Հայաստանը պատրաստվում է հերթական համահայկական խաղերին, որի կազմկոմիտեի ղեկավար, Վերահսկիչ պալատի նախագահ Իշխան Զաքարյանն օրերս հպարտ-հպարտ ներկայացնում էր խաղերի աշխարհագրությունը, թե այսքան քաղաքի այսքան հայ մարզիկ է գալու Հայաստան:
Համահայկական նման միջոցառումների պարագայում ամեն անգամ առաջանում է այն հարցը, թե ի վերջո ինչ են տալիս այդ միջոցառումները Հայաստանին, ևս մի քանի հազար զբոսաշրջիկից բացի:
Զբոսաշրջիկներն իհարկե լավ բան են, բայց սփյուռքի ներուժն է ափսոս: Ափսոս է նախ այն պատճառով, որ Հայաստանն անկախության քսան տարիների ընթացքում ըստ էության այդպես էլ չկարողացավ կողմնորոշվել դրա «օգտագործման» հարցում, և նաև այն պատճառով, որ այդ ամենով հանդերձ, կողմնորոշվելու առաքելությունն էլ դրեց ոչ թե նոր մտածողության, կրեատիվ աշխարհընկալումների տեր անձանց, այլ նախկին կոմսոմոլ հրանուշհակոբյանների ուսերին: Մինչդեռ այս ընթացքում մենք ականատես եղանք Սփյուռք-Հայաստան հարաբերության բավական հետաքրքրական տրանսֆորմացիայի, երբ արևմտյան սփյուռքը, որ անկախության առաջին տարիներին բավական խանդավառ կերպով գալիս էր Հայաստանի հետ կապ հաստատելու, կամաց-կամաց սկսեց հետ քաշվել և ի վերջո, ինչպես արձանագրվեց վերջին մի քանի տարիներին, իր տեղը գրեթե լիովին զիջեց այսպես ասած ռուսաստանյան սփյուռքին:
Այս աշխարհագրական պարզ բեկման տակ իրականում արժեքային բավական բարդ մի բեկում էր, որը կարելի է նույնիսկ ճակատագրական բեկում համարել: Իրականում ի՞նչ է նշանակում արևմտյան սփյուռք, և ի՞նչ է նշանակում ռուսաստանյան սփյուռք:
Արևմտյան սփյուռքը դա արևմտյան արժեքներն են՝ իրավունք, ժողովրդավարություն, ազատություն, օրենք: Ռուսաստանյան սփյուռքը դա ռուսաստանյան արժեքներն են՝ հովանավորչություն, կենտրոնացված իշխանություն և դրա հետ կոռուպցիոն մեխանիզմներով լեզու գտնելու, հարմարվելու առանձնահատկություն, շնորք, օրենքը շրջանցելու հմտություն և հնարամտություն, և այլն, և այլն: Այսինքն այն, ինչը կործանման հասցրեց խորհրդային պետությանը և ինչը ներկայումս գրեթե կործանման է հասցրել Ռուսաստանի Դաշնությանը: Այսինքն պարզ է, որ այդ առումով բեկումը Հայաստանի համար բավական լուրջ է, բավական մեծ է, և դրանում համոզվելու համար մենք կարող ենք ուղղակի համեմատել արևմտյան սփյուռքի ներդրած բիզնես մշակույթը Հայաստանում, և ռուսաստանյան մեծահարուստների ներդրած բիզնես մշակույթը: Այլ կերպ ասած, Հայաստան-Սփյուռք փոխհարաբերությունն արդիական արժեքներից բեկվել է դեպի խորհրդա-ռուսական դեգրադացված արժեհամակարգ, որն իր լիմիտը սպառել է վաղուց, բայց դեռ շարունակում է հոգևարքը, հոգևարքի մեջ պահելով նաև այն երկրներին, որտեղ հաստատվել է այդ համակարգը: Ակնհայտ է, որ Հայաստան-Սփյուռք հարաբերություններում Հայաստանի առջև բավական լուրջ ու խորքային մի խնդիր է՝ այդ հարաբերությունը պահում ենք խորհրդա-ռուսական դեգրադացված արժեհամակարգի՞, թե՞ արդիական աշխարհի զարգացման ծիրում:
Ժամանակն է թերևս պատասխան գտնել այդ արմատական հարցին, Հայաստան-Սփյուռք փոխհարաբերության քաղաքակրթական հենքը գտնելու համար: Ի վերջո դա կօգնի կողմնորոշվել նաև սփյուռքին, ու նաև կօգնի առողջացնել հենց ռուսաստանյան սփյուռքի մասնակցությունը Հայաստանի պետական կյանքի արդիականացման անհրաժեշտ գործին:
