Պետական եկամուտների կոմիտեի հարկային ծառայության աշխատանքից բողոքներն ավելանում են այնպիսի արագությամբ, ինչպես ձնագունդն է մեծանում սարից գլորվելիս: Տարբեր աղբյուրներից «Առաջին լրատվական»-ին հայտնի դարձավ, որ այս օրերին ՊԵԿ տեսուչները կանգնեցնում են ապրանք փոխադրող մեքենաները և ստուգում հաշիվ-ապրանքագրերի առկայությունը, հաճախակի են դարձել հարկային մարմնի տարեկան ստուգումների պլանում չներառված հարկ վճարողների մոտ պետական բյուջեի հետ փոխհարաբերությունների ճշտության ստուգումները: Որպես ստուգման հիմք` ներկայացվում է ոմն քննիչի «Մասնագիտական ստուգում նշանակելու մասին» որոշումը: Մինչդեռ, հարկ վճարողի պահանջի դեպքում չի ներկայացվում քննիչի որոշման կրկնօրինակը, ինչից պարզ կարող է դառնալ հատկապես «մասնագիտական» որ ուղղվածությամբ է ընթանալու ստուգումը:
«ՀՀ-ում ստուգումների կազմակերպման և անցկացման մասին» ՀՀ օրենքի 11-րդ հոդվածի 5-րդ կետով հստակ սահմանված է, որ ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի համապատասխան ստուգումը նշանակելու մասին հետաքննության մարմնի կամ քննիչի որոշումը բողոքարկվում է ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքով սահմանված կարգով: Եթե քննիչի կողմից չի ներկայացվում պատճառաբանված որոշման կրկնօրինակը, ապա հարկ վճարողը զրկվում է քննիչի որոշումը բողոքարկելու հնարավորությունից:
Այս մասին «Հարկ վճարողների պաշտպանություն» ՀԿ-ն ահազանգել է նաև Մարդու իրավունքների պաշտպանին ու սպասում է արձագանքի:
Հարկ վճարողների կողմից իրացումների չփաստաթղթավորման խնդիրը վերջերս քննարկվել էր նաև ՊԵԿ-ում՝ հասարակական կազմակերպությունների մասնակցությամբ: Սակայն այդ հանդիպման բուն նպատակը վարչարարական գործիքների կիրառման խստացումն էր:
Հայաստանի գործատուների հանրապետական միության նախագահ Գագիկ Մակարյանն «Առաջին լրատվական»-ի հետ զրույցում հաստատեց, որ վերջին շրջանում ՊԵԿ-ը հսկողությունը խստացրել է այն աստիճանի, որ դա կարելի է որակել որպես ճնշում: Օրինակ՝ եթե բյուջեին տնտեսվարողի հարկային պարտքը գերազանցում է 500 հզ. դրամը, և մոտ 2-3 ամիս է, ինչ այն գոյացել է, այսինքն՝ վաղուցվա պարտք չի, հարկային մարմինը փորձում է դատարանում գործ հարուցել այդ ընկերությունների դեմ, բանկերում սառեցնում են հաշիվները, դատարանի որոշման դեպքում՝ նաև հարկադիր կատարումով՝ դրանով խանգարելով տնտեսվարողին՝ մինչև պարտքը կզրոյացնի: Ընդ որում՝ օրենքը հստակ չի և հաշիվների ապասառեցման համար պահանջում են պարտքը ոչ թե պակասեցնել, այլ զրոյացնել:
«Այս լծակները շատ են օգտագործում, հատկապես, փոքր ձեռնարկությունների դեմ: Հարկայինում իրավաբանները նստած անդադար այս գործը կատարում են: Այս երևույթը սկսվել է անցած տարվանից, բայց վերջին շրջանում շատ է խորացել: Հաճախ կիրառում են նաև փոքր գումարների դեպքում, նույնիսկ եթե 100-200 հզ. է, բայց մի քանի ամսվա պարտք է, նույնպես դիմում են նման քայլի: Սա հուշում է այն մասին, որ գումարներ հավաքելու գործընթացը դժվարացել է, հարկեր հավաքելու խնդիրներ կան, և նույնիսկ նման փոքր գումարների դեպքում են սանկցիաներ կիրառում»,- ասաց Գ. Մակարյանը:
Հարկային մարմինը տնտեսվարողների համար խոչընդոտներ է ստեղծում նաև հաշվետվություններ ընդունելիս. օրինակ՝ աշխատավարձերի հետ կապված տվյալները հավաստի չեն համարում, իրական հարկային պարտավորությունների հայտարարագրումը թերի են որակում և փորձում են հաշվետվությունները չընդունել, որպեսզի տնտեսվարողները վերանայեն ցուցանիշները: Այս գործիքն էլ հիմնականում կիրառվում է փոքր բիզնեսի դեմ:
Թեև ՊԵԿ ստուգումներն օրենքով տարեկան 1 անգամ են թույլատրված, հարկային տեսուչները գտել են այլընտրանքային տարբերակ. նրանք իրականացնում են ոչ թե ստուգումներ, այլ՝ ուսումնասիրություններ: Եվ այդ ուսումնասիրությունները տարբեր առիթներով են իրականացում, առանց դադարի, ու դա վերածվում է երկարաժամկետ գործընթացի՝ հարակից բոլոր բարդություններով: Ըստ Մակարյանի՝ դա շատ հետաքրքիր է արվում՝ ոչ ցայտուն, բայց պերմանենտ կերպով:
Հարկ վճարողները միաձայն նշում են, որ ստուգում/ուսումնասիրությունների խնդիրը լուրջ է, և այդ երևույթի լուծումը տնտեսվարողների կողմից համարձակ և հիմնավորված բողոքարկումն է՝ մինչև վերջ գնալու սկզբունքով: Դրան կարող էր նպաստել ՊԵԿ համակարգից նախաքննական մարմնի դուրս բերումը և անկախացումը: Սրա մասին պաշտոնյաները վաղուց են խոսում՝ հարկային բարեփոխումների շրջանակում, բայց մինչ օրս որևէ գործնական քայլ չի կիրառվել:
