Հոկտեմբերի 10-ին նախատեսվում է Հայաստանի անդամակցությունը Ռուսաստանի նախաձեռնած Մաքսային միությանը, ապա ավելի ուշ՝ Եվրասիական տնտեսական միությանը, որի պայմանագիրն ուժի մեջ կմտնի 2015թ. հունվարի 1-ից: Հոկտեմբերի 10-ին ընդառաջ հրապարակվեց Եվրասիական տնտեսական միությանը Հայաստանի Հանրապետության անդամակցության պայմանագիրն իր բոլոր հավելվածներով: Հրապարակված փաստաթղթերում ընդգրկված են ընդհանուր դրույթներ Մաքսային տարածքի վերաբերյալ, որոնք գուցեև Հայաստանի դեպքում փոփոխվեն: Առկա փաստաթղթերից կարելի է միայն եզրակացնել, որ Հայաստանի Հանրապետության և Լեռնային Ղարաբաղի միջև, ըստ ՄՄ Մաքսային օրենսգրքի, նախատեսվում է մաքսային անցակետ:
Պայմանագրի անբաժանելի մաս հանդիսացող հավելված 2-ի 7-րդ կետում հստակ գրված է. «Մաքսային Միության Մաքսային օրենսգրքի 2009 թվականի նոյեմբերի 27-ի պայմանագրի 2-րդ հոդվածի 1-ին մասում ավելացնել ««Հայաստանի Հանրապետություն» բառերը»: Իսկ ՄՄ Մաքսային օրենսգրքի 2-րդ հոդվածի 1-ին մասն ասում է. «Մաքսային միության միասնական մաքսային սահման են կազմում Բելառուսի Հանրապետության, Ղազախստանի Հանրապետության և Ռուսաստանի Դաշնության տարածքները, ինչպես նաև այդ պետություններից դուրս գտնվող արհեստական կղզիները, կառույցները, շինությունները ու այլ օբեկտները, որոնց նկատմամբ ՄՄ անդամ երկրներն ունեն բացառիկ իրավասություններ»: Մի շարք փորձագետների համոզմամբ՝ եվրասիական պրոյեկտներում որոշողը Ռուսաստանն է, և Ռուսաստանի նախաձեռնությամբ և աջակցությամբ կանտեսվի մաքսակետի տեղակայման հարցը, որն անընդունելի են համարում ՀՀ և ԼՂ իշխանությունները, դատելով պաշտոնական հաղորդագրություններից, որոշ տեսակետների համաձայն էլ՝ Ռուսաստանը ևս դեմ չէ մաքսակետի տեղակայմանը, այլապես Աստանայում մայիսի 29-ին Ղազախստանի նախագահ Նուրսուլթան Նազարբաևը բարձրաձայն չէր հնչեցնի Ալիևի նամակը և պահանջի Հայաստանից՝ միանալ պրոյեկտներին միջազգայնորեն ճանաչված սահմաններով:
Կան վերլուծաբաններ, որոնք համոզված են, որ Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև հասունացել է մեծ համաձայնությունների փուլը, այդ համաձայնությունների էությունը Հայաստանի կողմից յոթ շրջանների վերադարձն ու շրջափակումից դուրս գալն է, որպեսզի եվրասիական պրոյեկտները Հայաստանի համար արդյունավետ լինեն: Ադրբեջանցի փորձագետները համոզված են, որ եվրասիական եռյակը հօգուտ Ադրբեջանի որոշումներ է կայացնելու, և փուլ առ փուլ կարգավորվելու է ԼՂ հակամարտությունը:
«Առաջին լրատվական»-ի հետ զրույցում Բաքվի Քաղաքական ինովացիաների և տեխնոլոգիաների կենտրոնի տնօրեն, ադրբեջանցի քաղաքական վերլուծաբան Մուբարիզ Ահմեդօղլուն նշեց, որ Ադրբեջանի համար Հայաստանի և Լեռնային Ղարաբաղի միջև մաքսակետի հարցը չափազանց սկզբունքային և կարևոր է, որի համար էլ Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիևը նամակ ուղղեց իր եվրասիական գործընկերներին, որն էլ իր գործն արեց, քանի որ Հայաստանի անդամակցության փաստաթղթերում հստակ գրված է, որ մաքսային անցակետ ՀՀ-ի և ԼՂ-ի միջև լինելու է: Ըստ նրա՝ եթե Հայաստանն ու Լեռնային Ղարաբաղն առանձին պետություններ են, և դա Հայաստանը ևս ընդունում է, պետք է լինի մաքսակետ:
«Եթե Վրաստանի և Հայաստանի միջև կա մաքսակետ, եթե Իրանի հետ՝ կա, ապա պետք է լինի նաև ԼՂ-ի հետ»,- ասաց Ահմեդօղլուն: Ադրբեջանցի փորձագետը կարծում է, որ մաքսակետի տեղակայումը կարևոր է Ադրբեջանի համար, քանի որ դա Հայաստանից ԼՂ-ի առանձնացման առաջին փուլն է: Ւսկ երկրորդ փուլը, ըստ նրա, կիրականացվի, երբ Հայաստանը միանա այդ պրոյեկտներին: «Դրա էությունն այն է, որ ՄՄ եռյակը հարց է դնելու Հայաստանի առջև այնպես, որ ԼՂ-ՀՀ սահմանը սկսեն վերահսկել ադրբեջանցի սահմանափահները՝ բնականաբար, ԼՂ-ի կողմից: Մոտ ապագայում Դուք կլսեք այդ մասին»,- ասաց Ահմեդօղլուն:
Սակայն նա նաև ասաց, որ մեծ վստահություն չունի այն հարցում, որ այդ համաձայնագիրը ստորագրվելու է հոկտեմբերի 10-ին, քանի որ Ղազախստանն ու Բելառուսը դեռ պետք է ստորագրեն Հայաստանի անդամակցության համաձայնագիրը: «Այսինքն՝ սա դեռ գործընթաց պետք է անցնի: Ղազախստանն ու Բելառուսը միշտ են պաշտպանելու ադրբեջանական շահերը ՄՄ-ում: Ի դեպ ասեմ, սա անելու են մեկ այլ պատճառով ևս. Ղազախստանն ու Բելառուսը ցանկանում են իրենց երաշխավորել նման գործընթացներից և վտանգներից, ինչը, ըստ իս, Ադրբեջանի դեպքում է, և եթե Ադրբեջանի տարածքային ամբողջականությունը խախտված է, ապա Ադրբեջանն ու Բելառուսը մտավախություններ ունեն, որ Ռուսաստանը կխախտի նաև իրենց տարածքային ամբողջականությունները: Նրանք ցանկանում են, որպեսզի Ռուսաստանը երաշխիքներ տա, որ չի խախտի իրենց տարածքային ամբողջականությունը: Բելառուսն ու Ղազախստանը շահագրգռված չեն Հայաստանի անդամակցությամբ, քանի որ Հայաստանի տնտեսությունը հեռանկարային չէ, Հայաստանն ունի արտաքին պարտքեր և այլն»,- մեկնաբանեց Մուբարիզ Ահմեդօղլուն:
Հետաքրքրական է նաև այն, որ օրերս ԼՂ հակամարտության խաղաղ կարգավորման գործընթացից էր խոսել նաև ռուսաստանցի վերլուծաբան Սերգեյ Մարկովը: Վերջինս ասել էր, որ ճիշտ ժամանակն է, որպեսզի Հայաստանն ու Ադրբեջանը զիջումների գնան, իսկ այդ զիջումների էությունը հետևյալն է. յոթ շրջանների վերադարձ Հայաստանի կողմից և Հայաստանի ապաշրջափակում Ադրբեջանի և Թուրքիայի կողմից:
Ի դեպ, Մարկովն այն փորձագետներից է, ովքեր իրատեսական են համարում Ադրբեջանի եվրասիական ինտեգրացիան, ինչը հաշվի առնելով՝ կարելի է չբացառել, որ Ռուսաստանն այս կերպ փորձելու է Ադրբեջանին ևս ներգրավել այդ միություն:
Ըստ էության, ռուսաստանցի և ադրբեջանցի փորձագետները նույն հույսերն են արտահայտում Հայաստանի եվրասիական ինտեգրացիայի «պտուղների» վերաբերյալ: Իսկ այս տարբերակները ներկայումս քննարկվո՞ւմ են պաշտոնական մակարդակներում, թե՞ դրանք պարզապես սուբյեկտիվ փորձագիտական գնահատականներ են, հայտնի կդառնա ավելի ուշ, երբ Հայաստանի և Լեռնային Ղարաբաղի միջև մաքսակետ տեղակայվի:
