«Առաջին լրատվական»-ի զրուցակիցն է «Շահխաթուն» ՀԿ ղեկավար Մելիսա Բրաունը:
– Տիկին Բրաուն, մարտի 9-ին Ժնևում ՄԱԿ-ի իրավապաշտպանների հարցերով Հատուկ զեկուցող Մարգարեթ Սեկագգիան ՄԱԿ-ի Մարդու իրավունքների հանձնաժողովի 16-րդ նիստին ներկայացրել է զեկույց: Զեկույցում նշվում է, որ 2008 թ. մարտի 1-ի իրադարձությունները նպաստել են շատ քաղաքականացված միջավայրի ձևավորմանը` կանխելով իշխանությունների, օմբուդսմենի և իրավապաշտպանների միջև կառուցողական համագործակցությունը: Այդ զեկույցի ներկայացմանը, ի թիվս Հայաստանի այլ իրավապաշտպանների, մասնակցել եք նաև Դուք: Կխնդրեի՝ մանրամասներ ներկայացնեիք այդ հանդիպումներից:
– Ժնևում կայացած նիստին մասնակցում էին Հարավկովկասյան իրավապաշտպանների ցանցի անդամները, որոնց մեջ են մտնում նաև «Իրավաբաններն ընդդեմ բռնության» հ/կ աշխատանքները համակարգող Արտակ Զեյնալյանը և Հելսինկյան ասոցիացիայի նախագահ Միքայել Դանիելյանը: Նիստին մասնակցում էին նաև ներկայացուցիչներ Ադրբեջանից, Վրաստանից, Նորվեգիայից, այլ երկրներից: Այնտեղ ես հասկացա, որ մարդու իրավունքների լուրջ խնդիրներ կան ոչ միայն Հայաստանում, այլև` շատ երկրներում: Տեսնում ենք, թե ինչպիսի բռնապետեր կային Եգիպտոսում, Թունիսում: Այս իմաստով Հայաստանը մենակ չէ: Եթե Հայաստանը համեմատենք տարածաշրջանի երկրների հետ, ակնհայտ է, որ Վրաստանի համեմատ Հայաստանի վիճակը վատ է, իսկ Ադրբեջանի համեմատ` մի քիչ լավ: Հայաստանում, ցավոք, շարունակվում են քաղաքական շարժառիթներով ձերբակալությունները: Ձերբակալեցին բռնցքամարտիկ Սամսոն Խաչատրյանին, ԱԺ «Ժառանգություն» խմբակցության պատգամավոր Զարուհի Փոստանջյանի եղբորը` Տիգրան Փոստանջյանին: Մարգարեթ Սեկագգիան իր զեկույցում օբյեկտիվ ներկայացրեց Հայաստանում տիրող վիճակը, իշխանությունների ներկայացուցիչներն էլ փորձեցին սուտ խոսել, հակադարձել, որ Մարտի 1-ի դեպքերն ուսումնասիրել են: ՄԱԿ-ում գործում է ժամանակավոր աշխատանքային խումբ, որը բավական հետաքրքիր զեկույց է ներկայացրել ապօրինի կալանքին վերաբերող փաստերի մասին: Նրանք նշել են, որ Հայաստանում դատական համակարգը անկախ չէ. եթե դատավորը փորձում է անկախ որոշում կայացնել, կարող է հայտնվել անազատության մեջ։ Դատավորները գտնվում են դատախազների ճնշման ներքո: Զեկույցն ուղղված է իշխանությանը, որպեսզի նա զբաղվի բարեփոխումներով: Իշխանությունները մինչ օրս որևէ դրական քայլ չեն արել, և այդ մասին գիտեն բոլորը, այդ թվում՝ նաև ՄԱԿ-ում:
– Բայց անցյալ տարի ՄԱԿ-ի իրավապաշտպանների հարցերով Հատուկ զեկուցող Մարգարեթ Սեկագգիան Հայաստան կատարած իր այցելությունից հետո ներկայացրել էր մի շարք առաջարկություններ: Մասնավորապես` նա իր մտահոգությունն էր հայտնել լրագրողների և իրավապաշտպանների նկատմամբ բռնության և հետապնդումների առթիվ:
– Այո, նա այն ժամանակ իր առաջարկությունները ներկայացրեց, դրան էլ հաջորդեց զեկույցի հրապարակումը:
– Հայաստանը՝ որպես Եվրոպայի խորհրդի անդամ պետություն, շարունակում է մնալ մոնիտորինգի տակ: Տարբեր իրավապաշտպան կազմակերպությունների զեկույցներում հիշատակվում է, որ պատասխանատվության չեն ենթարկվել Մարտի 1-ի դեպքերի տասը անմեղ զոհերի մահվան պատասխանատուները և հանցագործության իրական կազմակերպիչները, իսկ քաղբանտարկյալների մի խումբ շարունակում է մնալ անազատության մեջ: Ինչո՞ւ ԵԽ-ն չի ցուցաբերում բավարար հետևողականություն:
-Լավ հարց է: Ես կարծում եմ, Եվրոպայի խորհրդում սկսել են հասկանալ, որ իրենց վարկանիշն ընկնում է, և իրենց հանդեպ չկա նախկին հավատը: Ինձ թվում է, որ ԵԽ Մարդու իրավունքների գլխավոր հանձնակատար Թոմաս Համարբերգի զեկույցը և պահանջները կլինեն ավելի խիստ: Թեև Թոմաս Համարբերգի զեկույցները միշտ էլ հաջող են եղել: Մարդու իրավունքների միջազգային ֆեդերացիան էլ է միշտ անդրադարձել Հայաստանում մարդու իրավունքների խախտումներին: Ճիշտ է, կարևոր է նաև միջազգային կազմաերպությունների հետևողականությունը, բայց Հայաստանի հասարակության ներսում պետք է հասունանա փոփոխությունների հասնելու պահանջը: Իսկ այդ պահանջն արդեն հասունանում է:
– Բելառուսում նախագահի ընտրություններից հետո հետապնդել են նաև իրավապաշտպաններին: Հայաստանում, որոշակի բացառություններով հանդերձ, իրավապաշտպաններին բռնությունների չեն ենթարկել:
– Բելառուսում արդեն քարացած բռնապետություն է, իսկ Հայաստանում կիսաքարացած բռնապետություն է: Բայց Հայաստանում էլ իրավապաշտպանների նկատմամբ եղել են հալածանքներ: Հելսինկյան ասոցիացիայի դիտորդ Արշալույս Հակոբյանին ազատազրկեցին Երևանի ավագանու ընտրություններից հետո: Հայ ազգային կոնգրեսի երիտասարդները, որոնք պայքարում են քաղբանտարկյալների ազատության համար, նույնպես իրավապաշտպաններ են: Իրավապաշտպանները միայն հասարակական կազմակերպությունները չեն: Եթե մարդը պայքարում է, օրինակ, իր հարևանի իրավունքների համար, պահանջում է նրա ազատությունը, բնականաբար, դառնում է իրավապաշտպան: Ես կասեի, որ Հայաստանում իրավապաշտպանները լուրջ ճնշումների են ենթարկվում:
– Դուք ծնվել և մեծացել եք ԱՄՆ-ում: Շատ հաճախ ասում են, որ ԱՄՆ-ում էլ կան ժողովրդավարության և մարդու իրավունքների հետ կապված խնդիրներ: Սակայն այնտեղ կան կայացած ինստիտուտներ, հասարակությունը կարողանում է պաշտպանել իր իրավունքները:
– Ես չէի ցանկանա համեմատել ԱՄՆ-ն և Հայաստանը: Եթե վերջին երեք տարիների ընթացքում Հայաստանում հասարակությունն արթնացել է, դա արդեն ողջունելի է:
– Ամերիկացիները սովորաբար ասում են`եթե կորցնում ես զգոնությունդ, ժողովրդավարական արժեքները նահանջում են:
– Համամիտ եմ: Երեք տարի է, ինչ գլխավոր դատախազության շենքի առջև կազմակերպում ենք ակցիաներ: Շատ քաղաքացիներ ու լրագրողներ հարցնում են` այդ ակցիաներն ունենո՞ւմ են ազդեցություն, թե՞ ոչ: Ես կարծում եմ, որ եթե այդ ակցիաները չլինեին, կարող էր հարյուր անգամ ավելի վատ լինել: Միշտ էլ այդ պայքարը ինչ-որ ազդեցություն թողնում է:
– Երկու օր է, ինչ «Ժառանգություն» կուսակցության ղեկավար Րաֆֆի Հովհաննիսյանը հացադուլ է հայտարարել Ազատության հրապարակում: Ձեր կարծիքով` այդ հացադուլին կարո՞ղ են հետևել ինչ-ինչ զարգացումներ:
– Չգիտեմ, թե ինչ արդյունք կտա Րաֆֆի այդ քայլը: Թունիսում, օրինակ, մի տղա ինքնասպան եղավ, և ռեժիմը փոխվեց: Հայաստանում պայքարը շարունակվում է արդեն տևական ժամանակ: Պայքար կար նաև 2003 թ. ՀՀ նախագահի ընտրություններից հետո: Ինչ-որ ժամանակ դադար է լինում, հետո նորից շարունակվում է: Իրավապաշտպանների զեկույցներն էլ են թողնում ազդեցություն, քանի որ դրանցում արտացոլվում են ընտրությունների ժամանակ տեղի ունեցած բռնություններն ու կեղծիքները: Հիշո՞ւմ եք, թե ինչպես էին իշխանությունները Մարտի 1-ից հետո հայտարարում, որ ժողովուրդը հեղափոխություն է արել, բռնություններ: Տեսեք, ժամանակի ընթացքում բոլորն էլ համոզվեցին, որ Մարտի 1-ի մասին իշխանության ներկայացրած վարկածը կեղծիք էր:
– Իշխանությունները վերահսկողության տակ են պահում ողջ եթերը, խոսքի ազատության սակավաթիվ «կղզյակները» հասանելի չեն հասարակության շատ շերտերի: Իշխանությունները այդ ամենը չե՞ն օգտագործի հաջորդ ընտրություններում էլ կեղծիքների և բռնությունների շնորհիվ վերարտադրվելու համար:
– Իհարկե, կա այդ խնդիրը: Երեք տարի առաջ էլ խոսքի ազատության առումով վիճակն ավելի հուսադրող չէր: Հիմա «Գալան» էլ են ուզում փակել: Բայց այսօր կա «Ֆեյսբուքը», կան ինտերնետային կայքեր: Եթե Մարտի 1-ին էլ իրադարձությունները նկարահանելու և «Ֆեյսբուքով» տարածելու հնարավորություն լիներ, ինչպես դա եղավ Եգիպտոսում, գուցե կորուստներ ավելի քիչ ունենայինք:
– Չե՞ք կարծում, որ մեզ մոտ էլ ժողովուրդը կարող է դիմել ինքնաբուխ քայլերի, ինչպես եղավ Եգիպտոսում և Թունիսում:
-Եգիպտոսում և Թունիսում գովելի է, որ պայքարող հատվածը հիմնականում երիտասարդներ էին: Իհարկե, լավ է, որ Հայաստանի ընդդիմության մեջ կան բանիմաց, խելացի ղեկավարներ, որոնք չեն ուզում, որ լինի արյունահեղություն: Բայց կարևոր է նաև ժողովրդի կամքը, փոփոխությունների հասնելու նրա պատրաստակամությունը: Երբ դա արտահայտվի հավաքական կամքով, ապա փոփոխությունները կլինեն առանց բռնությունների: Եվ ոչ մի կրակոց չի հնչի:
