«Առաջին լրատվական»-ի Real Politik հաղորդաշարի հյուրն է Ռազմավարական ազգային հետազոտությունների հայկական կենտրոնի տնօրեն Մանվել Սարգսյանը:
– Պարոն Սարգսյան, օրեր առաջ Կրեմլում Ղազախստանի, Ռուսաստանի և Բելառուսի նախագահները ստորագրեցին Եվրասիական տնտեսական համագործակցության շրջանակներում Ազատ տնտեսական գոտու ստեղծման վերաբերյալ փաստաթուղթը: Թեև նախանշված էր, որ այդ ֆորմատը կսկսի գործել 2015 թվականից, սակայն Լուկաշենկոն հայտարարեց, թե հույս ունի, որ 2013 թվականի վերջերին այս համաձայնագիրը կսկսի գործել: Բելառուսում սկսվել են բողոքի ակցիաներ, ընդդիմադիրները նստացույց են սկսել այս միությանը միանալու առթիվ: Հայաստանում միայն ՆԺԿ առաջնորդ Արամ Կարապետյանը հստակորեն հայտնեց իր կեցվածքը`նշելով, որ Հայաստանը պետք է անպայման իր դրական խոսքը ասի համաձայնագրին միանալու առնչությամբ: Մյուս կողմից` Հայաստանը վճռական և համառ քայլերով փորձում է ինտեգրացիոն գործողությունների մեջ մտնել եվրոպական կառույցների հետ, ինչի մասին ասվեց նաև Քեթրին էշթոնին: Ո՞րն է Հայաստանի ճանապարհը, ո՞ւր պետք է գնա Հայաստանը այս երկընտրանքի դեպքում:
– Առաջին հերթին պետք է հասկանանք` այդ երկընտրանքը որն է, ինչ են ուզում ստեղծել Ռուսաստանում: 20 տարի եղել է ԱՊՀ: Տպավորությունն այնպիսին է, որ Եվրասիական տնտեսական միությամբ փորձում են ստեղծել Եվրոպական միությանը նման մի բան: Բայց մենք բոլորս լավ ենք հասկանում` ինչ է նշանակում Եվրոպական միություն, որտեղ բոլոր պետություններն ունեն հստակ արժեքներ, սկզբունքներ և դրանց հիման վրա ստեղծված չափանիշներ, ու այդ չափանիշներն են միացնում եվրոպական երկրներին: Որո՞նք են այս նոր միության արժեքները, չափանիշները: Հետաքրքիր է այն, որ ստորագրվում է ինչ-ինչ փաստաթուղթ, բայց դեռ պարզ չէ` ինչ չափանիշների շուրջ: Ընդամենը գոյություն ունի մեկ հանգամանք` անվտանգության ոլորտը, որտեղ կարծես թե վերջին տարիներին փորձում են ստեղծել միասնական անվտանգության համակարգ` ՀԱՊԿ:
– Պարոն Սարգսյան, Դուք թերահավա՞տ եք, որ Եվրասիական տնտեսական համագործակցությունը ընդհանրապես կարող է կյանքի կոչվել:
– Նպատակն այն չէ, որ հռչակվել է, կարող է` տարիներ հետո մեկ այլ բան ստանանք, ինչ-որ ոստիկանական մի տարածք, որտեղ, բացի ՀԱՊԿ-ից, ոչինչ չի ստեղծվել:
– Պարոն Սարգսյան, Հայաստանը ընտրության իրավունք ունի՞, թե՞ դատապարտված է անպայման միանալու:
-Հայաստանը առաջին հերթին պետք է տեսնի, թե ինչի կարող է վերածվել այս երևույթը: Դա շատ էական է, մանավանդ որ` Հայաստանը ցանկանում է ինտեգրվել Եվրամիությանը: Հայաստանի պարագայում, սակայն, բարդությունն այն է, որ անվտանգության համակարգը կապված է ԱՊՀ երկրների հետ, իսկ հիմա կկապվի ՀԱՊԿ-ի հետ: Այս դեպքում մտածել, որ Հայաստանը կարող է անվտանգության այլընտրանքային համակարգ ստեղծել` դժվար է, որովհետև այդ համագործակցությունը ընդամենը համագործակցություն է և ոչ մի կերպ չի ազդում մեր անվտանգության համակարգի վրա: Սա շատ կարևոր է հասկանալ: Համագործակցությունը ընդամենը համագործակցություն է, ՆԱՏՕ-ի անդամ լինելը լրիվ այլ բան է: Այդ պատճառով Հայաստանը պետք է անվտանգության խնդիրները դնի կշեռքի նժարին և փորձի կողմնորոշվել: Շատերը լռում են այն պատճառով, որ թղթեր են ստորագրվում և այլն:
– Օրինակ` Արա Աբրահամյանը Սերժ Սարգսյանի բերանով լրագրողներին ասում է, որ Սերժ Սարգսյանը նախապես իր համաձայնությունը տվել է:
– Համաձայնություն դրական առումով կարող է տալ, բայց ոչ ոք չգիտի, թե դա իրենից ինչ է ներկայացնում: Երբ, ասենք, ԱՊՀ շրջանակներում է ինչ-որ փաստաթուղթ ստորագրվում, բոլորն էլ հանգիստ ստորագրում` գալիս են: Բոլորը լավ գիտեն, որ դրանից բացի ոչինչ չի լինելու: Հիմա նույն մտածողությունը, որ վերջերս սկսվեց Ռուսաստանում, նույնպես որևէ արժեք չունի:
– Պարոն Սարգսյան, ինչպե՞ս եք գնահատում Հայաստանի քաղաքական ուժերի լռությունը, չէ՞ որ մեծ հաշվով սա ընտրության խնդիր է`կամ քաղաքական ուժերը պետք է պաշտպանեն այն քաղաքական գիծը, որ տանում է դեպի Եվրոպական միություն, դեպի եվրոպականն արժեքներ, կամ պետք է դադարեցնեն այդ ընթացքը` երկրում փոխելով իրավիճակ և միանալով համագործակցության այս նոր ձևաչափին:
– Չեմ կարծում, որ Հայաստանում գոյություն ունեն քաղաքական ուժեր, որոնք նման լրջությամբ կքննարկեն այդ խնդիրները: Երևի թե որևէ մեկը չի ուզում Ռուսաստանի դեմ խոսել` ընդամենը սա է, ուրիշ ոչ մի բան: Բոլորը շատ լավ հասկանում են, որ Հայաստանում իշխանական պայքարը Ռուսաստանի ազդեցության ներքո է. զավեշտալի է, բայց իրար ետևից վազում են Ռուսաստան, այնտեղ աջակցություն գտնում, և այս իրավիճակում որևէ ուժ զերծ է մնում ավելորդ խոսակցությունից:
– Պարոն Սարգսյան, ղարաբաղյան կարգավորման այս ամբողջ ժամանակահատվածում առկա է երկու հիմնական ուղղություն` ստատուս քվոյի պահպանման և ստատուս քվոն անհապաղ փոխելու: Դուք ստատուս քվոն պահպանելու կողմնակից եք, և առաջիկայում կարծես հենց այդ ուղղությամբ էլ կընթանա կարգավորումը, քանի որ թե Հայաստանում, թե ԱՄՆ-ում, թե Ռուսաստանում առաջիկայում սպասվում են ընտրություններե, որից հետո Լեռնային Ղարաբաղում դեռևս տևական ժամանակ կպահպանվի ստատուս քվոն:
– Շատ ավելի բարդ է այս իրավիճակը, և կարծում եմ` խնդիրը ստատուս քվոն պահպանելը կամ փոփոխության գնալը չէ: Ստատուս քվո հասկացությունը մենք փոքր-ինչ նեղացնում ենք: Մեզ թվում է, թե ստատուս քվոն միայն տարածաշրջանում զորքերի տանելու գիծն է, մինչդեռ այն շատ ավելի լայն հասկացություն է և ունի միջազգային բաղադրիչներ: Ստատուս քվոն արդեն իսկ փոխվել է, գոնե այն ժամանակ, երբ Թուրքիայի նախագահը ոտք դրեց Հայաստան: Ստատուս քվոն պահել հնարավոր չէ: Խնդիրն այն է, թե ինչպես է հնարավոր համաձայնության գալ Մինսկի խմբին առաջարկով: Ես անընդհատ խոսում եմ այն մասին, որ դա բլեֆ է, խաբելու ձև: Դա այն մոդելը չէ, որի շուրջ կարելի է գալ համաձայնության, ընդհակառակը` դա բերում է մելիտարիզացիայի, որն այսօր մենք տեսնում ենք: Երևանը համաձայնությունը տվել է, բայց Բաքուն էլ պետք է տա:
– Դուք մտածում եք, որ Մինսկի խումբը կանխամտածվա՞ծ է հրապարակ նետել այդ փաստաթուղթը:
– Ես կարծում եմ` դա հնացած փաստաթուղթ է: Այն ստեղծվել է 1994 թվականին և 94 թվականից հետո ուղղակի այս կամ այն կերպ կրկնվում է:
– Մինսկի խումբը նշում է, որ հենց 1994 թվականի սկզբներին էլ մշտապես ներկա են եղել բանակցային գործընթացին:
– Դրա պատճառն այն է, որ Մինսկի խումբը ընդամենը պահպանում է տարածաշրջանում, կոնկրետ` շփման գծում, խաղաղությունը., դա կոնկրետ ֆունկցիա էր: Այս սկզբունքները ի սկզբանե մի նպատակ ունեին` վերականգնել այն Ադրբեջանը, որը նրանք հռչակել էին, որովհետև ճանաչվել է իրականությանը չհամապատասխանող Ադրբեջան: Այդ մասին քիչ ենք խոսում, բայց դա է իրականությունը: Բայց այն պայմանները, որոնցով պետք է լուծվեր խնդիրը, Ադրբեջանին ձեռնտու չէ: Ադրբեջանը հայտարարել և 20 տարի շարունակ հայտարարում է նույնը` եթե դուք ճանաչել եք այդ տարածքը որպես իմ պետության տարածքային ամբողջականության անբաժանելի մաս, վերադարձրեք այն, և ուրիշ խոսակցություն չի կարող լինել, չեք վերադարձնի` մենք կվերադարձնենք: Ադրբեջանը ինչպե՞ս կարող է ճանաչել որևէ իրավունք, որը ճանաչվում է Ղարաբաղի և Հայաստանի կողմից: Ադրբեջանը երբևէ չի գնա դրան, դա է նրանց կուրսը, որը նրանք շարունակում են, իսկ նման պայմաններում ինչպե՞ս կարելի է համաձայնության գալ: Շատերը կարծում են` ճնշմամբ: Բայց ինչո՞ւ: Ադրբեջանը 20 տարի է` կորցրել է այդ տարածքը և պետք է վերադարձնի:
– Պարոն Սարգսյան, կարծում եք, որ առաջին երկու տարվա համար ՄԱԿ Անվտանգության խորհրդում ոչ մշտական անդամ լինելը գոնե երաշխավորո՞ւմ է առաջիկա երկու տարիներին ռազմական գործողությունների բացառումը:
– Ռազմական գործողությունները ավելի շատ խոսակցություններ են, որովհետև այն բանակները, որոնք այսօր Հայաստանում և Ադրբեջանում գոյություն ունեն, չեն կարող օգտագործվել նման փոքր խնդիրներ լուծելու համար, տարածքային առումով` փոքր խնդիր: Միջազգային հարաբերություններում ղարաբաղյան խնդիրը տասնապատիկ ավելի հզոր խնդիր է, քան այն իրավիճակը, որն առկա է տարածաշրջանում: Այս խնդիրը բանակները չեն կարող լուծել` միանգամից կբռնկվի տարածաշրջանային պատերազմ: Խնդիրն այն է, որ Ադրբեջանը որդեգրել է մի կուրս, որով ամեն կերպ ցանկանում է իրավունքը պահել իր ձեռքում, ցանկացած փաստաթուղթ այս կամ այն ամբիոնից ստանալով` համաձայնության չի գնում` հասկանոլով, որ տարածքը կորցրել է: Իսկ պատերազմել չի կարող, որովհետև պատերազմի որոշում ընդունողը ոչ Ադրբեջանն է, ոչ էլ Հայաստանը: Մինսկի խումբը այս ամենին օրինական տեսք է տալիս, բայց մենք երբևէ մտածե՞լ ենք այդ մասին:
– Պարոն Սարգսյան, այս վիճակը Դուք գնահատում եք որպես փակուղայի՞ն, Մինսկի խումբն այլևս իրավիճակը ճեղքելու, փոխելու ռեսուրս չունի՞:
– Իհարկե` չունի, որովհետև այդ խնդիրները ստեղծել են հենց գերտերությունները. Եվրոպական միությունը ինքն է ստեղծել` 97 թվականին արհամարհելով կոնկրետ պրոցեսները, որոնք կատարվեցին այս տարածաշրջանում: Նրանք քաղաքական նպատակահարմարությունից ելնելով ճանաչեցին վիրտուալ Ադրբեջանը` հույս ունենալով, որ տարիներ շարունակ կլինեն բանակցություններ, և նրանք կվերականգնեն: Իրականում դա բերեց նրան, որ իրենց ճանաչած Ադրբեջանը 93 թվականին փլուզվեց, և փլուզվելու արդյունքում ստեղծվեց այս իրավիճակը: Նրանք չեն կարող ասել, որ Լեռնային Ղարաբաղի անկախության հռչակումը եղել է ոչ լեգալ: Մինսկի խումբը բոլորին պետք է` «ցրելու» համար:
– Եվրամիության ներկայացուցիչ Քեթրին էշթոնը կարո՞ղ է ներգրավվել Մինսկի գործընթացում և դինամիկա հաղորդել:
– Այս տարվա հուլիս ամսից խոսակցություններ կային: Սկզբում եվրոպական փորձագետները սկսեցին առաջարկել ինչ-որ մոտեցումներ` ընդգծելով, որ Եվրոպական միությունը պետք է առավել ակտիվ լինի և իր վրա վերցնի մեծ գործառույթ: Այս օրերին սկսեցին նորից խոսել այդ մասին: Ոչ թե Եվրոպական միությունն է ինչ-որ նոր գործառույթներ առաջարկում, այլ նորից ուզում են խցկվել Մինսկի խմբի օղակը:
– Պարոն Սարգսյան, Դուք կարծում եք, որ ընդհանրապես պետք է հրաժարվել Մինսկի խմբից և նոր ձևաչա՞փ հռչակել:
– Խնդիրը իսկապես դա է: Հնարավոր է այդ սկզբունքներով գալ համաձայնության, թե ոչ` իրենք չեն ասում:
– Պարոն Սարգսյան, այդ սկզբունքները ավելի լավ չե՞ն, քան Քուվեյսթի, Պրահայի և այլ սկզբունքներ:
– Այդ սկզբունքները նույնն են: Մոդեռնիզացիա է գնում: էությունը այն է, որ պետք է լինի Ադրբեջան, Ադրբեջանը պետք է համաձայնություն տա մի ինչ-որ ստատուսի:
– Պարոն Սարգսյան, ինչպե՞ս եք գնահատում այս իրավիճակին դիմակայելու Հայաստանի դիրքերը և ներուժը. որքա՞ն կարող ենք դիմանալ:
– Դիմանալը ուժի բալանսի հետ է կապված: Դիմանալը երկրի վիճակն է, միակ հանգամանքը դա է, որովհետև եթե դու որպես երկիր թուլանում ես, դու կորցնում ես ամեն ինչ: Ռեսուրսները շատ մեծ են աշխարհում: Ո՞վ չգիտի, որ Հայաստանի բանակը միաձուլված է Ղարաբաղի բանակի հետ և վերահսկում է այդ տարածքը: Հայաստանը բանակցային դիրքերում որևէ խնդիր չունի, որովհետև Ադրբեջանը չի գնա համաձայնության, և այդ պատճառով է, որ Հայաստանը ամպագոռգոռ հայտարարություններ է անում, թե մենք ամեն ինչի համաձայն ենք: Սա, իհարկե, դիվանագիտություն չէ:
– Ժողովրդական մակարդակով ընթանալիս ավելի է կարծրանում դիրքորոշումը` հատկապես ազատագրված տարածքների վերաբերյալ, և եթե 5 տարի առաջ ազատագրված տարածքների շուրջ քննարկումներում բավական լուրջ զիջողական տրամադրություններ կային Հայաստանում, ապա այսօր բոլորովին այլ տրամադրություններ են, աստիճանաբար միջազգային հանրությունը կարծես անուղղակիորեն նպաստում է, որ Հայաստանում ամրապնդվի այն կարծր դիրքորոշումը, թե մենք կարգավորման այս տիրույթում հողային պարտավորություն չունենք:
– Սա նույնպես կախված է կոնկրետ իրավիճակից: Հիմա ինֆորմացիան շատ է, հասարակությունը իրազեկված է, շատ ավելի լավ է հասկանում Մադրիդյան սկզբունքների էությունը, ինչը բացակայել է տարիներ շարունակ: Մարդիկ պարզորոշ հասկացան և առաջին անգամ 20 տարի անց իմացան, որ Հայաստանը պաշտոնապես 91 թվականին ճանաչել է ԼՂՀ-ն Ադրբեջանի կազմում: Բոլորը հասկացել են, թե ինչպես կարելի է խաղաղ ճանապարհով ենթարկել Ղարաբաղը Ադրբեջանին, դրանից 10-15 տարի հետո կլինի ռեֆերենդում: Ի՞նչ է նշանակում միջազգային ասպարեզում ղարաբաղյան խնդիր: Ոչ ոք այդ հարցը չի տալիս, ընդամենը հասարակական հետևյալ պահանջը կա` լուծել 400 հազար ադրբեջանցիների խնդիրը և 150 հազար հայերի խնդիրը, այն էլ` 15 տարուց հետո. սա է ղարաբաղյան խնդիրը միջազգային ասպարեզում:
