Երբ խոսում ես կոռուպցիայի մասին, կան մարդկանց հստակ տեսակներ, որոնք միանգամից մտքիդ են գալիս:
Այդպիսիք են, օրինակ, նախկին խորհրդային մեծամիտ առաջնորդները: Սապարմուրատ Նիյազովը նրանցից մեկն էր: Մինչ իր մահը՝ 2006 թվականը, նա Թուրքմենստանի՝ Կենտրոնական Ասիայի գազով հարուստ մի երկրի ամենազոր առաջնորդն էր: Նա իրապես շատ էր սիրում հրամանագրեր արձակել: Եվ դրանցից մեկի համաձայն նա վերանվանեց տարվա ամիսները՝ այդ թվում մեկն իր, մեկն էլ իր մոր անունով: Նա միլիոնավոր դոլարներ ծախսեց ստեղծելու աննորմալ անձի պաշտամունք, և նրա գլխավոր զարդը իր` 40 ոտնաչափ բարձրության ոսկեզօծ արձանն էր, որ հպարտորեն կանգնած էր մայրաքաղաքի կենտրոնական հրապարակում և պտտվում էր՝ հետևելով արևին: Նա մի քիչ տարօրինակ տղա էր:
Կամ այս պիտակը. աֆրիկյան բռնակալ կամ նախարար կամ պաշտոնյա: Ահա Թեոդորին Օբիյանգը: Նրա հայրը Հասարակածային Գվինեայի ցմահ նախագահն է: Այս արևմտաաֆրիկյան ժողովուրդը 1990-ական թվականներից սկսած արտահանել է միլիարդավոր դոլարների նավթ և մարդու իրավունքների ոլորտում արձանագրել է սարսափելի իրավիճակ: Նրա բնակչության գերակշիռ մեծամասնությունն իսկապես ապրում է ծայրահեղ թշվառության մեջ՝ չնայած մեկ շնչին ընկնող եկամուտին, որը համադրելի է,Պորտուգալիայում մեկ շնչին ընկնող եկամտի հետ: Այսպիսով, Օբիյանգ Կրտսերն իր համար գնում է 30 միլիոն դոլարանոց դղյակ Մալիբուում, Կալիֆորնիա նահանգում: Ես դրա դիմացի դարպասների մոտ եղել եմ: Կարող եմ ասել, որ այն տպավորիչ չափեր ունի: Նա գնել է 18 միլիոն եվրո արժողության արվեստի հավաքածու, որը նախկինում պատկանում էր նորաձևության դիզայներ Իվ Սեն Լորանին,մի խումբ հիասքանչ սպորտային մեքենաներ՝ մի քանիսը միլիոն դոլար արժողությամբ, հա, մեկ էլ Գալֆսթրիմ ռեակտիվ ինքնաթիռ: Հիմա լսեք սա: Մինչև վերջերս նա պաշտոնապես ստանում էր ամսական աշխատավարձ, որը պակաս է 7000 դոլարից:
Ահա նաև Դան Էտետեն: Նա Նիգերիայի նավթի նախկին նախարարն էր նախագահ Աբաչայի օրոք և զարմանալիորեն նա էլ մի «դատապարտված» գումար լվացող է: Մենք հսկայական ժամանակ ծախսեցինք հետաքննելու 1 միլիարդ դոլար, այո’, 1 միլիարդ դոլարարժողությամբ նավթի գործարք, որի մեջ նա ներգրավված էր, և այն ինչ մենք բացահայտեցինք, իրապես ցնցող էր, բայց դրա մասին քիչ ավելի ուշ:
Այսպիսով, շատ հեշտ է մտածել, որ կոռուպցիան տեղի է ունենում այնտեղ մի տեղ, մի խումբ ագահ բռնարարների և ոչ մի լավ բան չանող անհատների կողմից, երկրներում, որոնց մասին անձամբ մենք շատ քիչ բան գիտենք և ոչ մի կապվածություն չենք զգում, և մեր վրա չի ազդում այն, ինչ կատարվում է այնտեղ: Բայց արդյոք այդ ամենը կատարվում է բացառապես այնտեղ:
Ուրեմն, 22 տարեկանում ես շատ հաջողակ գտնվեցի: Համալսարանում իմ առաջին աշխատանքը Աֆրիկայում փղոսկրի ապօրինի առևտրի հետաքննությունն էր: Եվ հենց այսպես էլ կոռուպցիայի հետ իմ իրական կապը սկսվեց: 1993-ին իմ երկու ընկերների հետ, որոնք իմ գործընկերներն էին, Սիմոն Թեյլորն ու Պատրիկ Էլլին, հիմնեցինք մի կազմակերպություն, որ կոչվում էր «Համաշխարհային վկա» (Global Witness): Մեր առաջին գործը Կամբոջայի պատերազմի ֆինանսավորման ապօրինի գրանցումների հետաքննությունն էր:
Եվ ահա մի քանի տարի անց՝ 1997-ին, Անգոլայում ես գաղտնի հետաքննում էի արյունոտ ադամանդների գործը: Գուցե դուք տեսել եք ֆիլմը, «Արյունոտ ադամանդ» հոլիվուդյան ֆիլմը, որում խաղում է Լեոնարդո Դի Կապրիոն: Դրանից որոշ հատվածներ հիմնված են մեր աշխատանքի վրա: Լուանդան լի էր հողի ականների զոհերով, որոնք պայքարում էին փողոցներում կենդանի մնալու համար,պատերազմի որբերով, որոնք ապրում էին փողոցների տակ կոյուղու խողովակներում, և այն ուներ սակավաթիվ, շատ հարուստ էլիտա,որոնք բամբասում էին դեպի Բրազիլիա և Պորտուգալիա առևտրային ճամփորդությունների մասին: Դա մի քիչ էլ խելագար վայր էր:
Ես նստած էի մի շոգ ու տոթ հյուրանոցային սենյակում ու ինձ ամբողջովին ճնշված էի զգում: Բայց դա արյունոտ ադամանդների պատճառով չէր: Այլ որովհետև շատ մարդկանց հետ էի խոսել այդտեղ, որոնք մեկ այլ խնդրի մասին էին խոսում. կոռուպցիայի՝ համաշխարհային մասշտաբի զանգվածային ցանցի և նավթի միլիոնավոր կորած դոլարների մասին: Ուստիև այն, ինչի դեմ այդ ժամանակ շատ փոքր, մի քանի հոգուց բաղկացած կազմակերպությունը դեռ սկսել էր մտածել, թե ինչպես պայքարել, արդեն իսկ հսկայական մարտահրավեր էր: Եվ այդ տարիներին, որ ես և մենք բոլորս պայքարում ու հետաքննում էինք, ես բազմիցս տեսա, որ այն ինչ կոռուպցիայի գլոբալ, զանգվածային բնույթը դարձնում է հնարավոր, ամենևին էլ միայն ագահությունն ու իշխանության չարաշահումըկամ «թույլ կառավարում» լղոզված արտահայտությունը չեն: Իհարկե, դրանք բոլորը միասին առկա են, բայց կոռուպցիան հնարավոր է դառնում գլոբալ միջնորդների գործողությունների արդյունքում:
Ուստի, եկեք վերադառնանք խոսքիս սկզբում նշված մի քանի անհատների: Հիմա նրանք բոլորը մեր կողմից ուսումնասիրված մարդիկ են,և նրանք մարդիկ են, որ ինչ արել են, չէին կարող անել մենակ: Վերցնենք Օբիյանգ Կրտսերին: Նա չկուտակեց բարձրարժեք արվեստի նմուշներ և շքեղ ավտոմեքենաներ առանց օգնության: Նա բիզնես էր անում համաշխարհային բանկերի հետ: Փարիզյան մի բանկ վարել էր նրա կողմից վերահսկվող ընկերությունների հաշիվները, որոնցից մեկն օգտագործվել էր արվեստի նմուշներ գնելու համար: Եվ ամերիկյան բանկեր, որոնք 73 միլիոն դոլար էին ուղղել դեպի Նահանգներ, որոնց մի մասն օգտագործվել էր Կալիֆորնիայում դղյակը գնելու համար: Եվ այս ամենը կրկին նա իր անունով չէր արել: Դա արել էր կեղծ ընկերությունների միջոցով: Նա դրանցից մեկն օգտագործել էր սեփականություն գնելու համար և մյուսը, որ մեկ այլ մարդու անունով էր, այդ սեփականության շահագործման հսկայական հարկերը վճարելու համար:
Հիմա խոսենք Դեն Էտետեի մասին: Ուրեմն, երբ նա նավթի նախարարն էր, միլիարդ արժողությամբ մի նավթահանք նվիրեց մի ընկերության, որի, գուշակեք թե ինչ, այո, որի թաքնված տերը ինքն էր: Հապա, ավելի ուշ այն, նիգերիական կառավարության օժանդակությամբ, հիմա պետք է զգույշ լինեմ սա ասելիս, վաճառվեց Շելլի և իտալական Էնիի՝ աշխարհում երկու մեծագույն նավթային ընկերությունների դուստր ձեռնարկություններին:
Այսպիսով, իրականությունն այն է, որ կոռուպցիայի շարժիչը, գտնվում է այս երկրների՝ Հասարակածային Գվինեայի, Նիգերիայի կամ Թուրքմենստանի սահմաններից շատ հեռու: Այդ շարժիչն աշխատում է մեր միջազգային բանկային համակարգի, անանուն կեղծ ընկերությունների և այն գաղտնիության շնորհիվ, որ մենք տալիս ենք նավթի, գազի և հանքարդյունաբերական գործարքներին և ավելի շատ մեր քաղաքական գործիչների` իրենց խոստումներն իրագործելու և այս խնդիրներին էական և համակարգային լուծում գտնելու անկարողության շնորհիվ:
Հիմա եկեք առաջին հերթին անդրադառնանք բանկերին: Դե իհարկե անակնկալ չի լինելու, երբ ասեմ, որ բանկերն ընդունում են կեղտոտ գումարներ, բայց նաև այլ կործանարար եղանակներով են նախապատվությունը տալիս շահույթին: Օրինակ, դիտարկենք Սարավակը Մալազիայում: Այս շրջանի անտառների ընդամենը 5 տոկոսին ձեռք չեն տվել: 5 տոկոսին: Եվ ինչպե՞ս դա տեղի ունեցավ: Էլիտան և իր միջնորդները միլիոնավոր դոլարներ էին աշխատում արդյունաբերական մասշտաբների փայտամթերումներին տարիներ շարունակաջակցելու համար: Մենք գաղտնի հետաքննող ուղարկեցինք այնտեղ՝ գաղտնի նկարահանելու կառավարող վերնախավի անդամների հետ հանդիպումները, և արդյունքում ստացված տեսանյութերը որոշ մարդկանց շատ բարկացրեցին: Դուք կարող եք դա տեսնել YouTube-ում: Դա ապացուցեց այն, ինչ մենք վաղուց կասկածում էինք, որովհետև այն ցույց տվեց, թե ինչպես է երկրի գլխավոր նախարարը, հակառակ իր ժխտումներին, հողի և անտառների շահագործման արտոնությունների տրամադրման նկատմամբ իր վերահսկողության իրավունքն օգտագործել իրեն և իր ընտանիքը հարստացնելու համար: Եվ HSBC-ն. գիտենք, որ HSBC-ն ֆինանսավորել է տարածաշրջանի փայտամթերումների մեծագույն ընկերություններին, որոնցից ոմանք պատասխանատու էին այդ ոչնչացման մի մասի համար Սարավակում և այլուր: Բանկն այդ ընթացքում խախտել էր կայունության իր քաղաքականությունները,սակայն վաստակել էր մոտ 130 միլիոն դոլար: Ապա մեր բացահայտումից քիչ անց շատ քիչ անց, այս տարվա սկզբին բանկը հայտարարեց այս քաղաքականության վերանայման մասին: Արդյոք սա առաջընթա՞ց է: Գուցե, բայց մենք պատրաստվում ենք խստորեն հետևել այս գործին:
Մեկ այլ խնդիր են անանուն կեղծ ընկերությունները: Մենք բոլորս, կարծում եմ, լսել ենք, թե նրանք ինչ են և մենք բոլորս գիտենք, որ դրանք շատ հաճախ օգտագործվում են այն մարդկանց և ընկերությունների կողմից, ովքեր խուսափում են պատշաճ վճարել հասարակության հանդեպ ունեցած պարտավորությունները, կամ ինչպես ասում են հարկերը: Բայց ինչ սովորաբար չի բացահայտվում,այն է, թե ինչպես են կեղծ ընկերությունները գողանում մեծ գումարներ, փոխանցվող գումարներ աղքատ երկրներից: Կոռուպցիայի մեր ուսումնասիրած ցանկացած դեպքում հայտնվում էին կեղծ ընկերություններ, և երբեմն անհնար էր դառնում իմանալ, թե ով է իրականում ներգրավված գործարքի մեջ:
Վերջերս Համաշխարհային Բանկի կատարած հետազոտությունը դիտարկել էր կոռուպցիայի 200 դեպք: Այն բացահայտել է, որ այդ դեպքերի ավելի քան 70 տոկոսում օգտագործվել էին անանուն կեղծ ընկերություններ՝ ընդհանուր մոտ 56 միլիարդ դոլար արժողությամբ:Այս ընկերություններից շատերը Ամերիկայում էին կամ Մեծ Բրիտանիայում, դրա արտերկրյա տարածքներում և թագավորական հողերում, ուստի, դա ոչ միայն օֆշորի, այլ նաև «օնշորի» (ցամաքի) խնդիր է: Տեսնում եք, կեղծ ընկերությունները գաղտնի գործարքներիկենտրոնական դերակատարն են, որոնցից շահում է բարեկեցիկ էլիտան հասարակ քաղաքացիների փոխարեն:
Վերջերս մեր ուսումնասիրած ցայտուն դեպքերից մեկն այն մասին էր, թե ինչպես է Կոնգոյի Ժողովրդավարական Հանրապետության կառավարությունը Բրիտանական Վիրջինյան կղզիներում գրանցված կեղծ ընկերություններին վաճառել մի շարք արժեքավոր, պետական հանքեր: Մենք խոսեցինք երկրում մեր ունեցած աղբյուրների հետ, դիտարկեցինք փաստաթղթեր և այլ տեղեկատվություն՝ փորձելով ստանալ գործարքի իրական պատկերը: Եվ մենք անհանգստացանք հասկանալով, որ այս կեղծ ընկերությունները այս ակտիվներից շատերը մեծ եկամուտների համար արագորեն փոխանցել են մեծ միջազգային արդյունահանող ընկերությունների, որոնք ցուցակված են Լոնդոնում: Հիմա Աֆրիկայի առաջընթացի խորհուրդը, որ ղեկավարվում է Քոֆի Անանի կողմից, հաշվարկել է, որ Կոնգոն կարող է այսգործարքների արդյունքում 1.3 միլիարդ դոլար կորցրած լինել: Դա երկրի առողջապահության և կրթության տարեկան բյուջեների միասնական գումարի կրկնակին է: Արդյոք Կոնգոյի բնակիչները երբևէ այդ գումարը հետ կստանան: Այդ հարցի պատասխանը և նաև թե ով է դրանում իրականում ներգրավված և թե ինչ է իրականում պատահել հավանաբար կմնա փակ Բրիտանական Վիրջինյան կղզիների գաղտնի ընկերության մատյաններում կամ որևէ այլ տեղ, եթե մենք քայլեր չձեռնարկենք:
Իսկ նավթի, գազի և հանքարդյունահանող ընկերություննե՞րը: Լավ, գուցե փոքր ինչ շատ է դրանց մասին խոսվել: Կոռուպցիան այդ ոլորտում գաղտնիք չէ: Կոռուպցիա կա բոլոր ոլորտներում, ուստի ինչու կենտրոնանալ հենց այս ոլորտի վրա: Որովհետև այստեղ նժարին շատ բան է դրված: 2011-ին բնական ռեսուրսների արտահանումը Աֆրիկայում, Ասիայում և Լատինական Ամերիկայում գերազանցել է օգնության ծավալները 19 անգամ: 19 անգամ: Դա սարսափելի մեծ թվով դպրոցներ ու համալսարաններ են, հիվանդանոցներ ու սկսնակ բիզնեսներ, որոնցից շատերը չեն իրականացվել և երբեք էլ չեն իրականացվի, քանի որ դրանց գումարների մի մասը պարզապես գողացվել է:
Հիմա վերադառնանք նավթի և հանքարդյունահանող ընկերություններին և Դան Էտետեին ու այն 1 միլիարդանոց գործարքին: Հիմա ներողամիտ եղեք, ես պետք է կարդամ հաջորդ հատվածը, որովհետև այն արդիական հարց է, և մեր իրավաբանները մանրակրկտորեն ուսումնասիրում են այն ու ուզում են, որ ես այն ճիշտ հաղորդեմ:
Ուրեմն, արտաքուստ գործարքը շատ արդար է թվում: Շելլի և Էնիի դուստր ձեռնարկությունները Նիգերիայի կառավարությանը վճարել են իրենց հատվածի համար: Նիգերիայի կառավարությունը ճիշտ նույն գումարը փոխանցել է կեղծ ընկերության հաշվեհամարին, որի թաքնված տերը Էտետեն էր: Սա, ըստ էության, վատ ճանապարհ չէ փող լվացողի համար: Ահա և խնդիրը: Երկար ամիսներ փորփրելուց հետո և դատական հարյուրավոր էջ փաստաթղթեր ուսումնասիրելուց հետո մենք գտանք ապացույց, որ, փաստացիորեն, Շելլն ու Էնին գիտեին, որ այդ գումարները պետք է ուղղվեն այդ կեղծ ընկերությանը, և անկեղծորեն, մի քիչ դժվար է հավատալ, որ նրանք կարող էին չիմանալ, թե ում հետ իրականում գործ ունեն:
Հիմա, իհարկե նման ջանքեր չեն պահանջվի, որ հասկանանք, թե նման գործարքների գումարներն ուր են ուղղվում: Սրանք պետական ակտիվներ են: Դրանք պետք է օգտագործվեն ի շահ երկրի բնակչության: Բայց որոշ երկրներում քաղաքացիներն ու լրագրողները, որոնք փորձել են բացահայտել նման դեպքերը, ենթարկվել են բռնությունների և ձերբակալությունների: Նրանցից ոմանք անգամ իրենց կյանքն են վտանգել այդ նպատակով:
Եվ վերջապես, կան մարդիկ, ովքեր վստահ են, որ կոռուպցիան անխուսափելի է: Դա բիզնեսների վարքագիծն է: Դա փոխելը շատ բարդ և դժվար է: Ուստի արդյունքում ի՞նչ: Մենք միայն ընդունում ենք փաստը: Բայց որպես պայքարող կամ ուսումնասիրող, ես այլ կարծիք ունեմ, որովհետև տեսել եմ, թե ինչ կարող է պատահել, երբ գաղափարը խթան է ստանում: Օրինակ, նավթի և արդյունահանման ոլորտում հիմա սկսում է կիրառվել թափանցիկության իրապես համաշխարհային ստանդարտ, որը կարող է լուծել այս խնդիրներից որոշները: 1999-ին «Համաշխարհային վկա» կազմակերպությունը կոչ արեց նավթային ընկերություններին գործարքների վճարումները կատարել թափանցիկ: Որոշ մարդիկ ծիծաղեցին այդ գաղափարի ծայրահեղ միամտության վրա: Բայց բառացիորեն քաղաքացիական հասարակության հարյուրավոր խմբեր ողջ աշխարհից միավորվեցին պայքարելու թափանցիկության համար, և այն արագորեն դարձավ նորմ ու օրենք: Աշխարհի նավթային և արդյունահանող ընկերությունների երկու երրորդը այժմ ենթարկվում է թափանցիկության մասին օրենքներին: Երկու երրորդը:
Սա փաստորեն փոփոխություն է: Սա առաջընթաց է: Սակայն մենք դեռ շատ անելիքներ ունենք: Որովհետև խնդիրն իրականում այնտեղ մի տեղ տեղի ունեցող կոռուպցիան չէ, չէ՞: Գլոբալացված աշխարհում կոռուպցիան իսկապես գլոբալ հարց է, որ գլոբալ լուծումների կարիք ունի, որոնց յուրաքանչյուրս պետք է աջակցենք մեր տեղերում որպես աշխարհի քաղաքացիներ:
Շնորհակալություն:
