Այս տարի Վարդավառը կնշվի հուլիսի 7-ին: Ըստ հայոց եկեղեցական օրացույցի՝ տոնը նշվում է Զատկի 14-րդ կիրակի օրը կամ Զատկից 98 օր հետո և ունի 35 օրվա շարժականություն (հուլիսի 28-ից մինչև օգոստոսի 1-ը):
Ինչպես «Առաջին լրատվական»-ի հետ զրույցում ասաց ազգագրագետ, ԵՊՀ պատմության ֆակուլտետի դասախոս, պատմական գիտությունների թեկնածու Սամվել Մկրտչյանը, տոնն ունի հեթանոսական արմատներ, որը կապված է Աստղիկ և Անահիտ աստվածուհիների պաշտամունքի, Ամանոր-Նավասարդի, ինչպես նաև Համաշխարհային ջրհեղեղի կամ Նոյյան տապանի նշանավոր իրադարձության հետ: Ըստ ավանդության, երբ Նոյ նահապետը ջրհեղեղից հետո Մասիսի գագաթից իջավ և հասավ Նախիջևան, սկսվեց Նավասարդ ամիսը: Ջրհեղեղի հիշատակը վառ պահելու համար նահապետն իր որդիներին պատվիրեց ամեն տարի Նավասարդ ամսին իրար վրա ջուր ցանել:
Ինչպես փաստեց ազգագրագետը, Վարդավառի ժողովրդական ծիսահամալիրի կենտրոնում գլխավորը ջուրն էր, մատաղը, աղավնին ու խնձորը: Տարբեր շրջաններում բավականին մեծ տեղ են հատկացրել վարդին, որի դերը հետագայում նվազել է:
Տոնը տարբեր բնակավայրերում տարբեր անվանումներ ուներ: Այսպես, Արճակում այն անվանվում էր Վարդավառ, Լոռիում, Ջավախքում՝ Վարդևոր, Արցախ-Վարանդայում՝ Վըրթէվոր, Շաղաթում՝ Ճրճանքի օր, Շաղաթ, Քեսապում՝ Պարլամօն և այլն:
Վարդավառի տոնը նշելիս խտրականություններ չկային, միմյանց ջրում էին բոլորը՝ անկախ սեռատարիքային սահմանափակումներից: Անգամ չխոսկան հարսը սկեսուրի վրա ջուր էր ցանում։ «Վարդավառին հավատափոխ եղած հայերն էլ էին իրար վրա ջուր ցանում: Օրինակ՝ Դերսիմի քրդացած հայերն այս տոնը սիրով նշում էին»,- փաստեց ազգագրագետը:
Ս. Մկրտչյանի փոխանցմամբ՝ կենցաղում մարդիկ աղավնիներ էին թռցնում, որը կապված է Նոյյան տապանից աղավնուն բաց թողնելու հետ: Մարդիկ զանգվածային մատաղներ էին անում ու բաժանում հարևաններին, աղքատներին: Դրանք հիմնականում կատարվում էին բնակավայրերից հեռու՝ սրբավայրերում, գետերի, աղբյուրների մոտ: Մատաղացուները հիմնականում սրբավայրերում էին մորթվում, կամ էլ նախօրոք մորթած տանում էին հետները. «Դեպի մոտակա սրբավայրեր ուխտագնացությունները պարտադիր էին: Ուխտավորներն օրերով մնում էին սրբավայրերում, ուրախանում, աղոթում սրբերին բարօրության համար»:
Ազգագրագետը ցավով նշեց, որ այժմ տոնն այլակերպվել է, միայն իրար վրա ջուր ցանելով է արտահայտվում, մինչդեռ հայերի համար օրը եղել է իսկական տոն՝ անկախ սոցիալ-տնտեսական վիճակից:
