«Առաջին լրատվական»-ի զրուցակիցն է քաղաքական վերլուծաբան Արմեն Գրիգորյանը:
-Պարոն Գրիգորյան, օրերս Ռուսաստանի, Ղազախստանի և Բելառուսի նախագահներն Աստանայում ստորագրեցին Եվրասիական տնտեսական միության ստեղծման մասին պայմանագիրը: Սերժ Սարգսյանը հայտարարել է մինչև հունիսի 15-ը միությանը միանալու ՀՀ-ի մտադրության մասին, այնինչ Նուրսուլթան Նազարբաևը պատասխանել է, որ Հայաստանը կարող է անդամակցել Մաքսային միությանը միայն առանց Լեռնային Ղարաբաղի՝ ՄԱԿ-ի կողմից ճանաչված սահմաններով մինչև հուլիսի 1-ը: Այս հարցում փոխընդունելի լուծում տեսնո՞ւմ եք: Ի՞նչ կարելի է սպասել առաջիկա մեկ ամսվա ընթացքում:
–Նայած ինչ նկատի ունենք «փոխընդունելի լուծում» ասելով: Ենթադրենք՝ Նազարբաևի կողմից Ալիևի նամակն ընթերցելուց հետո Ս. Սարգսյանը կարող էր հակադարձել, որ Ալիևի նամակն անհեթեթություն է իր տարբեր դրույթներով. Հայաստանն Առևտրի համաշխարհային կազմակերպությանն անդամակցել է առանց նախապայմանների, ադրբեջանցիների կողմից սիրված «ՄԱԿ-ի կողմից ճանաչված սահմաններ» ձևակերպումն է անհեթեթ և այլն: Չհակադարձելը կրկին ցուցադրեց, որ առնվազն արտգործնախարար Է. Նալբանդյանը զբաղեցրած պաշտոնին չի համապատասխանում:
Բայց արդյոք անգամ հակադարձելու դեպքում դա «փոխընդունելի լուծման» հիմք կդառնա՞ր: Ալիևի նամակը հրապարակվեց նվաստացուցիչ ձևով, դիվանագիտական պրոտոկոլի կոպիտ խախտմամբ` բաց ժողովում, տեսախցիկների առջև, մինչդեռ Պուտինին և Լուկաշենկոյին դրա բովանդակությունը նախապես հայտնի էր: Բացի դրանից՝ չնայած հայաստանյան պաշտոնյաների բոլոր պնդումներին, որ Մաքսային միությանն անդամակցության գործընթացն արագացնում են, որպեսզի Հայաստանը Եվրասիական միության հիմնադիր անդամ դառնա, եվրասիական «գործընկերները» նման հնարավորությունը մերժեցին: Այդ կերպ վարվողների հետ փոխընդունելի լուծման հասնելն ըստ էության անհնար է: Եվ, ի վերջո, փոխընդունելի լուծումները փոխադարձ զիջումների հիման վրա են լինում, իսկ ՀՀ-ի և ԼՂՀ-ի միջև մաքսային սահմանի առկայությունն անհնար է, դա զիջման հիմք չպետք էլինի:
Ազգային շահերի տեսանկյունից պետք է ակնկալել, որ Մաքսային և Եվրասիական միություններին անդամակցության գործընթացը կդադարեցվի: Սակայն հաշվի առնելով վարչակարգի բնույթը` ավելի հավանական է, որ առաջիկա ամսվա ընթացքում հերթական անգամ միակողմանի նվաստացուցիչ զիջումներ կարվեն հօգուտ Ռուսաստանի:
–Հնարավո՞ր է, որ բանակցությունների ընթացքում որոշում կայացվի աչք փակել այս հարցի վրա, քանի որ արդեն Հայաստանում զուգահեռներ են անցկացվում ԵՏՄ-ում Ղարաբաղի ու Ղրիմի կարգավիճակների միջև: Չէ՞ որ Ղրիմի բռնակցումը Ռուսաստանին չի ճանաչվել, և Ղրիմը չի ճանաչվել որպես ռուսական տարածք ՄԱԿ-ի կողմից, և Ռուսաստանն այդ պրոյեկտներին կարող է մասնակցել առանց Ղրիմի, ուստիև գուցե ակնկալել, որ Հայաստանի հարցում և՞ս ԼՂ հարցը կարող է չբարձրացվել: Ի վերջո, չէ՞ որ ղազախական պայմանների բավարարումը կարող է ԼՂ հակամարտության կարգավորման Հայաստանի համար անբարենպաստ լուծում դառնալ:
-ՄԱԿ-ին թողնենք մի կողմ: Բանն այն է, որ Ռուսաստանի եվրասիական դաշնակիցները Ղրիմի բռնակցումը դե ֆակտո ընդունել են: Եվ ամեն դեպքում, որքան էլ Հայաստանում զուգահեռներ անցկացվեն Ղարաբաղի ու Ղրիմի կարգավիճակների միջև, պաշտոնական Երևանը դժվար թե համարձակվի այդ հարցի արծարծմամբ հիասթափեցնել Կրեմլին: Բացի դրանից՝ Ղարաբաղի ու Ղրիմի միջև զուգահեռ անցկացնելն ընդհանուր առմամբ աննպատակահարմար է, քանի որ Հայաստանն ագրեսիա և բռնակցում չի իրականացրել, իսկ Ղրիմի հետ համեմատությունը դժվարացնում է ինքնորոշման իրավունքի հիման վրա խնդրի լուծումը: Այդ զուգահեռի անցկացման փաստն անգամ կրկին վկայում է, թե որքան վնասակար էր պաշտոնական Երևանի լոյալությունը Ռուսաստանի նկատմամբ` Ղրիմի «հանրաքվեի» արդյունքները ճանաչելը և ՄԱԿ-ի Գլխավոր վեհաժողովում Ռուսաստանին դատապարտող բանաձևի դեմ քվեարկելը:
Մինչ այժմ միջազգային համայնքը (բացի Ադրբեջանից, Թուրքիայից և նրանց եվրասիական դաշնակիցներից) ընդունել է, որ ԼՂ խնդրի և հետխորհրդային մյուս հակամարտությունների միջև սկզբունքային տարբերության կա: Ռ. Քոչարյանի կողմից ԼՂՀ-ին բանակցային գործընթացից դուրս թողնելուց սկսած, մինչ օրս էլ՝ Ս. Սարգսյանի վարած քաղաքականության հետևանքով այդ վերաբերմունքը բացասական փոփոխությունների է ենթարկվում:
Ղրիմի հետ զուգահեռ անցկացնելու աննպատակահարմարության առումով բերեմ մեկ պարզ օրինակ. ԼՂՀ բնակիչները ՀՀ անձնագրերով են ճանապարհորդում` անհրաժեշտության դեպքում Երևանում գտնվող հյուպատոսական հիմնարկներից վիզաներ ստանալով, Հայաստանի բնակիչների հետ միևնույն պայմաններով: Մինչդեռ ուկրաինական անձնագրեր չպահպանած Ղրիմի բնակիչները Եվրոպա, ԱՄՆ, Կանադա և այլ վայրեր ճանապարհորդելու հնարավորություն այլևս չունեն: Ու իմ մեջ նաև այսպիսի հարց է առաջանում. ՀՀ և ԼՂՀ-ի միջև մաքսային սահմանի տեղադրման «տեխնիկական» հարցը լուծելու դեպքում արդյոք Ալիևը հերթական նամակը չի՞ ուղարկի Նազարբաևին, որպեսզի Եվրասիական միությանն անդամակցելու առումով նոր քաղաքական պահանջներ ներկայացվեն Հայաստանին` մասնավորապես ղարաբաղցիների անձնագրերի և տեղաշարժի ազատության հետ կապված:
–Սերժ Սարգսյանն անդրադարձել է այսօր Նազարբաևի պայմաններին` դրանք որակելով «տհաճ»: Ակնհայտ է, որ կողմերի համար այդ պրոյեկտներում ԼՂ կարգավիճակն ունի բանաձև: Ի՞նչ հասկացաք այս մեկնաբանությունից` Հայաստանն ընդունելո՞ւ է թելադրվող պայմանները:
-Ս. Սարգսյանը երիտհանրապետականների հետ հանդիպման ընթացքում մասնավորապես ասել է, որ Մաքսային միությանն անդամակցելու մասով «զուտ տեխնիկական նշանակության հարցեր» գոյություն ունեն, իսկ «Ղարաբաղը, մեր պատկերացումներով, Հայաստանի մաս չի կազմում»: Սակայն ընդհանուր մաքսային տարածքի գոյությունը փաստ է: Այսինքն՝ «զուտ տեխնիկական նշանակության հարցի» ինչպիսի՞ լուծում է հնարավոր` բացի մաքսակետ տեղակայելուց:
Ես հատկապես ուշադրություն կհրավիրեի նաև Ս. Սարգսյանի հետևյալ խոսքերին. «Ղարաբաղի խնդիրը Մաքսային միությունում չի լուծվում», իսկ այնուհետև ինքն իրեն հակասում է. «Մաքսային միությանն անդամակցելը նպաստում է Լեռնային Ղարաբաղի խնդրի լուծմանը, սա միանշանակ է»: Հիմա ինչո՞վ է Մաքսային միությանն անդամակցելը նպաստում խնդրի լուծմանը: ԼՂ խնդրի լուծումը և առհասարակ արտաքին քաղաքականությանը վերաբերող հարցերի շուրջ որոշումներ կայացնելու լիազորությունները Ռուսաստանին հանձնելո՞վ: Չէ՞ որ ի սկզբանե Մաքսային միությանն անդամակցելու միակ դրդապատճառը ռուսներին սիրաշահելն էր. տնտեսական և սոցիալական առումներով այդ անդամակցությունն աղետալի կարող է լինել: Բացի դրանից՝ խիստ հատկանշական է նաև, որ Աստանայից հետո Ս. Սարգսյանը Հայաստանի քաղաքացիներին ուղերձով դիմելու կամ հասարակական լսումներ կազմակերպելու անհրաժեշտություն դարձյալ չի տեսնում. փոխարենը դիմում է իր կուսակից երիտասարդ կարիերիստներին, ովքեր, բնականաբար, քննադատական կարծիք հայտնելու ընդունակ չեն:
