Ընդամենը 3 միլիոն բնակչությամբ և մոտ 7 միլիոնանոց բազմաշերտ և զգալի ռեսուրսների տեր Սփյուռք ունեցող Հայաստանը թերևս ուներ ներկայումս աշխարհի ամենաօրինակելի երկրներից մեկը լինելու բոլոր հնարավորությունները: Նշում եմ ամենաօրինակելի, և ոչ` ամենաբարեկեցիկ, կամ կենսամակարդակով` ամենաբարձր, կամ տնտեսությամբ` ամենահզոր: Դրանք տարբեր են. կարելի է չլինել թվարկվածներից որևէ մեկը, սակայն լինել ամենաօրինակելի երկիրը: Հասկանալի է նաև, որ ասելով «ամենա», թերևս նկատի չունեմ բառի բուն իմաստով բացարձակություն, այլ մի աստիճան, որը կարող էր օրինակելի լինել անգամ բազում հաջողությունների և ձեռքբերումների հասած երկրների համար:
Իսկ ի՞նչ է օրինակելի երկիրը: Օրինակելի երկիրն այն է, որի քաղաքացիները ոչ թե փորձում են արագ հեռանալու ելքեր գտնել, այլ այդ երկրում են կառուցում իրենց և իրենց զավակների ֆիզիկական, նյութական և հոգևոր ապագան, ուր են գալիս ապրելու, և ոչ թե որտեղից փախչում են: Ակնհայտ է, որ 3 միլիոն բնակչություն ունեցող, և մեծ կապիտալի տեր 7 միլիոնանոց սփյուռք ունեցող երկիրը պետք է որ չունենար օրինակելիության նյութական բազայի կարիք:
Երկրի կարիքը հոգևոր և բարոյական բազան է, որն անցյալ 20 տարիների ընթացքում այդպես էլ դժբախտաբար չձևավորվեց, իսկ 1988-ի շարժմանն այդ բազայի նշմարված ծիլերը շատ արագ տրորվեցին, հատկապես պատերազմի ավարտից հետո, երբ վերացավ բնազդային արգելակների գործոնը` արտաքին ֆիզիկական վտանգը, ու «էլիտա» կոչվածն անձնատուր եղավ անարգել խրախճանքին:
Այժմ ևս, Հայաստանի առաջ նյութական բազայի վերականգնման խնդիրը չէ, որն այսպես թե այնպես առկա է իր ողջ սրությամբ և կենսական անհրաժեշտություն է ծայրահեղ աղքատության շեմին հասած հանրային զգալի շերտ ունեցող պետության համար: Այժմ Հայաստանի գլխավոր պրոբլեմը հոգևոր և բարոյական բազայի ձևավորումն է, ինչն իրականում երկրորդական է դարձնում նյութական բազայի հարցի սրությունը: Օրինակելի երկրի համար նյութական բազան արդյունք է, այլ ոչ` նախադրյալ կամ առավել ևս հիմք: Օրինակելի երկիրը ժամանակի ընթացքում հասնում է նյութական հաջողությունների, եթե կարողանում է հաջողել հոգևոր և բարոյական արժեհամակարգերի ցեմենտման գործում: Իսկ այդ արժեհամակարգերի առանցքում պետք է լինեին արդարությունը, քրիստոնեավարությունը, հավատն առ Աստված, հարգանքն Աստծո պատկերով և նմանությամբ ստեղծված մարդու հանդեպ:
Մի քանի հազարամյա քաղաքակրթությամբ և առաջինը քրիստոնեություն ընդունած լինելու հանգամանքով պարծեցող ազգի համար պետք է որ բարոյահոգեբանական այդ հենքը լիներ հեշտորեն հասանելի, վաղուց հաղթահարված, այլ ոչ` ուժերից վեր ընկալվող և ամեն վայրկյան մեր դուռը բախող խնդիր: Մինչդեռ այն եղավ հենց այդպիսին, նվազագույնը լինելու փոխարեն դարձավ «հայկական երազանք»։
Խոսքն ամենևին այն չէ, որ պետք է լինի համատարած գազոն ու թե բոլորը պիտի հավասար լինեն իրար, հարուստներ չլինեն և այլն: Խոսքն ինչպիսին լինելու մասին է, որովհետև քանի դեռ մենք չենք գցել մեր պետականության հոգևոր ու բարոյական հենքը, ոչ մեր ունեցած իշխանությունն է մերը լինելու, ոչ մեր ունեցած հարստությունը:
