2015թ. մեկնարկը հայ-ռուսական հարաբերություններում հեշտ չտրվեց: Թվում էր, դեռ մի քանի շաբաթ առաջ ոչ մի բան լուրջ քաղաքական ցնցումներ չէր ազդարարում: 2015թ. հունվարի 2-ին Հայաստանը միանգամայն կանխատեսելի կերպով անդամակցեց Եվրասիական տնտեսական միությանը (ԵՏՄ): Այդ պետությունը ավանդաբար դիտարկվում է որպես Անդրկովկասում Մոսկվայի գլխավոր դաշնակից: Հանրապետության տարածքում ՝ Գյումրիում է տեղակայված 102-րդ ռազմաբազան, իսկ ռուս սահմանապահերը հայ գործընկերների հետ ապահովում են նրա սահմանի անվտանգությունը: Հայաստանը Հարավային Կովկասում միակ երկիրն է, որն անդամակցում է Հավաքական անվտանգության մասին պայմանագրի կազմակերպությանը (ՀԱՊԿ): Այս մասին «Ֆորբս» պարբերականի ռուսական տարբերակում գրում է ՌՊՀՀ տարածաշրջանի և արտաքին քաղաքականության ամբիոնի դոցենտ, Միջազգային հարաբերությունների ռուսական խորհրդի փորձագետ, պատմական գիտությունների թեկնածու, սյունակագիր Սերգեյ Մարկեդոնովը:
Սակայն Գյումրիում Ավետիսյանների ընտանիքի 6 անդամների սպանությունը, որի իրականացման մեջ կասկածվում է ռուսական ռազմաբազայի զինծառայող Վալերի Պերմյակովը, ցնցեց ողջ Հայաստանը, շարունակում է սյունյակագիրը: Ողբերգությունը գործնականում միանգամից ստացավ քաղաքական, և ոչ թե զուտ քրեական բնույթ: Եվ հարցն այստեղ ոչ միայն հանցագործության ծանրության մեջ է, և ոչ էլ անգամ նրանում, որ գործում կասկածվում է ռուս զինվորական:
Չափազանց կարևոր է հասկանալ Մոսկվայի և Երևանի միջև գոյություն ունցող երկկողմ հարաբերությունների ընկալման անհամաչափությունը:
Եթե Ռուսաստանի արտաքին քաղաքականության համար հայկական ուղղությունը համարվում է թեև կարևոր հարց, բայց այն բազմաթիվներից մեկը (և երբեմն՝ ոչ էլ առաջնային), ապա Հայաստանի համար ռազմավարական դաշնակցի յուրաքանչյուր քայլ ուսումնասիրվում է լույսի տակ, շարունակում է հեղինակը: Ոչ մեծ հանրապետության համար, որը ներքաշված է Լեռնային Ղարաբաղի չլուծված հակամարտության մեջ և ապրում է գոյություն ունեցող 4 ցամաքային սահմաններից 2-ի փակ պայմաններում, նման զգացմունքայնությունը միանգամայն բացատրելի է: Այստեղից էլ՝ չափազանց կասկածամտությունը Ադրբեջանի (հատկապես ռազմական ոլորտում և սպառազինության առևտրի հարցում) և Թուրքիայի հետ Ռուսաստանի երկկողմ կապերի նկատմամբ, ցավոտ արձագանքները «հայկական հարցը» շոշափող այս կամ այն պետական պաշտոնյաների կամ քաղաքական գործիչների ելույթների նկատմամբ, գրում է Մարկեդոնովը: Այս համատեքստում հարկ է հիշել, որ 2000-ականների առաջին կեսին Կուբանի քաղաքապետ Ալեքսանդր Տկաչովի քսենոֆոբիական հայտարարությունները առանձին խոսակցության թեմա դարձան Ռուսաստանի նախագահ Վլադիմիր Պուտինի և այն ժամանակ Հայաստանի նախագահ Ռոբերտ Քոչարյանի միջև: Միանգամից վերապահություն անենք. ցանկացած դաշնակիցների հարաբերություններում հնարավոր են և՛ տարաձայնություններ, և՛ վեճեր, և՛ անհամաձայնություններ: Սակայն ռազմավարական հարաբերությունների ամրապնդման համար չափազանց կարևոր է հասկանալ, թե ինչ արձագանք կարող է ստանալ այս կամ այն բառը, գործողությունը կամ անգործությունը այն շրջանակում, որին դու սովոր ես համարել հուսալի գործընկեր: Ցավոք, գոյություն ունեցող անհամաչափության բազում դեպքերը չեն դարձել մանրակրկիտ ուսումնասիրության առարկա նրանց կողմից, ովքեր, իրենց կարգավիճակից ելնելով, պետք է հասկանային վերը նշված առանձնահատկությունները: Երկար ժամանակ ռուս քաղաքական գործիչները և դիվանագետները, «դարավոր եղբայրության» հարցում առաջ տանելով «կենացների և խնջույքների» քաղաքականությունը, արհամարում էին այն խնդրահարույց տեղերը, որոնք կուտակվել էին ոչ մեկ օր և ոչ անգամ ամիսներ: Չէի ցանկանա ընդհանրացումներ անել, սակայն գործնականում նույն Գյումրիի բազայում մեկ անգամ չէ, որ սպաներն ու շարքայիններն ամբարտավան վարք են դրսևորել՝ տեղի բնակիչներին բարձրաձայն հայտարարելով նրանց պաշտպանելու իրենց բարձր առաքելության մասին: Ինչը, նրանց կարծիքով, իրենց իրավունք է վերապահում ոչ այնքան ադեկվատ զանցանքների, գրում է Մարկեդոնովը:
Հայաստանի՝ Եվրասիական միությանը անդամակցության (ինչը նունպես ուներ և՛ քննադատներ, և՛ սկեպտիներ) համատեքստում «Պերմյակովի գործը» ձեռք է բերել հատուկ հնչեղություն: Այս ամենը բարդանում է նաև միջազգային համատեքստում: Ուկրաինայի պատճառով Ռուսաստանի և Արևմուտքի միջև դիմակայությունը, ոչ վերջին տեղում, նպաստել է նաև Լեռնային Ղարաբաղում իրավիճակի սրմանը: Չհիմնվելով դավադրության տեսության վրա՝ այնուամենայնիվ, նշենք, որ գոյություն ունեն քաղաքական ուժեր, որոնք շահագրգռված են հայ-ռուսական համագործակցության, և ընդհանրապես եվրասիական ինտեգրման թուլացման մեջ, ուստի պատրաստ են առանձին վերցրած հանցագործին նույնացնել Ռուսաստանի, և ընդհանուր առմամբ նրա քաղաքականության հետ, պատրաստ են Մոսկվային քննադատելու համար օգտագործել ցանկացած հնարավորություն:
Այսօր հայ-ռուսական հարաբերությունները լուրջ փորձություն են ապրում: Առանցքային հարցը, որի շուրջ թեժանում են վեճերը, սարսափելի հանցագործության մեջ կասկածվող մարդու արդար քննության և դատավարության հարցն է: Կհանձնե՞ն հունվարյան ողբերգության հակահերոսին Հայաստանի քննությանը և դատավարությանը, թե՞ նրան պատիժ է սպասվում Ռուսաստանում: Այս հարցի կարևորությունը չի կարելի արհամարհել: Սակայն բուռն ցանկության դեպքում իրավաբանները կարող են հիմնավորումներ գտնել այդ նուրբ հարցի լուծման տարբերակների համար: Ուստի նպատակահարմար կլիներ առաջին պլան մղել ոչ թե վրեժխնդրության աղբյուրի հարցը, այլ որակյալ և բաց քննությունը, հանրային դատավարությունը, որում և՛ ռուս, և՛ հայ իրավապահները կկարողանան նկատելի կերպով ցույց տալ երկկողմ համագործակցության ողջ ներուժը: Դա կնպաստեր երկու երկրների պետական կառույցների, ինչպես նաև իշխանությունների ու հասարակության միջև վստահության ամրապնդմանը: Նման ռեզոնանսային հարցերում «մնջախաղ խաղալը» և նախաձեռնության կորուստը հղի է ամենաբացասական հետևանքներով: Կիրակի՝ հունվարի 18-ին, հայտնի դարձավ Գյումրու ողբերգության շուրջ Ռուսաստանի և Հայաստանի նախագահների հեռախոսազրույցի մասին: Սա այն դեպքն է, երբ լավ է՝ ուշ, քան՝ երբեք: Սակայն ռազմավարական դաշնակիցների երկկողմ հարաբերություններում պետության ղեկավարները չեն կարող իրենցով փոխարինել ամբողջ իշխանական ուղղահայացը, որի առանձին ներկայացուցիչներ պետք է սովորեն գործել պատասխանատու և ժամանակին, գրում է հեղինակը:
Այնպիսի պայմաններում, երբ բոլորը պարուրված են զգացմունքներով, չափազանց կարևոր է պահպանել դատողությունների և գնահատականների զգոնությունը:
Խոսելով հայկական կողմի մասին՝ ակնհայտ է, որ մեկ զինվորականի հանցագործությունը (ինչքան էլ որ այն ծանր ու նողկալի լինի), չի չեզոքացնում այն հանգամանքը, որ այսօր Ռուսաստանից բացի ոչ մի այլ խաղացող ի վիճակի չէ աջակցել Ղարաբաղում ստաուս քվոյի պահպանմանը և ապահովել Հայաստանի անվտանգությունը, կարծում է Մարկեդոնովը: Իհարկե, դա առիթ չէ, որպեսզի ռուս քաղաքական գործիչները և զինվորականները առաքյալի դիրք ընդունեն, արհամարեն այն ռեզոններն ու հարցերը, որոնք առաջ են գալիս իրենց դաշնակցի մոտ և իրենց պահեն «ոչ մի տեղ էլ չեն փախչի» պաթոսին համապատասխան: Այս գլխարկ նետելու տրամադրություններն արդեն իրենց կործանարար դերն ունեցել են Ուկրաինայի հարցում: Եվ դրանց կրկնությունը աշխարհի ցանկացած այլ կետում չեն օգնի ռուսական շահերի առաջխաղացման գործում, եզրափակում է Մարկեդոնովը:
