«Առաջին լրատվական»-ի Realpolitik հաղորդաշարի հյուրն է ԱԺ արտաքին հարաբերությունների մշտական հանձնաժողովի նախագահ Արտակ Զաքարյանը:
–Նախօրեին նախագահ Սերժ Սարգսյանի՝ ՄԱԿ-ում ունեցած ելույթը ըստ էության կարևոր շեշտադրումներ էր պարունակում: Մենք կարծես արմատապես վերանայում ենք մեր քաղաքականությունը Թուրքիայի, հայ-թուրքական արձանագրությունների նկատմամբ: Բավական ֆունդամենտալ փոփոխություններ ենք նախանշում , ընդհուպ մինչև դիտարկվում է արձանագրությունների ետկանչը։ Ղարաբաղյան բանակցություններում մենք վերահաստատում ենք, որ, ի տարբերություն Ադրբեջանի, Մինսկի խումբը շարունակում ենք դիտարկել միակ ձևաչափը՝ այս հակամարտության խաղաղ ելքով կարգավորելու ուղղությամբ: Իհարկե, 100-ամյա տարելիցին ընդառաջ հիմնական առանցքակետերն ենք փորձում ամբողջ աշխարհին ներկայացնել: Կարո՞ղ ենք ասել, որ 2008 թ. ի վեր մեկնարկած Թուրքիայի հետ հարաբերությունները այդ արձանագրություններով հաստատելու մեր արտաքին քաղաքական որոշումը այլևս ակտուալ չէ, և մենք որոշել ենք այն վերանայել:
–Նախագահի ելույթը բավական հստակ և կոնցեպտուալ նշանակություն ունեցող ելույթ էր: Այն հնչեցվել է միջազգային ամենաբարձր և ընդգրկում ունեցող հարթակում, որտեղ որ ճշտվում և փոխադարձվում են արտաքին քաղաքական օրակարգի խնդիրները, և դա համաշխարհային նշանակություն է ստանում: Մեր խնդիրները չեն կարող ծանր տեսակարար կշիռ ունենալ համաշխարհային զարգացումների համար, բայց տարածաշրջանային շատ մեծ նշանակություն են ստանում: Սա պարբերաբար էլի ավելացնում է Հայաստանի արտաքին քաղաքական գործունեության և դրա հետևանքային նշանակությունը բոլոր այն պետությունների համար, ովքեր շահագրգռված են և ունեն երկարաժամկետ շահեր տարածաշրջանում: Դա շատ կարևոր է, և իմ խորին համոզմամբ՝ նախագահի ելույթն ուներ կոնցեպտուալ դասավորվածություն ու հստակ պատասխան էր գոյություն ունեցող բոլոր խնդիրներին՝ ինչպես ապագայի համար, այնպես էլ ներկա մոտեցումներն ու դիրքորոշումները հիմնավորելու առումով:
Հայ-թուրքական գործընթացը բավական երկար ժամանակ միջազգային հանրության ուշադրության կենտրոնում էր: Ստեղծվեց՝ ունենալով հանրապետության նախագահի նախաձեռնությունը, առաջ մղվեց նաև միջազգային հանրության և մասնավորապես շահագրգիռ պետությունների ջանքերի ու ակտիվ միջնորդության շնորհիվ, սկզբնական փուլում ունեինք նաև Թուրքիայի պատրաստակամությունը, բանակցություններն ունեցան դրական արդյունք, ծնվեցին արձանագրություններ, ինչը իհարկե փոխեց միջավայրը և կարող էր մեծ դրական ազդեցություն ունենալ: Թուրքիան նաև, որոշակիորեն հասկանալով իր կապվածությունը և իր տարածաշրջանային խնդիրները, չհիմնավորված կերպով ունեցավ ազդեցություն և սկսված գործընթացների ոչ ադեկվատ քաղաքականություն, փորձեց այն շաղկապել տարբեր, բոլորովին միմյանց հետ կապ և նշանակություն չունեցող քաղաքական գործընթացների հետ:
–Հաշվի առնելով, որ իշխող Հանրապետականը պաշտպանում էր նախաձեռնությունները և արձանագրությունը…
–Մեր ընդդիմախոսները կարծում էին, որ շուտ պետք է խոսվեր խորհրդարանից ետ կանչելու մասին, բայց քաղաքական գործընթացներն ունենում են արձագանքային ազդեցություն, և հիմա էր այդ պահը:
–Ափսոսո՞ւմ եք արված աշխատանքի համար, թե՞ ոչ:
–Ոչ, որովհետև դա մեր հայկական արտաքին քաղաքականության և դիվանագիտության պատմության մեջ մի առանձին ուրույն գործընթաց էր, որը հետագայում իր դրական ազդեցությունն ունենալու է բոլոր առումներով: Հետագա քաղաքական գործընթացներում միշտ հնարավոր է լինելու հղում անել և դրանով շահեկան իրավիճակում հայտնվել: Այնպես որ, Թուրքիան կասկածում կամ կասկածելու է իր կորցրածի համար:
–Բայց մենք հետ չենք կանչել, մենք գրողի ծոցն ենք ուղարկել թուրքերին:
–Դիվանագիտական լեզվով հետևյալն է՝ մենք այլևս չենք սպասելու, հանդուրժելու և երկողմանի հարաբերություններ հաստատելու քայլեր անելու: Եվ չի բացառվում, որ մի օր մենք ուղղակի դա հանենք քաղաքական շրջանառությունից: Բայց միտքը, որ, այնուամենայնիվ, հայ-թուրքական հարաբերություններ պետք է լինեն, և՛ Անկարայի, և՛ ողջ աշխարհի օրակարգում է: Այս փուլում այն, ինչ մենք ունենք, Թուրքիայից է կախված: Այն արտահայտությունը, որ գնդակը Թուրքիայի դաշտում է, ապացույց է, որ եթե Թուքիան իր դաշտում եղած գնդակը չի խաղարկում, այսինքն՝ չի անում այն անհրաժեշտ քայլը, որին պետք է հետևեն մյուս գործողությունները, մեզ համար այն այլևս կորցնում է իր նշանակությունը:
–Բայց թուրք-ադրբեջանական տանդեմը գնալով ավելի ու ավելի վտանգավոր է դառանում, և Երևանի կարևոր անելիքն է ոչ միայն հետևել, այլև այս տարածաշրջանի պատասխանատուների ուշադրությունը հրավիրել։ Եվ այն սպառնալիքները, որ մինչև հիմա Բաքուն էր հնչեցում, բայց մենք կարևորություն չէինք տալիս, այսօր ադրբեջանցիներին միացել են թուրքերը: Եվ հատկապես ուղիղ ընտրություններից հետո, երբ մենք գործ ունենք բոլորովին այլ Թուրքիայի հետ, երբ Թուրքիայի նոր իշխանությունները ավելի ազատ են կարողանում իրենց քաղաքականությունը, տարածաշրջանային նշանակությունը հասկանալ ու սահմանել: Կարծում եմ՝ այս տանդեմն իր գործողությունների համար, երբ տարածաշրջանի երկրներից մեկի նկատմամբ ուղղակի հիստերիկ ատելություն և թշնամական որակումներ են պարբերաբար թույլ տալիս, ուղղակի պետք է ինչ-որ կերպ դրա համար պատասխան տան: Ի՞նչ ենք մենք անում դրա համար:
–Թուրք-ադրբեջանական տանդեմում, իմ կարծիքով, Թուրքիան աստիճանաբար դիսկոմֆորտ է զգում, որովհետև Թուրքիան հասկացավ, որ իր մասնակցությունը Ղարաբաղյան կոնֆլիկտի կարգավորման որևէ փուլում աններելի է ու անհնարին: Իսկ ջուր լցնել Ադրբեջանի ջրաղացին, որի պարագայում էլ ավելի խորանում և սրվում է կոնֆլիկտը՝ միջազգային տեսանկյունից անընդունելի է: Այդ թվում՝ լինելով ցեղասպանած պետություն, դեռևս պատասխանատվություն չստանձնելով և վարելով ժխտողական քաղաքականություն, էլ ավելի հետին պլան է մղում Թուրքիայի մասնակցությունն ու դերակատարությունը տարածաշրջանային գործընթացներին:
Ադրբեջանի պարագայում մենք գործ ունենք ավելի վատ, բարդ իրավիճակի հետ: Այն առումով, որ Ադրբեջանը աշխարհին ներկայանում է որպես նավթ ու գազ վաճառող պետություն և ոչ ավելին: Բայց ժամանակակից աշխարհը և աշխարհաքաղաքական հարաբերությունները նավթն ու գազը դիտում են որպես ռեսուրս և փորձելու են տարանջատել:
–Ռուսաստանի փորձ հաշվի առնելով՝ նույն միջազգային հանրությունը սպառնալիք է դիտարկում նավթն ու գազը:
-Ադրբեջանը որևէ ազդեցություն չի կարող ունենալ համաշխարհային քաղաքական զարգացումներում: Այն կարող է ունենալ միայն տարածաշրջանային ազդեցություն: Այն էլ այս պահին վարվող քաղաքականությունում, ի ցույց աշխարհի, երբ հատկապես վերջին օգոստոսյան իրադարձություններից հետո բոլորը հստակ գիտակցեցին, որ Ադրբեջանը խաղաղությանը սպառնալիք է, իսկ Հայաստանը ստանձնեց երաշխավորի դերը:
Գնահատելով ներկա իրավիճակը՝ Հայաստանը կարող էր պատասխան տալ, որը դուրս կբերեր տարածաշրջանը խաղաղ կարգավորման բոլոր հեռանկարներից: Բայց Հայաստանը, հասկանալով իր դերակատարությունը, ուղիղ կերպով պատժելով Ադրբեջանի ոտնձգությունները, աշխարհին ապացուցեց, որ Հայաստանը արկածախնդիր չէ, հավասարակողմ, բազմավեկտոր քաղաքական վարող պետություն է և հանձնառու է իր բոլոր միջազգային պարտավորությունների համար: Սա պետության իմիջի, հեղինակության կարևորման մասին է խոսվում, և պատահական չէ, որ Մինսկի խմբի համանախագահ երկրների ղեկավարները շահագրգիռ կերպով մեկը մյուսի ետևից նախաձեռնում են նախագահների հանդիպում և արդեն շեշտը դրված են խոսում խաղաղարար նախաձեռնությունների մասին:
–Կարծես օգոստոսին Հայաստանի արժանի գործողություններից հետո Ադրբեջանը ստիպված եղավ գնալ միջազգային հանրության կոչերին ընդառաջ և այդ հանդիպումներին նախագահի մակարդակով մասնակցեց: Դրանից հետո մենք Ուելսում ունեցանք հանդիպում։
–Ադրբեջանում ժողովրդավարության պակասն ու դրա հետ մեկտեղ մարդու իրավունքների խախտումները Ադրբեջանին դուրս են թողնում արտաքին աշխարհի հետ քաղաքական հարաբերություններից: Ադրբեջանն ինքն իրեն տրամադրել է միայն էներգակիրներ մատակարարելու դերակատարությունը, ինչն, իհարկե, իր խնդիրն է: Դա սպառնալիք է Ադրբեջանի և ադրբեջանական ժողովրդի համար: Ես կարծում եմ, որ ժամանակը կգա, և Ադրբեջանի ժողովուրդը Ալիևներին արժանի գնահատականը կտա:
–Շատ կտրուկ էին Ադրբեջանի և անձամբ Ալիևի գործողությունների վերաբերյալ Սերժ Սարգսյանի հայտարարությունները: Այսպիսի ելույթից, կտրուկ ձևակերպումներից հետո Ալիևի հետ նստել բանակցել, արդյունավետ ելք սպասել հնարավո՞ր է:
–Ընդհակառակը, ես կարծում եմ, որ այդ լեզուն երբեմն պետք է տեղ ունենա: Կա երևույթների ճշգրիտ դիտարկում և գնահատում: Քաղաքականության մեջ շատ կարևոր է, որպեսզի երևույթների մեջ կապը հասկանալի լինի: Դա է լավագույն հարթակներից մեկը, որտեղ հնարավոր է տարածաշրջանում զարգացումներին և երևույթներին բնորոշումներ տալ:
