Հունիսի 12-ին Նախիջևանում սկսված թուրք-ադրբեջանական համատեղ զորավարժությունները ոչ միայն ուժի ցուցադրություն են՝ կապված ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի տարածաշրջանային այցի հետ, այլև, կարելի է ասել, Թուրքիան և Ադրբեջանը ռազմավարական իմաստով ուժեղացնում են Հայաստանի շրջափակումը՝ «Առաջին լրատվական»-ի հետ զրույցում կարծիք հայտնեց քաղաքագիտության դոկտոր, պրոֆեսոր Լևոն Շիրինյանը:
Քաղաքագետի կարծիքով՝ առաջին հերթին Հայաստանի պաշտպանական գերատեսչությունը պիտի հետևություններ անի թուրք-ադրբեջանական զորավարժությունների փաստից: Բայց կա նաև հարցի քաղաքական կողմը՝ հաշվի առնելով Նախիջևանի ոչ միայն աշխարհագրական դիրքը, այլև յուրահատուկ պատմական ենթատեքստն ու քաղաքական կարգավիճակը: Առաջին Հանրապետության տարիներին Նախիջևանը մտել է Հայաստանի կազմի մեջ՝ միջազգայնորեն ճանաչվելով Հայաստանի անբաժանելի մաս:
Լևոն Շիրինյանը հիշեցնում է 1920թ. դեկտեմբերի 2-ին ՀՀ-ի և ՌԽՖՍՀ-ի միջև ստորագրված Երևանի կամ Դրո-Լեգրան դաշնագիրը, որով Հայաստանը հայտարարվում էր խորհրդային հանրապետություն: Այս պայմանագրի 3-րդ հոդվածում նշվում է, որ խորհրդային Ռուսաստանը և խորհրդային Ադրբեջանը ճանաչում են Նախիջևանը և Զանգեզուրը որպես Հայաստանի անբաժանելի մաս: Սակայն 1921թ. Մոսկվայում քեմալականների և բոլշևիկյան իշխանությունների կողմից ստորագրված պայմանագրով Նախիջևանը ինքնավար հանրապետության կարգավիճակով անցնում է Ադրբեջանին՝ Թուրքիայի և Ռուսաստանի խնամակալության ներքո:
Ելնելով այս հանգամանքից՝ Լևոն Շիրինյանը կարծում է, որ Հայաստանի արտգործնախարարությունը պիտի բարձրացնի Նախիջևանի հարցը Ռուսաստանի Դաշնության առաջ՝ պահանջելով Երևանի դաշնագրի կետերի իրականացում: Մեր զրուցակցի խոսքով՝ Երևանի դաշնագիրը միակ փաստաթուղթն է, որն այդ շրջանում Ռուսաստանը ստորագրել է Հայաստանի հետ՝ որպես պետության:
«Ռուսաստանը փաստորեն դրժել է իր խոստումը և նվիրաբերել է Նախիջևանը թուրքերին: Հայաստանը պիտի բարձրացնի այս հարցը Ռուսաստանի Դաշնության առաջ՝ որպես խորհրդային Ռուսաստանի իրավահաջորդի, թե ինչո՞ւ չի աշխատում Երևանի դաշնագիրը: Արտգործնախարարությունը պետք է ուղիղ խոսի ռուսական կողմի հետ այս պայմանագրի շուրջ: Դիվանագիտական ճնշումն անպայման պիտի լինի:
Առաջարկում եմ, որ ՀՀ արտգործնախարարությունը դիմի նաև առաջին Հանրապետությունը ճանաչած բոլոր պետություններին, որ Նախիջևանը ոչ միայն անեքսիայի է ենթարկվել, այլև այնտեղից արտամղել են հայկական բնակչությանը: Բայց Հայաստանը Ռուսաստանի հետ երկխոսության հարց ունի»,- հայտարարեց քաղաքագետը:
Լևոն Շիրինյանի կարծիքով՝ Նախիջևանում Թուրքիայի ռազմական ներկայությունը ուղղված է ոչ միայն Հայաստանի, այլև Ռուսաստանի և Իրանի դեմ. «Նախիջևանը Հայաստանի Հանրապետության՝ միջազգայնորեն ճանաչված տարածքն է, որը անեքսիայի է ենթարկվել: Նախիջևանը հանգույց է, միայն տարածք չէ: Նրանք նստել են երկաթուղային հանգույցի վրա: Իմիջիայլոց, այս հարցով կարելի է դիմել նաև Իրանին՝ դուք համաձա՞յն եք, որ այդ խաչմերուկի կիզակետում թուրքական զինուժ է նստած: Սա ուղղված է առաջին հերթին Հայաստանի Հանրապետության, երկրորդը՝ Իրանի Իսլամական Հանրապետության դեմ: Դա նույնիսկ ուղղված է Ռուսաստանի հեռանկարային շահերի դեմ, բայց ռուսները, ինչպես հաճախ է լինում, այսօր կարող են ծախել իրենց շահերը հանուն թուրքերի շահերի բավարարման»:
Քաղաքագետը այս համատեքստում կարևոր է համարում հայ-ռուսական զորքերի միացյալ խմբավորման դերակատարությունը՝ միաժամանակ ասելով, թե ինքը կողմ է եղել Հայաստանի ու Ռուսաստանի միջև համատեղ, ոչ թե միացյալ զորախմբի ստեղծմանը. «Ասել եմ, նորից պնդում եմ, որ միացյալ զորախումբը գործելու է ՌԴ հրամանատարության հրամանով Ռուսաստանին պետք եղած ժամանակ»:
