Մայիսի 28-ն այն օրն է, երբ հայաստանյան հանրության շրջանում գերակշռում են համեմատություններն ու զուգահեռները՝ առաջին և երրորդ հանրապետությունների, պատմական միջավայրերի միջև՝ դրանից բխող եզրահանգումներով: Պատմական այդ վարժանքները բավական տարածված զբաղմունք են Հայաստանի երրորդ հանրապետության ամբողջ շրջանում: Դրանք, իհարկե, նաև կարևոր զբաղմունք են, սակայն հաճախ, տարվելով դրանով, հնարավոր է շեղվել ներկայիս և ապագայի խնդիրներից:
Իսկ բանն այն է, որ պատմությունը, չնայած տարածված արտահայտությանը՝ որ կրկնվում է, գործնականում չի կրկնվում երբեք: Կարող են կրկնվել հետևանքները՝ հաշվի առնելով այն, որ դրանք, մեծ հաշվով, ունիվերսալ են միջազգային քաղաքականության համատեքստում: Դու կա՛մ գնահատում ես իրավիճակն ու մարտահրավերները և, կատարելով ճիշտ քայլեր, հայտնվում ես հաղթող ազգերի շրջանակում, կա՛մ սխալվում ես և կրում աշխարհաքաղաքականության հետևանքները՝ հայտնվելով կորցնող ազգերի շրջանակում: Թերևս պետք չէ այս ընդհանրական ունիվերսալիզմը վերածել բացարձակ պատմապաշտության և ներկան ու ապագան կառուցել անցյալի հետ ուղիղ շաղկապումով: Օրինակ՝ 1918-ի պատմական միջավայրում բոլորովին այլ դեր ուներ Իրանը, և բոլորովին այլ է Իրանի դերը 2018-ին: Սա մանրու՞ք է, թե՞ ոչ: Կամ, 1919-ին «չկար» Չինաստան՝ որպես երկրաքաղաքական և երկրատնտեսական խաղացող, իսկ 2019-ին այն կա, և օրերս այդ Չինաստանի արտգործնախարարն էր Հայաստանում և խոսում էր Հայաստանի վարչապետի հետ խոոր տնտեսական ծրագրերի և նաև ռեգիոնալ կայունության հարցերի մասին: Իսկ այդ հանգամանքը հույժ կարևոր է մեկ այլ խնդրի համատեքստում՝ իրանա-ամերիկյան դիմակայության:
Ներկայումս աշխարհն է փորձում հասկանալ, թե մինչև ո՞ր աստիճանի կհասնի այն և կվերածվի՞ արդյոք ռազմական բախման: Դրա հավանականությունը քիչ է, սակայն ամենավատթար սցենարին պատրաստվել Հայաստանը պարտավոր է: Առավել ևս, որ հարցը չի պարփակվում միայն իրանա-ամերիկյան տիրույթում, այլ կարող է ենթադրել նաև ռուս-ամերիկյան, ամերիկա-եվրոպական, ամերիկա-թուրքական և ռուս-թուրքական ուղղություններ՝ հաշվի առնելով բոլոր այդ սուբյեկտների կենսական շահերը ամերիկա-իրանյան հնարավոր բախման կամ լարվածության տիրույթներում, այդ թվում մեր տարածաշրջանում:
Ահա այստեղ հայ-չինական ուղղությունը ստանում է Երևանի համար հավելյալ կարևորություն՝ առաջացնելով հարց՝ կարո՞ղ է Երևանը առկա իրավիճակում խթանել երկխոսությունն այն աստիճանի, որ Պեկինը գործնականում դառնա հայկական ռազմա-քաղաքական անվտանգության հավելյալ մի շերտ, անշուշտ ոչ վճռորոշ՝ այդ հարցում Չինաստանը դեռ հեռու է Ռուսաստանի և ԱՄՆ-ՆԱՏՕ-ի հետ մրցակցելուց, սակայն լիովին կարող է պարունակել ներուժ՝ հիմնական խաղացողների շրջանակում որոշակի ազդեցություն և մթնոլորտ ստեղծելու հարցում:
