«Առաջին լրատվական»-ի զրուցակիցն է Միջազգային և անվտանգության հարցերի հայկական ինստիտուտի ղեկավար Ստեփան Սաֆարյանը:
– Պարոն Սաֆարյան, Սերժ Սարգսյան-Իլհամ Ալիև հանդիպումից ի՞նչ սպասելիքներ ունեք:
– Իրավիճակն այնպիսին է, որ լավագույն դեպքում կարող են քայլեր լինել միայն լարվածության նվազեցման ուղղությամբ: Ավելի մեծ ակնկալիքներ չունեմ այդ հանդիպումից:
– Որևէ հայտարարություն կամ բանակցային գործընթացում առաջընթաց չե՞ք ակնկալում:
– Ես չեմ բացառում, որ այս հանդիպման ընթացքում էլ ստորագրվի մի տեքստ, ինչպես 2008թ. նոյեմբերին արվեց Մայենդորֆում: Եվ ընդամենը հայտարարություն լինի խնդրի խաղաղ կարգավորման վերաբերյալ, որ կողմերը, մասնավորապես Ադրբեջանը հավատարիմ կլինի դրան, ինչին մի քիչ կասկածում եմ:
– Կարծիքներ են հնչում, որ այս հանդիպման ընթացքում հնարավոր է, որ տարածաշրջանում մեծանա Ռուսաստանի դերը: Ունե՞ք նման կանխատեսում:
– Ընդհանուր առմամբ, եթե հետևում ենք վերջին մեկ տարվա ընթացքում ռուսական քաղաքականության և ռուս փորձագետների վերլուծական նյութերին, ապա ակնհայտ է դառնում, որ խնդիր է դրված ԼՂ հարցում ՌԴ ազդեցությունը տարածաշրջանում մեծացնել: Թերևս պատահական չէր, որ անցած տարի ՌԴ-ում բավականին մեծ շուքով նշվեց Գյուլիստանի պայմանագրի 200-ամյակը: Եվ չափազանց շատ գիտական ու վերլուծական նյութեր հրապարակվեցին, որ ՌԴ-ն Կովկասում, ըստ էության, փորձել է այն, ինչ 200 տարի առաջ շահել էր Գյուլիստանի համաձայնագրով: Տվյալ պարագայում ռուս փորձագետները գտնում էին, որ ԼՂ խնդիրը լավագույն ճանապարհն է Գյուլիստանյան շրջանում ռուսական ազդեցությունը վերականգնելու համար: Հետևաբար` այս առումով ՌԴ-ն փորձելու է ստեղծված իրավիճակն օգտագործել Կովկասում իր դիրքերն ամրապնդելու և առաջին հերթին Ադրբեջանի վրա իր ազդեցությունը մեծացնելու համար: Թե ինչ սակարկության դա կհանգեցնի, այս պահին դժվար է ասել: Բայց մի բանում վստահ եմ, որ պատահականությունների շարքից չէ մայիսի 17-ին Բաքվում ԱՄՆ դեսպան Մորնինգսթարի հարցազրույցը, որտեղ նա խոսում էր Ադրբեջան ռուսական ներխուժման մասին: Իհարկե, խոսքը ռազմական ներխուժման մասին չէ: Բոլոր դեպքերում, եթե նման խոշոր տերության դեսպանը Ադրբեջանում ռուսական ազդեցության վտանգ է զգում, ապա սա ամենևին չի կարող լինել հիմնազուրկ և չհենվել օպերատիվ տեղեկատվության վրա: Եվ վերջապես` պատահական չէր, որ ՌԴ-ն չափազանց ցավագին տարավ, երբ Արբեջանը մերժեց Գաբալայի ռադիոլոկացիոն կայանը վարձակալության տալ ՌԴ-ին, և այսօր ՌԴ-ն Ադրբեջանի տարածքում որևէ այլ ներկայություն չունի: Հետևաբար` այսօր խոսքը վերաբերում է ոչ միայն այդ երկրների վրա ՌԴ աճող ազդեցությանը, այլ չբացառենք նաև այլ կարգի ներկայություն Հարավային Կովկասում: Ինչպես նաև չբացառենք ՌԴ-ի՝ Ադրբեջանում որևէ ռազմական ներկայության նպատակը:
– Իսկ ինչո՞ւ է վտանգավոր, որ ՌԴ-ն ավելացնի իր ազդեցությունը Ադրբեջանի վրա:
– Օրինակ` ռուս փորձագետները գտնում են, որ խորհրդային տարածքում և առաջին հերթին Հարավային Կովկասում խաղաղություն կարող է լինել այն դեպքում, երբ ՌԴ-ն ունի դոմինանտ դերակատարություն: Եթե Հայաստանը և Ադրբեջանը հայտնվեն նույն տերության դոմինանտ իշխանության ներքո, իհարկե, խնդիրները բարձրանալու են: Այս պահի դրությամբ, եթե ՀՀ-ն և Ադրբեջանը ունեն տարբեր երկրների հետ հարաբերություններ և գործընկեր ունենալու ազատություն, դրանով նաև ստանում են իրենց համար կարևոր պահերին խուսանավելու ազատություն: Բայց եթե դու գտնվում ես միևնույն ազդեցության դաշտում, այդտեղ արդեն խուսանավելու հնարավորությունները փոքրանում են:
– Ադրբեջանի կողմից վերջին շրջանում իրականացված դիվերսիոն գործողությունների հետ կապված հայտարարություններ են արել արևմտյան տարբեր կառույցների ներկայացուցիչներ: Որևէ դիրքորոշում կամ գոնե հայտարարություն չի արել ՀԱՊԿ-ը` այն դեպքում, երբ Հայաստանը այդ կառույցի անդամ է, Ադրբեջանը՝ ոչ:
– Դա ոչ միայն տարօրինակ է, այլ նաև չափազանց մտահոգիչ, որովհետև մինչ այժմ ՀՀ-ում և ՌԴ-ում կրկնում էին, որ Հավաքական անվտանգության պայմանագրի շրջանակներում Հայաստանը՝ որպես դաշնակից, ապահովագրված կլինի ռազմական որևէ ոտնձգությունից: Թերևս միակ բաց մնացած խնդիրը, որ տարիների ընթացքում բավականին շատ է քննարկվել, այն հարցն էր, թե արդյո՞ք ՌԴ-ն կմիջամտի, եթե ԼՂՀ-ում վերսկսվեն պատերազմական գործողությունները: Այսինքն` խոսքը վերաբերում է նրան, թե արդյո՞ք ՀԱՊԿ-ը հովանոց է նաև ԼՂՀ տարածքի համար: Բայց հատկապես վերջին իրադարձությունները ցույց տվեցին, որ նույնիսկ Հայաստանի նկատմամբ բացահայտ ոտնձգությունները որևէ կերպ արտացոլում չեն գտնում այն համակարգում, որի անդամ է ՀՀ-ն, և դա, իհարկե, մտահոգիչ է:
– Նախապես Ֆրանսիայի նախագահ Ֆրանսուա Օլանդն էր նախաձեռնել Ս. Սարգսյանի և Ի. Ալիևի հանդիպումը, բայց դա չկայացավ: Ձեր կարծիքով` ինչո՞ւ այդ հանդիպումը չկայացավ, և այն տեղափոխվեց ՌԴ նախագահ Վլադիմիր Պուտինի հովանու ներքո:
– Այդպիսով պարզ է դառնում, որ ՌԴ-ն ինչ-ինչ եղանակներով թույլ չէր տալիս, որ այդ հանդիպումը կայանար: Ակնհայտորեն ՌԴ-ն փորձեց առաջ անցնել Արևմուտքից` ապացուցելու համար, որ այս տարածաշրջանում ինքն է տերը: Եվ բնականաբար, եթե ՌԴ-ն շահագրգիռ լիներ ընդհանուր իրավիճակի կայունացմամբ, կարգավորմամբ, ապա հակառակը` նա իր ազդեցության լծակներով կարող էր միանալ, որ փարիզյան հանդիպումը շուտ տեղի ունենար: Վերջին հաշվով, մարտի վերջից Հաագայում Ալիևի և Սարգսյանի կողմից համաձայնությունը տրվել էր, և պետք է հանդիպման ժամկետները ճշգրտվեին: Մինչդեռ այս ամիսների ընթացքում հնարավոր չեղավ ճշգրտել այդ ժամկետները, և դրա առաջին խոչընդոտողը Ադրբեջանն էր: Հետևաբար` կարելի է ենթադրել, որ ՌԴ-ն այդ հանդիպումը թույլ չտալու համար առաջին հերթին Ադրբեջանի վրա էր աշխատում:
– Ունե՞ք կանխատեսում, որ ԼՂ կարգավորման բանակցային ֆորմատը կարող է որոշակի փոփոխություններ կրել, և ՌԴ-ն այդտեղ ավելի մեծ ազդեցություն ունենա:
– Ցավով պետք է արձանագրել, որ Մինսկի խմբի համանախագահող երկրներից ՌԴ-ն կողմերի վրա ավելի մեծ ազդեցություն ունի, այլ խնդիր է, թե ինչպես է օգտագործում այդ ազդեցությունը: