Հայաստանի վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը Նյու Յորքում սեպտեմբերի 22-ին հանդիպել է Իրանի նախագահ Իբրահիմ Ռայիսի հետ: Հայաստանի վարչապետն ու Իրանի նախագահը հանդիպել են ՄԱԿ ԳԱ շրջանակում, որին մասնակցելու համար մեկնել են ԱՄՆ: Իրանի նախագահի և Հայաստանի վարչապետի հանդիպում ծրագրված էր ուզբեկական Սամարղանդում, Շանհայի գործակցության կազմակերպության Վեհաժողովում, սակայն ադրբեջանական ագրեսիայի հետևանքով ստեղծված իրավիճակում Նիկոլ Փաշինյանը չեղարկեց Սամարղանդ այցը:
Հայաստանի և Իրանի ղեկավարների շփումը բնականաբար առաջին հերթին ուշադրության է արժանանում իրավիճակի այդ լարվածության և ադրբեջանական ագրեսիայի հետևանքով ստեղծված իրադրության համատեքստում: Ըստ հաղորդագրության, Իրանի նախագահը խոսել է լարվածությունը հանգուցալուծելու համար երկու կողմի հետ աշխատելու Իրանի պատրաստակամության մասին, նշելով նաև, որ Իրանի համար շատ կարևոր է Հայաստանի անվտանգությունը: Այդ հանդիպումից ժամեր առաջ Իրանի ԶՈՒ գլխավոր շտաբի պետն էր հայտարարել ռեգիոնում սահմանների որևէ փոփոխություն թույլ չտալու Իրանի հաստատակամության մասին: Վերջին շաբաթներին Իրանն այդ մասին խոսում է գրեթե ամեն օր, այդ կերպ վկայելով երկու բան: Կամ Իրանը իրապես տեսնում է այդօրինակ ռիսկերի իրատեսական և մոտ վտանգ և ավելորդ չի համարում կրկնել զգուշացումները, կամ Իրանը փորձում է այդ հայտարարություններով բարձրացնել իրանական դիրքորոշան քաղաքական գինը՝ ռեգիոնում և ընդհանրապես աշխարհում տեղի ունեցող դինամիկ զարգացումների ֆոնին: Իսկ դրանք նկատելիորեն թևակոխում են նոր, և թերևս լարվածության և բախման ավելի մասշտաբային փուլ, ինչի մասին է վկայում Ռուսաստանում մասնակի մոբիլիզացիայի մասին ՌԴ նախագահ Պուտինի որոշումը, նաև հանրաքվեն Ուկրաինայի այն շրջաններում, որոնք պատերազմի հետևանքով գտնվում են ռուսական վերահսկողության ներքո:
Մոսկվան փաստացի հայտարարել է, որ այդ շրջանները դիտարկելու է Ռուսաստանի տարածքային ամբողջության ու ինքնիշխանության շրջանակում, հետևաբար դրանց հանդեպ որևէ ռազմական գործողություն հավասարեցվելու է այդ ամբողջությանն ու ինքնիշխանությանը սպառնալիքի: Իսկ սա արդեն նշանակում է խնդրո առարկայի շուրջ ռազմա-քաղաքական որակապես նոր իրավիճակ և Ուկրաինան կամ պետք է կանգ առնի, կամ Ռուսաստանը պետք է արդեն իր վերահսկողության տակ անցած տարածքների նկատմամբ Ուկրաինայի գրոհներին պատասխանի այնպես, ինչպես կպատասխանի օրինակ ՌԴ միջազգայնորեն ճանաչված սահմանների ներքո որևէ գրոհի: Հակառակ պարագայում, Ռուսաստանի քայլը կոունենա փուչիկի քաղաքական էֆեկտ, ընդ որում ոչ միայն Մոսկվայի հակառակորդների, այլ նաև այն երկրների համար, որոնց Պուտինը դիտարկում է դաշնակից կամ գործընկեր, այդ թվում՝ Իրանի: Իրանի, որը անցնող շաբաթներին Ռուսաստանի հետ կայացնում է մի քանի խոշոր համաձայնություն:
Օրերս հայտնի դարձավ նաև, որ Թեհրանը Մոսկվայից կգնի օրական 9 մլն խմ գազ, որը կտարանցի Ադրբեջանով: Միաժամանակ, դեռևս հուլիսի 19-ին Պուտինի Թեհրան այցի ժամանակ հայտարարվեց, որ Գազմպորմի հետ կնքվում է 40 միլիարդ դոլարի ներդրրման համաձայնություն: Խոսքը Իրանի նավթագազային ոլորտում ենթակառուցվածքային ներդրման մասին է: Դրան զուգահեռ, Ռուսաստանն ու Իրանը Ադրբեջանի հետ փորձում են խորացնել Հյուսիս-Հարավ լոգիստիկ նախաձեռնությունը: Այդ պայմաններում հարց է առաջանում, Իրանը հայ-իրանական սահմանի մասին հայտարարությունները հասցեագրում է նաև Ռուսաստանի՞ն, որն ըստ տարածվածծ տեսակետի փորձում է Հայաստանից կորզել «միջանցք»: Եթե Թեհրանի հայտարարությունները հասցեագրվում են նաև Մոսկվային, ապա ստացվում է որոշակիորեն տարօրինակ պատկեր:
Թեհրանը Ռուսաստանին կասկածում է հայ-իրանական սահմանը «փակելու» հարցում, միաժամանակ միլիարդավոր դոլարների տնտեսական նախաձեռնություններ է համաջձայնեցնում Մոսկվայի հետ, որոնք ունեն նաև նկատելի աշխարհաքաղաքական ասպեկտ: Թե՞ Ռուսաստանը «միջանցքային» հարցը որպես «շանտաժ» է դիտարկում Թեհրանի հանդեպ, նրան այդ համաձայնությունների դաշտ բերելու համար: Բայց, այդ դեպքում իմաստազրկվում կամ դատարկ խոսքի է վերածվում Իրանի զգուշացումների «շքերթը»՝ թե թույլ չեն տա ռեգիոնալ սահմանների փոփոխություն և պատրաստ են կանխել դա ընդհուպ ռազմական ուժով: Թե՞ այդուամենայնիվ Իրանի հայտարարությունների հասցեագրումների շարքում չկա Ռուսաստանը, այլ Թեհրանը գուցե այդ կերպ փորձում է նույնիսկ աջակցություն հայտնել Ռուսաստանին՝ Ադրբեջանի և Թուրքիայի հնարավոր քայլերի դեմ, եթե նրանք որոշեն օգտվել Ուկրաինայում Ռուսաստանի խնդիրներից և դրանց հետևանքով Մոսկվայի կովկասյան դիրքերի զգալի թուլացումից: Բայց, Անկարան ու Բաքուն կգնա՞ն Մոսկվայի դեմ այդպիսի քայլի: Իսկ ինչու՞ ոչ, եթե ստեղծվի իրավիճակ, երբ Ռուսաստանը չունենա այդ քայլին համարժեք ուժով հակազդելու հնարավորություն: Ավելին, Թեհրանի դիրքորոշումը թերևս հաշվի է առնում նաև այդ՝ Մոսկվայի անկարողության հանգամանքը: Ամբողջ հարցն այն է սակայն, թե ինչ է կարող Իրանը, որն ինքն էլ ներկայումս բավականին բարդ իրավիճակում է, կապված միջուկային գործարքի անորոշությունների հետ, ինչն այսօր ավելանում է Իրանի ներսում հուզումների հերթական ալիքը, այս անգամ իրանցի 22-ամյա աղջկա մահվան առիթով, որ տեղի էր ունեցել նրան այսպես ասած բարոյական ոստիկանություն բերման ենթարկելուց հետո՝ հիջաբը ճիշտ չկրելու համար: Փաշինյան-Ռեյիսի հանդիպումը տեղի է ունենում այդ պայմաններին, ինչին զուգահեռ Թուրքիայի նախագահ Էրդողանը գտնվելով Նյու Յորքում որոշում է բարձրաձայնել, որ հոկտեմբերի սկզբին կարող է Պրահայում հանդիպել Հայաստանի վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանի հետ՝ Եվրոպական քաղաքական համայնք նախաձեռնոության առաջին վեհաժողովի շրջանակում, որը Ֆրանսիայի նախագահի գաղափարն է և որին հրավիրված են նաև Հայաստանը, Ադրբեջանն ու Թուրքիան: Էրդողանի հայտարարության հարցում որպես շարժառիթ թերևս ամենևին երկրորդական չէ Փաշինյան-Ռայիսի հանդիպումը, հատկապես Նյու Յորքում Չավուշօղլու, Աբդոլահիան և Լավրով հանդիպումից հետո, որում թերևս «վերհաստատվել» է եռյակի միջև որոշակի անհամաձայնությունների հանգամանքը, որ նկատելիորեն առկա էր հուլիսի 19-ին Թեհրանում բարձր մակարդակի եռակողմ հանդիպմանը:
