«Առաջին լրատվական»-ի զրուցակիցն է Արևելյան Եվրոպայի հետազոտությունների կենտրոնի (Վիլնյուս) ներկայացուցիչ, լիտվացի քաղաքագետ Լաուրինաս Կաշչյունասը:
– Պարոն Կաշչյունաս, Արևելյան գործընկերության վիլնյուսյան գագաթնաժողովին ընդառաջ՝ ավելի ակնհայտ դարձավ, որ ԱԳ երկու երկրները՝ Հայաստանն ու Ուկրաինան, ազատ չեն իրենց աշխարհաքաղաքական վեկտորի ընտրության հարցում՝ ցանկանում են ասոցացվել ԵՄ-ին, բայց ռուսական ճնշումների տակ են: Օր օրի ավելի հստակ է դառնում նաև այն, որ Ուկրաինան նոյեմբերին չի ստորագրի ԱՀ/ԽՀԱԱԳ պայմանագիրը: Ի՞նչ հետևություններ պետք է անի Արևելյան Եվրոպան, որը Արևելյան գործընկերության, այդ թվում՝ Ասոցացման ծրագրի նախաձեռնողն է:
– Ես վստահ չեմ, որ Ուկրաինան որոշել է չստորագրել, դրանք բամբասանքներ են, չկա որևէ պաշտոնական հաղորդագրություն, թե Ուկրաինան որոշել է հետաձգել ԱՀ/ԽՀԱԱԳ պայմանագրի ստորագրման արարողությունը: Այդ որոշումը կայացնում է պարոն Յանուկովիչը: Հնարավոր է, որ առաջիկայում Տիմոշենկոն ազատ արձակվի, և չհետաձգվի ԱՀ ստորագրման արարողությունը: Ուստի մենք դեռևս գործընթացի մեջ ենք: Ուկրաինայի վարչապետը խոսել է այդ մասին, բայց վարչապետը երկրի ղեկավարը չէ, իսկ Յանուկովիչը ոչ միայն Ուկրաինայի նախագահն է, այլև այդ երկրի ամենամեծ ուժը, ուստի պետք է սպասել նրա որոշմանը: Մենք դեռ տասն օր ունենք:
– Երբ խնդիրներ առաջացան ԱԳ երկու երկրների հետ, որոնք հանձն էին առել ԵՄ-ի հետ սկսել ԱՀ/ԽՀԱԱԳ բանակցությունները, շատերը սկսեցին պնդել, որ նոյեմբերի վերջին Վիլնյուսում կայանալիք ԱԳ գագաթնաժողովն այլևս փոքր նշանակություն կունենա: Համաձայն չե՞ք:
– Մենք դեռ ակնկալում ենք, որ Ուկրաինան կստորագրի Ասոցացման համաձայնագիրը և Խորը ու համապարփակ ազատ առևտրի գոտու պայմանագիրը, այսինքն՝ չի ունենա փոքր նշանակություն, որովհետև եթե Ուկրաինան ստորագրի ԱՀ/ԽՀԱԱԳ պայմանագիրը, նշանակում է, որ Ուկրաինան չի կարողանա միանալ Մաքսային միությանը, որը վերահսկվում է ՌԴ կողմից:
Մեր տարածաշրջանում կարծես մրցակցություն է ծավալվել երկու ինտեգրացիոն տարածությունների միջև, և որևէ երկիր միաժամանակ չի կարող անդամակցել երկու մաքսային միություններին, դա անհամատեղելի է: Իսկ սա նշանակում է, որ երկիրը կատարում է այս կամ այն ուղղության մեջ գտնվելու ռազմավարական ընտրություն: Այսինքն՝ սա ռազմավարական նշանակություն ունեցող հարց է:
Ի դեպ, Վրաստանի և Մոլդովայի հետ ԱՀ/ԽՀԱԱԳ պայմանագրի նախաստորագրումը ևս շատ կարևոր է, քանի որ կմնա մեկ քայլ դեպի ԱՀ/ԽՀԱԱԳ ստորագրումը, որը կարող է տեղի ունենալ հաջորդ տարի: Ես վստահ եմ, որ դա շատ կարևոր գագաթնաժողով է լինելու. երեք երկրները դեռևս գործընթացի մեջ են, ուստի չեմ համաձայնի Ձեր գնահատականին:
– Դուք ևս նշեցիք տարածաշրջանում երկու ինտեգրացիոն գործընթացների մրցակցության մասին: ԵՄ-ն ինչպե՞ս պետք է հաղթահարի մարտահրավերները, որոնք ներկայումս կան և սպառնում են Արևելյան գործընկերության և ասոցացման ապագային, նկատի ունեմ ռուսական հավակնությունները և ԱԳ երկրների նկատմամբ գործադրած ճնշումները: Միգուցե նոր հարևանության քաղաքականությո՞ւն պետք է մշակվի:
– Իսկապես, խնդիր կա: ԱԳ 6 երկրներում և ԵՄ-ում տարբեր կերպ են ընկալում Արևելյան գործընկերության քաղաքականությունը: Ձեր երկրի և ինձ համար դա շատ ավելի աշխարհաքաղաքականություն է, Կենտրոնական Եվրոպայի ԵՄ որոշ երկրների համար՝ նույնպես, բայց ԵՄ այնպիսի անդամների դեպքում, ինչպիսիք են Գերմանիան, Ֆրանսիան և Շվեդիան, դա ավելի արժեքների վրա հիմնված նորմատիվային քաղաքականություն է, որը նշանակում է քաղաքական պայմաններ, օրենքի գերակայություն, մարդու իրավունքների պաշտպանություն և այլն, և այլն, այսինքն՝ եթե երկրներում այս արժեքները չկան, դրանք պետք է որդեգրվեն, և այդ քաղաքականության համաձայն՝ միայն սրանից հետո կարող ես միանալ ԱՀ/ԽՀԱԱԳ պայմանագրին:
Ժամանակ առ ժամանակ այս արժեքային համակարգի վրա հիմնված քաղաքականությունը հակասում է աշխարհաքաղաքական մտածողությանը, որովհետև Արևելքի, այսինքն՝ մեր տեսանկյունից Ռուսաստանը ճնշումներ է գործադրում: Երբ Արևմուտքը խոսում է նորմատիվային հարցերից, արժեքային համակարգից և փորձում է մեծացնել քաղաքական պայմանները ԱԳ երկրների համար, սա ստեղծում է արժեքների վրա հիմնված թակարդ ԵՄ-ի համար, և այս քաղաքականությունը կարող է մղել նույնիսկ դեպի ավելի Արևելք: Սա է ԱԳ քաղաքականության անհասկանալի իրավիճակը՝ սա ընկալվում է որպես աշխարհաքաղաքական ազդեցության քաղաքականությո՞ւն, թե՞ արժեքային համակարգի վրա հիմնված նորմատիվային քաղաքականություն է: Հիմնական խնդիրն է՝ ինչ անել Վիլնյուսից հետո:
Ես Ձեզ հետ համաձայն եմ, որ ԵՄ-ն նոր ռազմավարություն պետք է ունենա, և դրա հիմքում պետք է լինի հետևյալը՝ ասոցացված երկրների համար ԵՄ անդամակցության հեռանկարի ձևավորումը: Եթե երկիրը վերափոխում է, բարեփոխում է իր բոլոր համակարգերը ԵՄ չափանիշներին համաձայն, ապա երկարաժամկետ ապագայում այդ երկիրը պետք է ունենա ԵՄ անդամակցություն:
– Բայց ո՞ր ռազմավարությունն եք ճիշտ համարում այն երկրների համար, որոնք ցանկանում են իրականացնել բարեփոխումներ, քաղաքական համագործակցություն ունենալ ԵՄ հետ, բայց նաև ռուսական ճնշումների ներքո են, ինչ-ինչ ոլորտներում կախված են նաև ՌԴ-ից, օրինակ՝ Ուկրաինան և Հայաստանը:
– Ես կարծում եմ, որ այստեղ պետք է շարունակել ազատ վիզային ռեժիմը և ոլորտային համագործակցության քաղաքականությունը: Ես կարծում եմ, որ հայ ժողովրդի համար ազատ վիզային ռեժիմը շատ կարևոր է լինելու: Սա այս պահին ամենակարևոր հարցն է, և դա պետք է մնա ՀՀ-ԵՄ բանակցությունների սեղանին:
– Ակնհայտ չէ՞, որ ԵՄ-ն թույլ, պասիվ քաղաքականություն է վարում այս տարածաշրջանում: Ամեն դեպքում վիզային դյուրացված քաղաքականությունը ՀՀ-ԵՄ քաղաքական համագործակցություն չէ, բայց ՀՀ-ն ցանկանում է շարունակել քաղաքական համագործակցությունը ԵՄ հետ, ՀՀ-ն ՌԴ-ից կախյալ է անվտանգության բաղադրիչով: Ինչպե՞ս պետք է լուծել այս հարցը:
– Հայաստանի պարագայում առանց լուծելու ԼՂ հակամարտությունը` մենք չենք կարող լուծել տարածաշրջանի խնդիրը: Ես կարծում եմ, որ ԵՄ-ն ավելի մեծ ներգրավվածություն պետք է ունենա այս հակամարտության խաղաղ կարգավորման գործընթացում: Թե ինչ կլինի այդ ներգրավվածությունից հետո՝ ես դեռ վստահ չեմ, որովհետև իրավիճակն իսկապես դժվարին է, բայց այս փուլում մենք պետք է մտածենք այդ ներգրավվածությունն ապահովելու մասին: Որևէ կերպ դա չլուծելու պարագայում Հայաստանի և Ադրբեջանի «կերպարանափոխությունն» անհնար է: Ուստի ԵՄ-ն պետք է սկսի ուղիներ որոնել:
