«Առաջին լրատվական»-ի զրուցակիցն է փիլիսոփայության դոկտոր, ԵՊՀ պրոֆեսոր Լյուդմիլա Հարությունյանը
– Մարտի 1-ի հանրահավաքի ժամանակ Լևոն Տեր-Պետրոսյանը ժողովրդին ուղղված իր խոսքում նշեց, որ այսուհետ ՀԱԿ-ի հանրահավաքներն ընթացիկ քաղաքական ակցիաներից վերածվում են հասարակության ինքնակառավարման յուրատեսակ ֆորումի՝ օժտված որոշումներ կայացնելու և դրանք գործադրելու լիակատար իրավասությամբ: Տիկին Հարությունյան, փաստացիորեն սա փորձ է երկրի կառավարումը տալ ժողովրդին, Ձեր գնահատմամբ, այն կհաջողի՞:
– Մենք դեռ դեմոկրատիայի չենք հասել, ներկայացուցչական դեմոկրատիան չի աշխատում՝ խորհրդարանը չի արտահայտում ընտրողների շահերը և որպես ժողովրդի իշխանությունն իրացնող մարմին չի աշխատում: Սկզբունքորեն ժողովուրդը պետք է ընտրեր իր ներկայացուցիչներին, իր իշխանության մի մասը վստահեր նրանց և վերահսկեր նրանց գործունեությունը, սակայն ժողովուրդը չի կարողանում իրացնել իր իշխանությունը, ժողովուրդը նաև չունի ինքնակառավարման որևէ մի մարմին: Իհարկե, առողջ գաղափար է, Տեր-Պետրոսյանը ճիշտ է, երբ ասում է, որ իշխանությունը ժողովրդինն է և կոչ է անում ժողովրդին տեր կանգնել իր իշխանությանը, բայց հարց է առաջանում` ո՞ր ինստիտուտի միջոցով: Լևոն Տեր-Պետրոսյանը ընդդիմության քաղաքական մշակույթը փոխելու կարևոր փորձ է անում` ընդդիմությունը դարձնում է դիալոգին հակված ուժ: Մնում է, որ իշխանությունները դառնան դիալոգային և արձագանքեն այս կարևոր քաղաքական քայլին: Եթե իշխանությունը պատրաստ է մոնոլոգից անցնելու դիալոգի, նա պիտի դրականորեն պատասխանի ընդդիմության այս դրական առաջարկին, ինչը կօգնի նրան գործընկեր ունենալ` ի դեմս ընդդիմության: Սակայն դա հնարավոր կդառնա միայն հավասար պայմաններ ապահովելու դեպքում: Դրա համար այժմ ընդդիմությունն ասում է` ազատ արձակեք Նիկոլ Փաշինյանին, ես կնստեմ քո հետ երկխոսության: Սա շատ ճիշտ հարցադրում է. ընդդիմությունը չի ասում` վեր կաց գնա, այլ ասում է արի նստենք խոսենք, բայց խոսենք որպես հավասարներ: Ընդդիմությունը հավասարների երկխոսության կոչ է անում:
– Իսկ Ձեր կարծիքով, իշխանությունը պատրա՞ստ է այդ երկխոսությանը:
– Իշխանությունն այլ ելք չունի, նա պետք է գա երկխոսության: Ուրիշ հարց է, որ Հայաստանում երկխոսության մեխանիզմ գոյություն չունի: Երկխոսության մարմինը պետք է լիներ խորհրդարանը, բայց քանի որ այն չի աշխատում որպես այդպիսին, երկխոսությունն էլ չի կայանում: Այս պարագայում շատ հասկանալի կլիներ քաղաքական բանակցությունների նոր կլոր սեղանի ստեղծման գաղափարը և պահանջը: Տեր-Պետրոսյանի պահանջներից մոտավորապես կեսը վերաբերում են մարդու և աշխատավորների իրավունքների պաշտպանությանը, բայց Հայաստանում մարմին չկա, որ այդ ամենն անի: Պետք է Հայաստանում ստեղծել նման ինստիտուտներ և այդ ինստիտուցիոնալ համակարգը պետք է ծառայի հրատապ խնդիրների լուծմանը: Սակայն իշխանությունները չեն գնում երկխոսության` նաև մտածելով, որ մենք պատերազմող երկիր ենք, և ժողովուրդը չի գնա իրավիճակի սրման: Այդ է պատճառը, որ իշխանությունը չի վախենում ժողովրդից:
– Այսինքն` իշխանությունը Ղարաբաղի հարցի գոյությամբ իրեն ապահովագրվա՞ծ է զգում:
– Իշխանությունը հասկանում է, որ ժողովուրդը վախենում է Ղարաբաղի խնդրից և արմատական քայլերի չի գնա, քանզի մեր ժողովուրդն ինքնասպան չէ և հասկանում է, որ մենք պատերազմող երկիր ենք: Իշխանություններն իրենց քայլերը կառուցում են ժողովրդի խոհեմության վրա:
– Տիկին Հարությունյան, մեկ անգամ Դուք ասացիք, որ Տեր-Պետրոսյանը չի կարողանում խոսել «սովածի լեզվով»: Այս հանրահավաքը յուրօրինակ էր նրանով, որ կարծես թե մի կողմ դրվեցին արտաքին քաղաքականությանը վերաբերող բոլոր հարցերը և հիմնական շեշտը դրվեց ներքին կյանքի, մասնավորապես սոցիալական խնդիրների վրա, և նրա առաջարկած 15 կետերից մեծ մասը վերաբերում էին հենց սոցիալական արդարության վերականգնմանը:
– Ես շատ ուրախ եմ, Տեր-Պետրոսյանն արձագանքեց ժողովրդի պահանջին: Տեր-Պետրոսյանի կողմից առաջ քաշված պահանջները արդար են, դրանք օրվա խնդիրներ են և խիստ հրատապ, բայց կա այդ պահանջների իրագործման մեխանիզմների խնդիրը, որը այսօր շատ հրատապ է: Հայաստանում անհրաժեշտ են համակարգային փոփոխություններ, սակայն պահի ամենահրատապ խնդիրը քաղբանտարկյալներին ազատ արձակելն է, որպեսզի սոցիալական գործընկերները միմյանց հավասար լինեն և կարողանան հավասար դիրքերից գնան երկխոսության, քանզի ժողովրդավարությունը ենթադրում է, որ ժողովուրդն իր ներկայացուցիչների հետ հավասարը հավասարի պես պետք է կանգնի և խոսի պետության հետ: Այժմ պետությունը իր ուժով խեղդում է ժողովրդին և չի գնում երկխոսության: Սակայն ժողովուրդն ուզում է խոսել, և անսալով այդ պահանջին` Տեր-Պետրոսյանը հանրահավաքի անունից առաջարկում է հավասարների երկխոսություն: Բայց ուժեղանալու համար նա նաև կանչում է եվրոպացիներին, որպեսզի գան օգնեն, որպեսզի իշխանությունը գնա երկխոսության: Դրանք այս պարագայում շատ ճիշտ քայլեր են, բայց եվրոպացիներն արդեն երկու տարի է ասում են` գնացեք ձեր ներքին հարցերը ինքներդ լուծեք: Իշխանություններն էլ հանդես են գալիս ուժի դիրքերից և չեն պատրաստվում որևէ զիջում անել, ինչն էլ դեմոկրատիայից դուրս է: Ավելին՝ ժողովրդին աջակցելուն կոչված մարմինները, ինչպիսին է, օրինակ, խորհրդարանը, քաշվել է մի կողմ` մոռանալով, որ խորհրդարանը պարտավոր է ներկայացնել ժողովրդի շահը, այն պարտավոր է պատասխանել միտինգի կողմից առաջ քաշված կետերին: Հանրահավաքով կառավարելը և իշխանություն վերցնելը ուտոպիա է, բայց ընդդիմությունը խոսում է այդ մասին, որովհետև այլ ելք չունի, քանզի իշխանությունը չի արձագանքում: Այս ամենը շատ հետաքրքիր քաղաքական շախմատային քայլ է:
– Իսկ ո՞րն է լինելու այս քաղաքական շախմատային քայլի ելքը: Մարտի 17-ին նորից հանրահավաք է:
– Կարծում եմ` եվրոպացիները միջամտելու են, բայց չեն գալու պաշտպանելու մի կողմին, որովհետև նրանք էլ աշխարհաքաղաքական խնդիրներ ունեն իշխանության հետ լուծելու: Եվրոպան էլ է շախմատային խաղ անում, միայն` աշխարհաքաղաքական շախմատային խաղ: Եվրոպացիները, ըստ իս, իշխանությանը ուզում են ասել. «Ձեզ կթողնենք մենակ ձեր ընդդիմության հետ, եթե չլուծեք Ղարաբաղի խնդիրը»: Այս պարագայում ավելի լավ է, որ իշխանությունը խոսի սեփական ժողովրդի հետ: Իշխանություններն իրականում այլ ելք չունեն: Եթե իշխանությունները խելոք լինեն, ապա Լևոն Տեր-Պետրոսյանի առաջ քաշած մի քանի կետեր կընդունեն և խնդիրներ կլուծեն, քանզի դրանք լուծելի են: Բայց հարցն այն է, որ իշխանությունները վաղուց որոշել են, որ իրենք թույլ դիրքերից հանդես չեն գալու և չեն ցանկանում գնալ երկխոսության: Իսկ այդ երկխոսությունը պիտի կատարվեր խորհրդարանում, ինչը չի լինում և այդ պատճառով խորհրդարանի ընդդիմադիր ներկայացուցիչները կա՛մ պետք է կարողանան կազմակերպվել և վարել նման երկխոսություններ, կա՛մ էլ պետք է դուրս գան խորհրդարանից:
– Տիկին Հարությունյան, այսօր «Ժառանգություն» կուսակցությունը ցանկանում է վայր դնել իր մանդատները կամ էլ բոյկոտել խորհրդարանի աշխատանքները: Ձեր կարծիքով, սա ճի՞շտ քայլ է:
– Այո՛, «Ժառանգությունը» պետք է դուրս գա խորհրդարանից, այլ ելք չկա, քանզի խորհրդարանական ամբիոնը ոչնչի չի ծառայում, բացի հարուստների շահերի պաշտպանությունից: «Ժառանգությունը», Դաշնակցությունը, եթե ուզում են ասել, որ իրենք ընդդիմություն են, ուրեմն պետք է պահանջեն հանրային հեռուստաալիքը տալ ժողովրդին և դուրս գան խորհրդարանից և թույլ չպետք է տան, որ հանրային շահը մնա անտեր:
– Հայաստանում ԱՄՆ դեսպան Մարի Յովանովիչը ՀԱԿ-ի մարտիմեկյան հանրահավաքի նախորդ օրը ԵՊՀ-ում հանդես եկավ քաղաքացիական հասարակության վերաբերյալ ելույթով և կարևորեց քաղաքացիական հասարակության կայացումը Հայաստանում` ընդգծելով, որ նման հասարակության առկայության դեպքում է երկրի իշխանությունը համարվում լեգիտիմ: Դուք այստեղ որևէ ենթատեքստ չե՞ք տեսնում:
– Սա մեսիջ է, Յովանովիչն ասում է, որ մենք էլ կգումարվենք ընդդիմությանը: Ամերիկան դեմոկրատիայի ջատագովն է, նրանք միշտ ցանկացել են քաղաքացիական հասարակությունը ակտիվացնել: ԱՄՆ-ը արդեն 20 տարի է կերակրում է Հայաստանը: Ու այսօր պահանջում է Հայաստանից խոստումների կատարում՝ Ղարաբաղի հարցի լուծում ու ժողովրդավարության հաստատում և Ռուսաստանից հեռու: Այդ խոստումների դիմաց ամերիկացիները մեզ շատ փող են տվել, ամեն տարի ԱՄՆ Կոնգրեսը մեր սիրուն աչքերի համար չէ, որ փող է տալիս: Դրա համար նրանք իրավունք ունեն նաև պահանջելու, որ Հայաստանն իր խոստումները կատարի, և Մարի Յովանովիչը հենց դա է ասում: Քարերը հավաքելու ժամանակն է եկել` մնում է որոշել, թե ո՞վ և ինչպե՞ս:
