«Ժամանակ»-ի զրուցակիցն է «ԷկոԼուր» տեղեկատվական ՀԿ նախագահ, կենսաբանական գիտությունների թեկնածու Ինգա Զարաֆյանը։
– Տիկին Զարաֆյան, Համաշխարհային բանկի կատարած ուսումնասիրությունների արդյունքում պարզվել է, որ եթե Հայաստանը այս տեմպով շարունակի անտառահատումներ իրականացնել, մենք 7-8 տարի հետո անտառ չենք ունենա: Համակարծի՞ք եք արդյոք: Դուք մի շարք ուսումնասիրություններ եք կատարել: Ի՞նչ ունենք այսօր անտառահատումների հետ կապված:
– Ըստ իս, Հայաստանի անտառների թեման անընդհատ պետք է թեժ լինի, որովհետև այն հանգստությունը, որը մեզ ուզում են փոխանցել մեր պետական չինովնիկները` հավաստիացնելով, որ մեզանում տարեցտարի պակասում է ապօրինի անտառահատումների թիվը, որ նախկինի համեմատ 30-35 հազար խմ ավելի քիչ ենք հատում, իհարկե չի համապատասխանում իրականությանը: Եվ անընդհատ բերում են 90-ականների օրինակը` մոռանալով, որ 90-ականներին շատ պարզ վիճակ էր. ժողովուրդը ոչ մի բան չուներ, հատում էր անտառը, տաքանում, ոչ ոք չէր ասում` օրինակա՞ն էր, թե՞ անօրինական, քանի որ վիճակը ծանր էր, բայց պարզ էր: Հիմա վիճակն այդքան ծանր չէ, բայց շատ բարդ է, որովհետև անտառն անվերահսկելի ռեսուրս է, և պատահական չէ, որ քանի տարի է` բարձրաձայնվում է` ի վերջո ինչքա՞ն անտառ ունենք: Մինչև այսօր այդպես էլ պարզ չեն վերջնական տվյալները` ոչ միայն մեզ, այլ նաև պաշտոնյաների համար, իսկ եթե ստույգ տվյալներ ունենայինք, արդեն կսահմանափակվեին բոլոր սև գործողությունները: Իսկ մեզ մոտ անգամ «Անտառային պետական մոնիտորինգի կենտրոնի» տվյալները տարբերվում են «Հայանտառի» տվյալներից: Օրինակ` «Անտառային պետական մոնիտորինգը» փաստում է, որ, օրինակ, սանիտարական հատումները չեն համապատասխանում իրականությանը: Մոնիտորինգի կենտրոնն առաջարկում է կանգնեցնել նշված հատումները` պատկերը հստակ իմանալու համար, իսկ մեզ մոտ արի ու տես, որ շարունակվում է նույն քաղաքականությունը, ինչը վտանգավոր քաղաքականություն է:
– Փաստացի մենք ունենք անտառ ՊՈԱԿ-ներ, սակայն սրանք բոլորը ձևական են և ոչ թե բովանդակային: Շատ են նշում` սանիտարական հատումների անվան տակ առողջ անտառն է ոչնչացվում, և վերահսկողություն, ըստ էության, չկա:
– Հայաստանում ինչքա՞ն փայտանյութ է օգտագործվում: Այսպիսի ուսումնասիրություններ կատարվել են և այս տարի էլ են կատարվում: Ըստ ոչ պաշտոնական, բայց անկախ փորձագետների տվյալների` Հայաստանում օգտագործվում է մոտավորապես մինչև 650 հազար խմ փայտ: Եթե մենք պաշտոնական ունենք 35 հազար, իսկ անօրինական հատումները ընդհանրապես մոտ 3000 են հաշվում, ստացվում է 80 անգամ շատ են մեզանում անօրինական հատումները: Սա նշանակում է` դու վերահսկողություն ընդհանրապես չունես, որովհետև չունես այնպիսի մի մարմին, որը կարող է շատ նորմալ իրականացնել վերահսկողություն: Մի փոքր վերահսկողություն է կատարում «Հայանտառը», բայց այն լիազորված մարմին չէ, լիազորված մարմինը Բնապահպանության նախարարությունն է, ինչ-որ ֆունկցիա ունի ոստիկանությունը: Եթե դու այստեղ բաշխում ես պատասխանատվությունը, նշանակում է` դու չես ուզում մի մարմինը կատարի վերահսկողություն: Այս անտարբերությունը ցույց է տալիս, որ դու չունես վերահսկողություն:
– Վերահսկողության արդյունքում տուգանք են սահմանում, բայց ոչ թե փայտի բիզնես անողն է բռնվում և տուգանվում, այլ գյուղացիները:
– Մենք շատ գյուղերում ենք եղել: Երբ հարցնում ենք` ինչպե՞ս է ձեր վիճակը, պարզ ասում են` վիճակը շատ նորմալ է, ասում են` եթե դու դուրս ես գալիս, քեզ բռնել են, պետք է 5000 դրամ տաս, ինչքան ուզում ես վերցնում ես, ինչքան ուզես: «Հայանտառն» էլ փաստում է, որ մենք այդտեղ ունենք կոռուպցիոն ռիսկեր և կոռուպցիոն շղթա: Փորձագետների տվյալներով, անտառային ոլորտում մոտավորապես 70 միլիոն դոլար տարեկան թիվ է պաշտոնական շրջանառվում:
– ՀՀ մասշտաբով ո՞ր տարածքներն են ավելի խոցելի, կա՞ արդյոք վիճակագրություն: Որտե՞ղ են համատարած անտառահատումներ լինում:
– Կարող եմ ասել մի բան. որտեղ անտառը հասանելի է դառնում, այդ անտառը կտրում են, իսկ որտեղ երկրորդային անտառ է, այնտեղ անտառ չեն կտրում: Մեզ ուզում են համոզել, որ այնտեղ, որտեղ անտառահատում է տեղի ունեցել, երկրորդային անտառ է: Սա ծիծաղելի է, որովհետև երկրորդային անտառ ոչ մի անգամ չի կարող դառնալ կամ կարող է դառնալ 200 տարի հետո: Սա կարող է անտառ լինել բնապահպանի համար, որը գալիս ասում է` ինչ լավ օդ եք շնչում, և դրանով բավարարվում է, բայց անտառագետի համար սա անտառ չի կարող լինել, որովհետև նրանք անտառին նայում են որպես անտառափայտ:
– Բնապահպանության նկատմամբ նման մոտեցումը հետամնա՞ց երկրի բնորոշ հատկանիշ է:
– Գիտեք, ես չէի ասի, որ սա էկոլոգիայի նկատմամբ վերաբերմունք է, անտառը էկոլոգիա չէ, անտառը Հայաստանի համար անհրաժեշտ բաղադրիչ է: Ես էկոլոգիայի հետ չէի ուզում այն կապել: Հայաստանում այդքան շատ ջուր չկա, եթե մենք անտառ չունենանք, մեր աղբյուրները կցամաքեն, սա պարզ է բոլորի համար, բացի այն մարդկանցից, ովքեր ուզում են մինչև վերջին անտառը հատել: Բացի այդ, եթե մենք ջուր չունենանք, սողանքային գոտիները կշատանան, իսկ մենք արդեն 2000-ից ավելի սողանքային հատվածներ ունենք, հսկայական լեռնարդյունահանող ձեռնարկություններ, պոչամբարներ ունենք, որոնք կհոսեն, մենք ի՞նչ պետք է անենք:
– Փաստացի մենք Թեղուտը կորցրինք, հիմա այնտեղ ի՞նչ է կատարվում, ունե՞ք տեղեկություններ:
– Մի քանի օր առաջ էի Թեղուտում: Ասեմ, որ կառավարությունը նոր որոշում է ստորագրել. Շնող, Թեղուտ համայնքներից նորից տարածք է վերցնում ենթակառուցվածքի համար: Գյուղացիներն այդքան էլ դժգոհ չեն, որովհետև նրանք աշխատում են, դժգոհում են նրանք, ովքեր չունեն աշխատանք: Սակայն ես միշտ այն կարծիքին եմ մնում, որ գյուղացին պետք է աշխատի իր գյուղական աշխատանքով, ինքն իրեն պետք է կերակրի, ինքը պետք է կերակրի մեզ: Իսկ եթե այդ տարածքները կորցնում է, ոչ մեկին չի կերակրի: Որպես բնակավայր` այն կամաց-կամաց կվերանա: Ես ամեն անգամ ասում եմ` թող բոլոր այս իրականացվող նախագծերը ցույց տան այն տնտեսական շահը, որը ստանում է երկիրը նախագծերի իրականացման արդյունքում: Մենք մինչև հիմա տնտեսական շահ չունենք: Տեսեք, միայն Զանգեզուրի կոմբինատը կարող էր կերակրել և լավ կերակրել մեր ամբողջ երկիրը, ոչ թե միայն Քաջարանը (չնայած համարվում է խոշոր հարկատուներից): Բայց մենք տեսնում ենք, որ փոխարենը, իրար հետևից բացում են հանքավայրեր, ամեն մեկն ուզում է իր ֆաբրիկան, իր ոսկին կամ մոլիբդենն ունենալ:
– Հանրապետությունում բնապահպանական վիճակն ինչպե՞ս կգնահատեք:
– Ես ուզում եմ գնահատել այն` հաշվի առնելով մարդկանց առողջության հետ կապված խնդիրները, որոնք հանքարդյունաբերության հետ են կապվում: Սյունիքը, Ախթալան կուտակել են այդ խնդիրները: Մյուս վայրերում, որտեղ հանքերի շահագործումը նոր է սկսվում, այդ վիճակը կլինի 20-30 տարուց հետո: Մարդկանց արյան և մազերի մեջ հայտնաբերվել են մկնդեղ, տոքսիկ մետաղներ, նիկել: Սա աղետալի վիճակ է, որը ուշադրության չի արժանանում ո՛չ Առողջապահության, ո՛չ Բնապահպանության նախարարությունների կողմից:
– Մարդու առողջությունը, ստացվում է, այս երկրում արժեք չէ՞:
– Չեմ կարծում` երկիրը առանձին մի նախարար է կամ առանձին պաշտոն, երկիրը բոլորը, մենք ենք:
– Տիկին Զարաֆյան, վերջերս պարզ դարձավ, որ Լեռնաձորում ուրան չկա: Արդյո՞ք հավատում եք այդ վարկածին:
