Հայաստանի արդիականացման մասին բանավեճում թերևս կա մի հարց, որը հիշեցնում է «հավի ու ձվի» պատմությունը. հասարակությո՞ւնը պետք է վերափոխվի և ձևավորի արդիական էլիտա, թե՞ արդիական էլիտան պետք է վերափոխի հասարակությանը:
Առաջին հայացքից փակուղային թվացող այդ հարցը, սակայն, ունի շատ պարզ ելք, որը տեսնելու համար ընդամենը պետք է հարցնել, թե ո՞րն է էլիտայի դերն ազգի, ժողովրդի, պետության կյանքում: Թերևս տարօրինակ կլինի կարծելը, թե էլիտայի դերն ընդամենը հասարակությունից իջած ուղղակի կամ անուղղակի պատվերները համաձայն տվյալ հասարակության որակների կատարելն է: Դա չինովնիկական դասի դերն է, իսկ էլիտան և չինովնիկական դասը տարբեր բաներ են: Չինովնիկական դասը կատարողներն են, էլիտան` մշակողները, ազգի ռազմավարական պլանավորում իրականացնողները, ինչը նշանակում է, որ իրականացնողները ոչ թե պետք է հարմարվեն հասարակության որակներին, այլ պետք է իրագործեն ռազմավարական պլանավորում` հաշվի առնելով ազգի անվտանգության անկյունաքարային հանգամանքները և դրանց ներդաշնակությունը համաշխարհային զարգացումների համատեքստի նկատմամբ` ըստ այդմ ձևավորելով հանրային համարժեք որակներ: Եթե էլիտաներն իրենց առջև չեն դնում այդպիսի խնդիրներ, նրանք դադարում են էլիտա համարվելուց: Ուստի, էլիտան է, որ պիտի ձևավորի հասարակություն:
Եթե ասվածը մասնավորեցնենք հայաստանյան իրավիճակի դեպքում, ապա ակնհայտ է, որ մեզանում էլիտա կոչվածը չի կատարում իր նշված դերը: Փոխարենը, պարբերաբար հղում է արվում հասարակության որակներին` իրավիճակի ճահճացման պատասխանատվությունը գցելով հասարակության անկրթության, ցածր իրավագիտակցության և այլ հանգամանքների վրա: Հայաստանի հասարակությունն, իհարկե, նախանձելի որակների տեր չէ, այն էլ շատ մեղմ ասած: Բայց հենց դրա համար էլ պահանջվում է այնպիսի էլիտա, որը ոչ թե կհենվի այդ անորակությանն ու կփորձի դա շահարկելով ու նույն այդ հասարակության, պետության գոյությունը վտանգելով անսահման հարստության և իշխանության տեր դառնալ, այլ կփորձի վերափոխել հասարակության որակները ու իրեն` հասարակությանը, հնարավորինս կարճ ժամանակում, քանի որ սերնդափոխության ճանապարհով վերափոխումների ժամանակ Հայաստանն ու հայ հասարակությունը չունեն:
Անչափ կարևոր է, որ փոխվի հասարակությունը, փոխվի նրա մտածողությունը, փոխվեն արժեքները, երևույթների հանդեպ ընկալումները, մարդիկ ավելի անհանդուրժող դառնան ապօրինության, անիրավության, ամբարտավանության, անպարկեշտության, բռնության և գողության հանդեպ: Բայց այդ ամենը հենց այնպես չի լինում, որևէ հասարակություն ինքն իրեն չի գալիս այդ վերափոխումներին: Հասարակություններին դրանց բերում են էլիտաները, բերում են առաջին հերթին իրենց օրինակով, իրենց անմիջական շրջապատների օրինակով:
Հիմա եկեք տեսնենք, թե Հայաստանի էլիտա կոչվածն իր օրինակով ինչ վերափոխումներ է հուշում հասարակությանը: Արդյո՞ք այդ էլիտա կոչվածը հասարակությանը ցույց է տալիս, որ ազնիվ, օրինավոր աշխատանքով հնարավոր է հասնել բարեկեցության, պաշտպանվածության, ստեղծագործական պոտենցիալի իրացման: Իհարկե ո՛չ: Հայաստանի էլիտա կոչվածը հանրությանը ցույց է տալիս, որ Հայաստանում բարեկեցության կարելի է հասնել միայն կեղծիքով, միայն տնտեսական մենաշնորհների տիրապետելով, միայն ուրիշների վրա բռնանալով, բացառապես պաշտոնական դիրքի չարաշահմամբ, միայն հարկերից խուսափելով: Արդյո՞ք էլիտա կոչվածի որևէ ներկայացուցիչ այս ընթացքում փորձել է գեթ մի փոքր հրաժարվել իր բարեկեցիկ կյանքից, փորձել է Հայաստանում վերափոխման քաղաքականություն վարել գոնե մի փոքր նաև իր հաշվին, այլ ոչ` միայն շարքային քաղաքացիների: Կա՞ն արդյոք այդպիսի օրինակներ: Իհարկե ոչ: Բա էլ ինչպե՞ս փոխվի հասարակությունը, եթե այն բաղկացած է կոնկրետ մարդկանցից, որոնք ունեն իրենց նեղ կոնկրետ խնդիրները, և դրանք լուծելու նեղ և կոնկրետ պատկերացումներ:
Էլիտաներն են, որ պետք է ընդհանրացնեն այդ պատկերացումները և դրանց տան այնպիսի բովանդակություն, որ մարդը որպես իր խնդիրների լուծման ռեսուրս դիտի սեփական արտադրողական ներուժը, այլ ոչ թե դիմացի մարդուն:
Մարդկության զարգացման պատմությունը ցույց է տալիս, լուծումների մասին պատկերացումները հասարակությունների մոտ ընդհանրանում են անխուսափելիորեն, վաղ թե ուշ: Եվ եթե դա տեղի չի ունենում էլիտայի օժանդակությամբ, ինչը զարգացման առավել նախընտրելի տարբերակն է, ապա գործին միջամտում է արդեն հեղափոխությունը:
Լուսանկարը` PanARMENIAN Photo-ի
