Այսօր հայտնի վերլուծաբան Թոմաս դե Վաալը, որը Քարնեգի հիմնադրամի Կովկասի հարցերով գլխավոր փորձագետն է, հոդված է հրապարակել The National Interest պարբերականում, որի թարգմանությունը ներկայացրել է «Ազատություն» ռադիոկայանի հայկական ծառայությունը: Հոդվածը կոչվում է «Ռուսաստանը՝ թունավոր խորքային պետություն»:
«20 տարի առաջ Միխայիլ Գորբաչովի դեմ պուտչը ձախողվեց, ինչը փոխեց աշխարհը: Այդ եղանակով հեղաշրջման ծրագրումն ու տապալումը խորհրդային ղեկավարների համար կոլեկտիվ ինքնասպանության էր նման, և նրանց «կարապի երգն» էր՝ համահունչ Չայկովսկու «Կարապի լիճը» բալետին, որ այդ օրերին հեռարձակվում էր Առաջին ալիքով»,- գրում է դե Վաալը: Չնայած Գորբաչովին տապալել փորձող 8-հոգանոց արտակարգ հանձնաժողովի անվանական ղեկավարը փոխնախագահ Գենադի Յանաևն էր, նա ինքը հիմնվում էր անվտանգության պաշտպանական համակարգի երեք առանցքային կերպարների՝ պաշտպանության նախարար Դմիտրի Յազովի, ներքին գործերի նախարար Բորիս Պուգոյի և ՊԱԿ-ի՝ ԿԳԲ-ի ղեկավար Վլադիմիր Կրյուչկովի վրա,- նշում է փորձագետը:
Թոմաս դե Վաալը գրում է, որ հետագայում Բորիս Ելցինը կարողացավ ճնշել այդ կառույցը, սակայն այն չվերացրեց: ՊԱԿ-ԿԳԲ-ն վերանվանվեց մի քանի անգամ, բայց երբեք, այսպես ասած, մաքրման չենթարկվեց, և այնտեղ աշխատող պաշտոնյաները շարունակեցին աշխատել:
Թուրքիան, գրում է դե Վաալը, զարմանալիորեն նման պատմություն է ներկայացնում: Վերջին տասնամյակի Թուրքիայի պատմությունը հետևյալն է՝ վարչապետ Ռեջեփ Էրդողանը փորձում է հնազանդեցնել երկրի զինվորական ղեկավարությանը, որը ժամանակին հնազանդեցրել էր բազմաթիվ քաղաքացիական իշխանությունների: Այս պատմությունն իր գագաթնակետին հասավ 2011 թվականի օգոստոսին, երբ Էրդողանը ստիպեց զինվորական վերնախավին զանգվածաբար հրաժարական տալ:
Սակայն Թուրքիայի անվտանգության կառույցները ավելի խորն են,- ընդգծում է Թոմաս դե Վաալը և հավելում, որ ժամանակակից Թուրքիան ունի նաև ռազմական և անվտանգության կառույցների վրա հիմնված իր ստվերային համակարգը, որ հայտնի է որպես «խորքային պետություն»՝ մի խումբ մոլեռանդներ, ովքեր իրենց նվիրել են քեմալական պետության գրեթե սուրբ համարվող գաղափարի պաշտպանությանը ամեն տեսակ այլախոհներից:
«Խորքային պետությունը» կապված է բանակի և հետախուզության հետ: Այն հարվածում է հանկարծակի, ինչպես Ստաբուլում 2007 թվականին հայազգի լրագրող և խմբագիր Հրանտ Դինքի սպանությունն էր, որից հետո մամուլում տեղեկություն հայտնվեց, որ Դինքի մարդասպանին ոստիկանության աշխատակիցները պաշտպանել են, իսկ ապացույցները՝ կոծկել, նշում է փորձագետը:
Նման մի բան էլ տեղի է ունեցել հետխորհրդային Ռուսաստանում: Խորհրդային ժամանակներում ՊԱԿ-ը՝ ԿԳԲ-ն, պետության սիրտն էր: Անգամ Խորհրդային միության փլուզումից հետո այդ կառույցի ժառանգորդը գոնե մասամբ չի բարելավվել: Ու թեև Վլադիմիր Պուտինը ավելի ժողովրդավար պայմաններում ապրող հասարակություն է ղեկավարում, սակայն Ռուսաստանում էլ խորքային պետության պես մի բան է ձևավորվել, որի արտահայտությունները ժամանակ առ ժամանակ ցնցում են:
Երկու ականավոր լիբերալ քաղաքական գործիչների՝ Գալինա Ստարովոյտովայի և Սերգեյ Յուշենկովի սպանությունները, Յուրի Շեկոչիխինի թունավորումը կապված են անվտանգության համակարգի ստվերային անձանց հետ, ովքեր հնարավոր է՝ ինքնուրույն են գործում, սակայն՝ կառավարությանը մոտ իրենց բարեկամների լուռ համաձայնությամբ: Թոմաս դե Վաալը սպանությունների այս շարքում նշում է նաև Աննա Պոլիտկովսկայայի և Ալեքսանդր Լիտվինենկոյի սպանությունները և հարց տալիս՝ ի՞նչ ընդհանրություն ունեն շատ տարբեր մարդկանց այս սպանությունները. միայն մեկ բան՝ բոլոր զոհերը բացեիբաց քննադատում էին Ռուսաստանի պետական ղեկավարությանը:
Այն, ինչ արմատավորել է ԿԳԲ-ի վետերան Պուտինը, խնդիր չէր լինի Անդրոպովի կամ Կրյուչկովի ժամանակաշրջանում, եզրափակում է դե Վաալը՝ հավելելով.- «Բայց դա թույն է Ռուսաստան պետության համար, դա անպատժելիության մթնոլորտ է, այդ մթնոլորտում հնարավոր են ապօրինի գործողություններ և նույնիսկ պատվիրված սպանություններ, թեպետ պարտադիր չէ, որ դրանք պատվիրված լինեն ամենավերևից»։
