահիր: «Քաջ Նազարի» մեջ ասվում է՝ էս մեր հարևան հսկաները չեն ուզում իրենց հողերը մեզ տալ: Ի՞նչ, ԵՏՄ-ն մեզ պետք է պահե՞ր, թե՞ ԵՄ-ն մեզ պետք է պահեր, դուք նստեք աշխատեք, ձեր երկիրը պահեք: ԵՏՄ-ն անգամ տեղյակ էլ չէ՝ մենք մտա՞ծ ենք այդ միություն, թե՞ ոչ:
Եթե մենք կարողանայինք իսկապես արդյունավետ կազմակերպել և աշխատել, ԵՏՄ-ն մի տեղամաս է, որտեղ կարելի է մեր այսօրվա արտադրած խլամ-մլամը իրացնել, ինչ-որ առումով դա «փրկության» տիպի մի բան է, երբ քո՝ ոչ ոքի կողմից չպահանջված ապրանքը դու կարող ես ԵՏՄ-ի շուկայում իրացնել: Վատագույն դեպքում ուզում ես՝ գնա, դու արա: Ախր դու ոչ մի բան չես անում և հիմա էլ ասում ես՝ ԵՏՄ-ն է մեղավոր: Իսկ մենք ճանաչո՞ւմ ենք՝ ով է ԵՏՄ-ն: Սա մի շուկա է, որտեղ թևիդ տակ ապրանքը կարող ես դնել, և ինչ-որ հավանականություն կա, որ կարող ես վաճառել: Որ վաճառես, կարող ես լավ զգալ: Այսինքն՝ դու վաճառելու էլ բան չունես:
– Ի՞նչ եք կարծում՝ 2018-ին եթե վարչապետ փոխվի, այս խնդիրներին հնարավոր կլինի՞ լուծում տալ:
– Չեմ կարող ասել: Մի ժողովրդական խոսք գիտեմ՝ «Կարմիր կովն իր կաշին չի փոխում»:
– Ով էլ գա, նո՞ւյնը կմնա:
– Չեմ կարող ասել, պարզապես հիշեցի այս ժողովրդական խոսքը: Ես ասում եմ՝ պետք է ստեղծել կառավարման համակարգ, ինչպիսին կա բազամթիվ արդյունավետ երկրներում: Կարո՞ղ ես, ստեղծիր այդպիսի համակարգ, չե՞ս կարող, ուրեմն հազար վարչապետ և հազար նախարար էլ փոխվեն, միևնույն է՝ ոչինչ չի փոխվելու:
– Կարեն Կարապետյանի կառավարման մեկ տարին է լրանում, ինչպե՞ս եք գնահատում:
– Դժվարանում եմ: Մենք նոր նախաձեռնության իրավունք ունե՞նք, թե՞ ոչ, թե՞ յուրաքանչյուր նախաձեռնություն պետք է ենթարկվի պատժի:
– Ի՞նչ եք ակնարկում:
– Ոչինչ չեմ ակնարկում, մտածում եմ՝ եթե յուրաքանչյուրը հանգիստ, առանց արտառոց շնչելու-արտաշնչելու նստի իր տեղը, հնարավոր է, որ լավ լինի: Պետք են կտրուկ և արմատական փոփոխություններ, խնդիրը անձերով չի պայմանավորված, սա կառավարման վատ համակարգ է:
