«Առաջին լրատվական»-ի զրուցակիցն է Հայ ազգային կոնգրեսի պատվիրակության ներկայացուցիչ, Երևանի նախկին քաղաքապետ Վահագն Խաչատրյանը
– Պարո՛ն Խաչատրյան, սեպտեմբերի 9-ին տեղի ունեցած հանրահավաքից հետո ակնհայտ է, որ Կոնգերսը եւս մեկ շանս տվեց երկխոսության շարունակման համար՝ կապված Տիգրան Առաքելյանի ազատ արձակման հնարավորության հետ: Ի՞նչ կանխատեսումներ ունեք` իշխանությունները կարո՞ղ են գնալ նման քայլի, եւ առհասարակ` դեպքերի ի՞նչ ընթացք եք տեսնում ստեղծված իրավիճակում: Եթե մինչեւ հաջորդ հանրահավաքն իշխանությունները ազատ արձակեն Տիգրան Առաքելյանին, Դուք երկխոսության շարունակման անհրաժեշտություն տեսնու՞մ եք:
-Մենք ի սկզբանե, երբ կարեւորում էինք իշխանությունների հետ երկխոսության անցկացումը, այն ժամանակ էլ իրականությունից կտրված չէինք: Բոլորս էլ գիտակցում էինք, որ Հայաստանում գործող իշխանությունը հեշտությամբ չի հեռանա կամ արտահերթ ընտրությունների անցկացման չի համաձայնի: Պարզ է, որ իշխանությունն էլ պետք է ձգտի պահել իշխանությունը, սա բնական է: Բայց տվյալ դեպքում, երբ գործ ունենք ավտորիտար համակարգի հետ, ապա պարզ է, որ նման իշխանությունը ժամանակի հետ կորցնում է իր ռեալությունը, իսկ արդյունքում որոշ ժամանակ անց հասարակությունը ընդվզում է, եւ եթե հետո անգամ իշխանությունն է ցանկություն ունենում փոխել իրավիճակը` չի կարողանում, այսինքն` տեղի է ունենում այն, ինչի ականատեսն ենք աշխարհի մի քանի երկրներում, որտեղ տեսնում ենք, թե իշխանությունների` ժամանակին ուշքի չգալը ինչ հետեւանքների հանգեցրեց:
Մենք առաջարկեցինք երկխոսության տարբերակը, ներկայացրեցինք մեր տեսակետը, թե ինչու ենք արտահերթ ընտրություններ պահանջում, սակայն մենք հնարավորություն չստացանք լսելու իրենց դիրքորոշումը` կապված Տիգրան Առաքելյանի ձերբակալության հետ, բայց բոլոր դեպքերում մենք դեռեւս հույս ունենք, որ կարող ենք այդ երկխոսությունը շարունակել: Իշխանությունները մեզ խորհուրդներ տալու փոխարեն, թող նայեն, թե ինչ է կատարվում ներկայումս այլ երկրներում, եւ թող համոզված լինեն, որ մենք մեր տեսակետները չենք փոխել, մենք պնդելու ենք մեր տեսակետները, եւ մենք ամեն ինչ անելու ենք` հասնելու նրան, ինչ ծրագրել ենք, եւ դա լինելու է օրենքի եւ սահմանադրության շրջանակներում, առավել եւս վերջին հրապարակումներից հետո, երբ պարզվեց, որ իշխանությունների բոլոր գործողություններն են եղել օրենքի եւ սահմանադրության շրջանակներից դուրս, այդ թվում` Դավիթ Հարությունյանի եւ Գագիկ Հարությունյանի: Պարզվեց , որ գոյություն ունի այլ իրականություն` ուժ կամ զենք, որը իրենք կարող են կիրառել եւ կիրառել են` 1998-ին, 2003-ին, 2004-ին, եւ ի վերջո՝ 2008-ին, ու նաեւ պարզվեց, որ իշխանությունները օրենքից դուրս են գործում նաեւ իշխանության մաս կազմող մյուս կառույցների նկատմամբ, օրինակ` Սահմանադրական դատարանի, իրավապահների, կամ պետական այլ պաշտոնյաների նկատմամբ:
Իշխանություններն իրավիճակը պետք է ճիշտ գնահատեն, եւ չփորձեն հանրությանը ներկայացնել, թե Հայաստանում ամեն ինչ կարգին է, ժողովուրդը գոհ ու երջանիկ է: Այդ «երջանկությու՞նն» է պատճառը, որ մարդիկ լքում են հայրենիքը…
– WikiLeaks-ն, իհարկե, հայաստանյան ներքաղաքական գործընթացների վերաբերյալ որոշակի իրողություններ ի հայտ բերեց, սակայն դրանք անցյալին էին վերաբերում: Մինչդեռ այսօր գոյություն ունի ԵԽԽՎ Մոնիտորինգի հանձնաժողովի հավանությանն արժանացած բանաձեւի նախագիծ, որտեղ բավական փոխված է գնահատականների փիլիսոփայությունը, օրինակ` Կոնգրեսի վերջին շրջանի բոլոր ձեռքբերումները ներկայացվում է որպես իշխանությունների կողմից բարի կամքի դրսեւորում, եւ այլն… Այսինքն, երբ ակնհայտ է, որ երկխոսությունն առավելապես իշխանություններին է «բոնուսներ» բերում` դրա անհրաժեշտությունը որքանո՞վ է նպատակահարմար, մանավանդ, երբ տեսնում ենք, որ իշխանությունները արտահերթ ընտրությունների գնալու մտադրություն չունեն:
-Նախ՝ արտահերթ ընտրությունների գնալ-չգնալու հետ կապված՝ իշխանությունների մտադրություններն այնքան էլ հստակ չեն, որովհետեւ տարբեր հայտարարություններով իշխանությունները հաճախ են իրենց հակասել: Իրենց հրապարակավ հայտարարությունները դեռ ոչինչ չեն նշանակում: Եւ ի վերջո, արտահերթ ընտրություններն անհրաժեշտ են ոչ միայն մեզ` ընդդիմությանը, այլեւ անհրաժեշտ է նաեւ իշխանությանը եւ առաջին հերթին՝ երկրին: Այլ ճանապարհ` սոցիալական, տնտեսական, քաղաքական իրավիճակը փոխելու, գոյություն չունի: Կա մեկ ճանապարհ`իշխանափոխությունը:
Ինչ վերաբերում է ԵԽԽՎ բանաձեւի նախագծին, ապա այդտեղ կան տարօրինակ գնահատականներ, թեկուզ Մարտի 1-ի էջը փակված լինելու վերաբերյալ արտահայտությունը: Ի՞նչ է նշանակում Մարտի 1-ի էջը կարելի է փակված համարել, երբ իրենք` եվրոպացիներն էին պահանջ դնողներից մեկը, որ պետք է նորից նախաքննություն սկսվի եւ այլն: Այլ հարց է, թե ինչո՞վ է պայմանավորված ԵԽԽՎ-ի այդ գնահատականը: Սա ես ավելի շատ պրովոկացիոն գնահատական եմ համարում, որովհետեւ այն ոչ թե իրավիճակն ավելի մեղմող գնահատական է, այլ, կարծես, «կրակի վրա յուղ լցնելու» դերակատարություն են ստանձնել: Այստեղ մենք ԵԽԽՎ-ի բացատրության, պարզաբանման կարիքն ունենք: Ես չեմ կարծում, որ եվրոպացիներն այդքան անհեռեատես են, կամ իրավիճակին չեն տիրապետում: Իսկ թե ինչի արդյունքում է նման բանաձեւ ծնվել`առայժմ չգիտենք, իրականությունը կիմանանք, երբ նրանց հետ հանդիպենք, կամ երբ համապատասախան հարցումով դիմենք` պարզաբանելու` ի՞նչ եք ուզում ասել սրանով… Ուրեմն` մեր հարցերը մենք ինքներս ենք լուծելու, այդ դեպքում դուք էլ անելիք չունեք, դա էլ ասեք, այդ դեպքում Հայաստանը համարեք ԵԽ անդամ լավագույն երկրներից մեկը, որը պարտաճանաչորեն կատարում է ստանձնած պարտավորությունները եւ դարձել է ազատ, ժողովրդավարական երկիր:
-Լավ, բայց Դուք ինչպե՞ս եք բացատրում ԵԽԽՎ-ի այս դիրքորոշումը եւ Կոնգրեսի գործողությունները որո՞նք պետք է լինեն:
-Մեր գործողությունները այն է, ինչը մենք սկսել ենք, հանրահավաք կլինի սեպտեմբերի 23-ին, դրանից հետո կասվի, թե` ինչպես ենք առաջ ընթանում: Մեր նպատակն իրականում Հայաստանում իրավիճակ փոխելն է, այսինքն` իշխանափոխությունն ինքնանպատակ չէ, այլ դա երկրի զարգացումը կարող է ապահովել:
-Ընդունենք՝ Տիգրան Առաքելյանին ազատ չեն արձակում մինչեւ հաջորդ հանրահավաքը, Կոնգրեսը սեպտեմբերի 23-ից գնում է ավելի կոշտ քայլերի, բավարար կրիտիկական մասսա կա՞ այսօր, որպեսի ընդդիմությունը կոնկրետ գործողություններով հասնի արդյունքների:
– Նախ՝ մեր գործողությունները կախված են նրանից՝ երկխոսությունը կշարուանկվի, թե՝ ոչ, իսկ մնացած գործողություններն արդեն Տիգրան Առաքելյանի հետ կապված չեն լինի: Ինչ վերաբերում է անհրաժեշտ կրիտիկական մասսային, ապա կա մեկ իրողություն, որ հասարակությունը չի ցանկանում այս իրավիճակում ապրել, եւ մարդիկ պարզապես նախընտրում են հեռանալ երկրից, ուստի պետք է տեղի ունենան համակարգային փոփոխություններ, իսկ թե դա ինչպե՞ս տեղի կունենա` իշխանության կամոք, թե մեր պարտադրանքի արդյունքում արտահերթ ընտրություններ` սա է խնդիրը: Մենք ցանկանում էինք գնալ երկխոսության ճանապարհով, եւ եթե իրենք չցանկանային` կգնայինք երկրորդ ճանապարհով: Ինչ վերաբերում է կրիտիկական մասսային, ապա դա կարող է լինել եւ՛ 50 հազարը, եւ՛ 500 հազարը: Դա կախված է նաեւ երկրի ընդհանուր իրավիճակից, իշխանության թույլ կամ ուժեղ լինելուց:
– 2008-ի հետ համեմատելով՝ իշխանությունն այսօր ավելի ուժե՞ղ է, թե՞ թույլ:
– Ավելի թույլ է:
-Իսկ արտաքին աշխարհի կողմից աջակցության առումո՞վ:
– Նույնը, ավելի թույլ է, քան 2008-ին: Կարծում եմ՝ արտաքին աշխարհն էլ հասկացավ, որ լուրջ չէ այս իշխանության հետ պայմանավորվածություններ ձեռք բերել եւ պայմանավորվածությունները պահել, քանի որ նրանք համոզված են, որ մենք անհուսալի երկիր ենք` որպես գործընկեր, որպես բարեփոխումներ իրականացնող, որպես սեփական քաղաքացիների անվտանգությունն ապահովող: Եւ դա է պատճառը, որ միջազգային կառույցներն ապագային ուղղված քայլերով, նախաձեռնություններով հանդես չեն գալիս Հայաստանի դեպքում, այսինքն` Հայաստանը որպես առանձին պետություն որեւէ հետաքրքրություն չի ներկայացնում արտաքին աշխարհի համար: Վերցնենք` կոռուպցիայի խնդիրը: Որեւէ քայլ չիրականացվեց, թեեւ դրա դեմ պայքարի ծրագրեր էին իբր իրականացվում:
Այս բոլոր խնդիրների լուծումը կախված է նրանից, թե հասարակությունը որքանով է պատրաստ փոփոխություններ իրականացնել, հակառակ դեպքում՝ մենք կդառնանք այս համակարգի մի մաս`անկախ մեզանից: Ես այսպես կասեի` մեկ մարդու ակտիվությունն ավելի կարեւոր է, քան տասը-քսան պասիվ մարդու ներկայությունը հանրահավաքում, եւ սրանից ելնելով եմ ես գնահատում կրիտիկական մասսայի դերը:
-Պարո՛ն Խաչատրյան, քաղաքական ի՞նչ վերադասավորումներ են կանխատեսվում նախընտրական շրջանում: Ռոբերտ Քոչարյանի շուրջ գործընթացներ են կարծես ծավալվում` «Սիվիլիթաս» հիմնադրամն է ակտիվ գործունեության մեջ մտնում:
– Իհարկե, չի կարելի անտեսել Ռոբերտ Քոչարյանի վերջին շրջանի ակտիվության դրսեւորումները, մյուս կողմից՝ այն, որ նրա իշխանավարման շրջանի վերաբերյալ դրական լույսի ներքո տարվող քարոզչության փորձեր կան` նրան «մաքրելու» ուղղությամբ: Բայց մեր հասարակությունը երբեք չի մոռանա, որ նա հանցագործ է, եւ դա ապացուցվեց Մարտի 1-ին, երբ մենք տեսանք, որ նա ընդունակ է նման հրաման արձակել: Ես այլեւս չեմ անդրադառնա Ռոբերտ Քոչարյանի` քաղաքականություն վերադառնալ-չվերադառնալու հարցին, քանի որ այդ հնարավորությունը զրոյից ցածր է:
Կանխատեսումներ չէի ցանկանա անել: Ես կարող եմ միայն մեկ կանխատեսում անել, որ իշխանափոխությունը լինելու է շատ արագ եւ շուտով, եւ այն խնդիրը, որ մեր առջեւ դրել ենք` իշխանափոխությունը, իրականացնելու ենք: Իսկ թե իշխանությունները ինչպես կվարվեն` իրենց գործն է, միեւնույն է՝ չեն կարող Մարտի 1-ը ջնջել, 1998-ը, 2003-ը ջնջել, տնտեսական հանցագործությունները ջնջել: Միեւնույն է՝ այս իշխանությունները հաջողություն չեն ունենա, քանի որ մենք ենք այս ժողովրդի հետ աշխատում, մենք ենք այս ժողովրդի ցավերին տեղյակ, իսկ իրենք միայն իրենց հաճույքների մասին պատկերացում ունեն, օրինակ` Աֆրիկայում մեկ առյուծ խփելն ինչ կարժենա, կամ Մոնտե Կառլոյում կազինո հաճախելը… Մենք կարող ենք ասել, թե Հայաստանում ապրելն ինչ արժե եւ ինչ բարդությունների հետ է դա կապված…