«Առաջին լրատվական»–ի զրուցակիցն է Մոսկովյան «Կարնեգի» փորձագիտական կենտրոնի «Ռուսական ներքին քաղաքականությունն ու ինստիտուտները» ծրագրի ղեկավար, Միջազգային խաղաղության «Կարնեգի» հիմնադրամի (Վաշինգտոն) առաջատար աշխատակից Լիլյա Շևցովան:
– Տիկին Շևցովա, սկսած Մայդանում դիմակայության ալիքից՝ շահարկվում են տեսակետներ, թե Կիևում որոշվում է ոչ միայն Ուկրաինայի, այլև ԵՄ Արևելյան գործընկերության վեց երկրների, այդ թվում՝ ՌԴ–ի ճակատագիրը: Ինչպե՞ս կանդրադառնան Ուկրաինայում տեղի ունեցող զարգացումները հետխորհրդային տարածաշրջանի վրա:
– Ես համաձայն եմ, որ որոշակի առումով Ուկրաինայում որոշվում էր մյուս նորանկախ երկրների, այդ թվում՝ ՌԴ-ի և Հայաստանի ճակատագիրը: Բայց պատկերացնենք հետևյալը. ԵՄ-ն ու Արևմուտքը Ուկրաինայի աջակցության լուրջ փաթեթ ունեին և պատրաստ էին Ուկրաինայի եվրոպական ընտրությանն աջակցող մեխանիզմներ կիրառել: Պատկերացնենք, որ Եվրոպան ու Ամերիկան նախագահ Պուտինին ասեին, թե Ուկրաինան ինքը պետք է որոշի իր ուղին, և պետք է հաշվի առնել ուկրաինացիների մեծամասնության տրամադրությունները, այսինքն՝ նրանց, ովքեր աջակցում են այդ ինտեգրացիոն ուղղությանը: Չի բացառվում, որ Կիևը դեկտեմբերի 17-ին համաձայնություններ ձեռք բերեր ոչ թե Կրեմլի, այլ Բրյուսելի հետ: Բայց քիչ հավանական է, որ այդ փաստը միանգամից իր ազդեցությունը կունենար հետխորհրդային մյուս երկրների վրա: Բայց եթե Ուկրաինային հաջողվեր անցնել իր տրանսֆորմացիոն ճանապարհը՝ ինչպես Լեհաստանն ու Բալթյան երկրները, ապա ուկրաինական ընտրությունը կմեծացներ եվրոպական չափանիշների աջակիցների թիվը հետխորհրդային տարածքում: Եթե Ուկրաինան շարժվեր Բուլղարիայի և Ռումինիայի ճանապարհով, ապա տեղի կունենար հակառակը՝ կմեծանար այն անձանց թիվը, ովքեր կձգտեին զարգացման մեկ այլ ուղի:
– Ինչպե՞ս պետք է ուկրաինական մարտահրավերը հաղթահարեն ՌԴ-ն ու Արևմուտքը, և ըստ Ձեզ՝ ո՞վ կհաղթի այս աշխարհաքաղաքական բախման արդյունքում:
– ՌԴ-ն ու Արևմուտքը բախվեցին Ուկրաինայի համար, և այդ պայքարում Արևմուտքը պարտվեց, բայց ողջ խնդիրն այն է, որ Արևմուտքը այդքան էլ չէր փորձում պայքարել Ուկրաինայի համար: Արևմուտքը զբաղված է իր ներքին խնդիրներով: Բայց չի բացառվում, որ լիբերալ ժողովրդավարության նոր առաջնորդները և Արևմուտքի ելքը այս անկարողությունից կարող են Ուկրաինայի համար պայքարի նոր ռաունդի բերել: Բայց սա տեղի կունենա, եթե իրենք՝ ուկրաինացիները, հետաքրքրված լինեն եվրոպական չափանիշների ուղղությամբ: Ներկայումս Կրեմլը հաղթել է, ով կհաղթի հետո՝ դժվար է ասել:
– Շատ է խոսվել այն մասին, որ ՌԴ–ն աննախադեպ ճնշումներ է գործադրում ԵՄ Արևելյան գործընկերության երկրների՝ ինչպես Ուկրաինայի, այնպես էլ Հայաստանի նկատմամբ՝ գազային շանտաժի ու անվտանգության սահմանափակմանն ուղղված մանիպուլյացիաների միջոցով Հայաստանին մղելով Մաքսային միություն: Ինչպե՞ս եք տեսնում Հայաստանի հետագա ճակատագիրը ՄՄ-ում, որտեղ Ղազախստանը պնդում է, որ ՀՀ-ն ունի տարածքային խնդիր Ադրբեջանի հետ, մյուս կողմից՝ չունի ընդհանուր սահման ՄՄ-ի հետ:
– Ռուսաստանի ժողովրդավարական հանրությունը խորը տխրությամբ ընդունեց ՄՄ-ին միանալու Հայաստանի որոշումը՝ ԵՄ-ի հետ Ասոցացման համաձայնագրի փոխարեն: ՄՄ-ն, իհարկե, արխայիկ տնտեսությունների միություն է՝ հիմնված ՌԴ դոմինանտության վրա: Սա միություն չէ, որն իր անդամներին ուղղելու է տրանսֆորմացիայի ուղղությամբ: Բայց ողջ խնդիրն այն է, որ Հայաստանը հայտնվեց աշխարհագրական թակարդում, և Մոսկվայի հետ միությունը, երևում է, անխուսափելի էր:
Ինչ վերաբերում է ղազախական ակնարկներին, ապա Աստանան ու Նազարբաևն իրենց դիրքորոշումն ու դիտանկյունն ունեն ՄՄ-ի վերաբերյալ, և Աստանան գրեթե ամեն ինչում համաձայն է Մոսկվայի հետ՝ բացի Մոսկվայի քաղաքական տիրապետումից ու վերազգային մարմիններից: Ակնհայտ է, որ Նազարբաևը չէր ցանկանա, որ ՄՄ-ում լիներ մի երկիր, որն ամբողջապես կախված կլիներ ՌԴ-ից, ինչպես ներկայումս Հայաստանն է: Բայց սրանք իմ ենթադրություններն են: Մի՞թե հնարավոր է վստահ լինել քաղաքականության վերլուծության հարցում, երբ քաղաքականությունը կառուցվում է ակնարկների ու կուլիսային գործարքների վրա:
– Ռուսաստանցի չինովնիկները պնդում են, որ ՀՀ-ն հատուկ կարգավիճակ է ունենալու ՄՄ-ում, որի համար էլ Հայաստանի համար անդամակցության ճանապարհային քարտեզ է մշակվել: Ընդհանրապես նման կարգավիճակ լինո՞ւմ է արդյոք ՄՄ-ներում, և որքանո՞վ է այս կարգավիճակն արդյունավետ:
– Այս մասին հստակ ոչինչ չեմ կարող ասել: Բայց ենթադրում եմ, որ ՄՄ անդամ յուրաքանչյուր երկրի ցանկացած հատուկ կարգավիճակ քայքայելու է ՄՄ-ն և ծնելու կենտրոնախույս միտումներ:
– Հետխորհրդային տարածքում ԵՄ-ի ու ՌԴ-ի աշխարհաքաղաքական պայքարի հենց սկզբից տարբեր տեսակետներ են հնչում, թե՝ որքանո՞վ էր Արևմուտքի դիրքորոշումն ադեկվատ ռուսական ճնշումներին: Տեսնո՞ւմ եք անհրաժեշտություն, որպեսզի Արևմուտքը փոխի իր քաղաքականությունն այս տարածաշրջանում՝ կոշտացնելով իր մոտեցումները: Այսինքն՝ ի՞նչ պետք է անի Արևմուտքը:
– Մեզ թվում էր, թե մրցակցություն է գնում: Բայց փաստացիորեն մի շարք փորձերից հետո՝ ձևավորել որոշակի գործընկերություն մի քանի երկրների, այդ թվում՝ Ռուսաստանի հետ 90-ականների սկզբից մինչ 2000-ական թթ., որը կօգներ նրանց շարժվել Եվրոպա, ԵՄ-ն հրաժարվեց այդ հավակնոտ օրակարգից: Նույնիսկ իր Արևելյան գործընկերությունն այդ նպատակը չի հետապնդում: ԵՄ-ն չի կարողանում մարսել այն երկրներին, որոնք արդեն մտել են իր կառույցներ: Մենք տեսանք, որ Եվրոպան ու Արևմուտքը կորցրել են մյուսների տրանսֆորմացիային աջակցելու իրենց առաքելությունը, ցանկությունն ու դրայվը: Կարծում եմ, որ սա ժամանակավոր է: Արևմտյան հանրությունը չի կարող զարգանալ՝ չունենալով զարգացման, իր արժեքների առաջմղման ու ընդլայնման ռազմավարություն: Բայց դեռևս մենք մեր երկրներում պետք է մտածենք մեր ուժերով այդ տրանսֆորմացիան իրագործելու մասին՝ չակնկալելով որևէ կողմի օգնությունը:
