Ռուսաստանի արտգործնախարար Սերգեյ Լավրովը նոյեմբերի 8-ին հեռախոսազրույց է ունեցել Հայաստանի արտաքին գործերի նախարարի և Ադրբեջանի արտգործնախարարի հետ: Խոսքն առանձին հեռախոսազրույցների մասին է: ՌԴ ԱԳՆ պաշտոնական կայքում հեռախոսազրույցների վերաբերյալ տեղեկություններում գրեթե նույն բովանդակությունն է: Նշվում է, որ եղել է հեռախոսազրույց՝ հրադադարի եռակողմ համաձայնության տարելիցի նախաշեմին, քննարկվել են նաև երկկողմ հարաբերության հարցեր: Ուշադրության է արժանի այն, որ Ադրբեջանի արտգործնախարարի հետ հեռախոսազրույցում երկկողմ քննարկմանը զուգահեռ խոսվում է նաև «ռեգիոնալ օրակարգի շուրջ» քննարկման մասին, իսկ Հայաստանի արտգործնախարարի հետ հեռախոսազրույցի այդ հատվածում այլ ձևակերպում է՝ «արտգործնախարարները քննարկել են հայ-ռուսական դաշնակցային փոխգործակցության հարցեր, ռեգիոնալ և միջազգային խնդիրներին առնչվող առանձին ասպեկտներ»: Թե ինչով է պայմանավորված այդ տարբերությունը, թերևս կարող է լինել միայն ենթադրությունների դաշտում: Սակայն, դրանցով զբաղվելու փոխարեն հարկ է թերևս նկատել, որ Լավրովի հեռախոսազրույցը երկու նախարարների հետ տեղի է ունենում Շուշիի մատույցներում արձանագրված հրադադարի խախտման ֆոնին, երբ ադրբեջանական զինուժը կրակ է բացել փաստորեն անզեն քաղաքացիական անձանց՝ ջրատարի նորոգում իրականացնող արցախցիների վրա, սպանելով նրանցից մեկին և վիրավորելով երեքին:
Դժվար է ասել, արդյո՛ք Լավրովի հեռախոսազանգերը կապված են այդ միջադեպի հետ: Այն, որ զանգարահողը եղել է Լավրովը, պարզ է ՌԴ ԱԳՆ հաղորդագրություններից, որովհետև հակառակ պարագայում դրանցում նշվում է, որ զանգի նախաձեռնությունը եղել է մյուս կողմից: Եթե չլիներ Շուշիի միջադեպը, Լավրովն արդյո՞ք խոսելու էր Արարատ Միրզոյանի և Ջեյհուն Բայրամովի հետ, որոնց հետ խոսել էր ընդամենը 4-5 օր առաջ: Թե՞ հեռախոսազանգը պլանավորված էր և կապված հենց մի քանի օր առաջ եղած զրույցների հետ: Այդ դեպքում էլ կարող ենք հարց տալ՝ Շուշիի միջադեպով ադրբեջանցիները Լավրովին օգնե՞լ են ինչ որ հարցում, թե՞ խանգարել: Դեռևս նոյեմբերի սկզբին տեղի ունեցած Լավրով-Միրոզյան, մեկ օր անց Լավրով-Բայրամով հեռախոսազրույցների առնչությամբ նշել էի, որ ըստ ամենայնի խոսքը Պուտին-Փաշինյան-Ալիև հանդիպման կազմակերպմանն ուղղված աշխատանքի մասին է: Երկու օր առաջ Կրեմլի խոսնակ Պեսկովը հայտարարել էր, որ Մոսկվան իրականացնում է հանդիպում կազմակերպելու աշխատանք, բայց չկա հանդիպման պայմանավորված օր: Պեսկովը նշել էր, որ հանդիպումը կլինի հեռավար եղանակով:Այն, որ Կրեմլը բարձրաձայնում է այդպիսի հանդիպում կազմակերպելու աշխատանքի մասին՝ մինչ այդ նշում էին, թե այդպիսի նախաձեռնություն լինելու դեպքում կհայտնեն, վկայում է, որ հանդիպման պայմանավորվածություն ձեռք էր բերվել: Հակառակ դեպքում Կրեմլը հազիվ թե բարձրաձայներ, որ աշխատում է, որովհետև չստացվելու պարագայում կնշանակեր, որ Ռուսաստանը ձախողվել է: Հետևաբար, Լավրովի հեռախոսազանգը Միրզոյանին և Բայրամովին թերևս ունեցել է կամ բովանդակային կողմի վերաբերյալ հստակեցումների, այսպես ասած վերջին շտրիխերի նպատակ, կամ տագնապ՝ թե արդյո՞ք Շուշիի միջադեպը կարող է խաթարել մինչ այդ արված նախապատրաստական աշխատանքը: Ընդ որում հատկանշական է, համենայն դեպս ըստ ՌԴ ԱԳՆ կայքի հաղորդագրությունների տեղադրման ժամանակագրության, որ Լավրովը նախ խոսել է Երևան, հետո Բաքու: Գլխավորը սակայն՝ թե ինչ է խոսել, կրկնենք, մնում է գոնե առայժմ միայն ենթադրությունների դաշտում: Այդ համատեքստում գուցե հատկանշական է սակայն մի հանգամանք նաև՝ Հայաստանի պաշտպանության նախարարի այցը Արցախ, որի մասին իհարկե հայտնի է դառնում փաստորեն այցը տեղի ունենալուց հետո միայն: Ըստ տեղեկության, Արշակ Կարապետյանը նոյեմբերի 6-ին ՊԲ հրամանատարի հրավերով երկօրյա այց է կատարել Արցախ:
Հարկ է նկատել, որ ամիսների կամ գրեթե տարվա ընդմիջումից հետո դա Հայաստանի ռազմա-քաղաքական ղեկավարության բարձրաստիճան ներկայացուցչի առաջին այցն էր Արցախ: Վերջինը եղել էր տասը ամիս առաջ՝ 2020-ի հունվարի սկզբին, երբ Արցախ էր այցելել Հայաստանի նորանշանակ արտգործնախարար Արա Այվազյանը, ինչի կապակցությամբ Բաքուն արտահայտել էր մեծ վրդովմունք: Դրանից հետո ամիսներ Հայաստանի ղեկավարության ռազմա-քաղաքական բլոկի պաշտոնյաներ Արցախ չէին այցելում: Հայաստանի ընդդիմությունը դա ներկայացնում էր իբրև վախ Ադրբեջանից, պարբերաբար հարցնելով, թե ինչու չեն այցելում Փաշինյանը կամ ՊՆ և արտաքին գործերի նախարարները: Պաշտոնական Երևանն արձագանքում էր, որ այցեր կլինեն այն ժամանակ, երբ հարկ կհամարվի: Անկասկած է անշուշտ, որ նոր իրավիճակում այդ հանգամանքը դարձել է թերևս քննարկելի նաև ռուսական կողմի հետ: Եվ այստեղ հարց է առաջանում, թե ինչ իրավիճակ է փոխվել, և ինչ անհրաժեշտություններ: Համենայնդեպս, այցն իհարկե Երևանի քաղաքականության ուժեղ ազդակ է՝ դժվար է միարժեք ասել՝ ազդակ իրավիճակային, թե ավելի լայն իրողությունների համատեքստում:
