«Առաջին լրատվական»–ի զրուցակիցն է ԱԺ ՀՀԿ խմբակցության պատգամավոր Շուշան Պետրոսյանը:
–Բյուջեի նախագծի քննարկման ընթացքում քննարկվեցին նաև մշակույթին, գիտությանը տրվող բյուջե-2015-ի հետ կապված ձեր դիտարկումները, քանի որ Դուք մշակույթի հանձնաժողովում եք. արդյո՞ք այդ գումարը բավարար է մեր երկրի մշակութային խնդիրները լուծելու համար: Ի՞նչ դիտողություններ ու դիտարկումներ ունեք:
–Դիտողություններ չունեմ, բայց պրոբլեմներ կան, անշուշտ, և այդ պրոբլեմները հաղթահարելու համար հարուստ բյուջեէպետքունենալ: Դրա համար պետք է խոսել կոնկրետ պրոբլեմների մասին, թե ինչ խնդիրներ կան, որոնք անհնար է լուծել: Ինձ համար առաջնային հարցերից մեկը շրջանների, գյուղերի մշակույթի տների չաշխատելն է, որովհետև մշակույթը շատ կարևոր է գյուղերում և հատկապես սահմանամերձ գյուղերում, որպեսզի սահմանամերձը չդատարկվի: Մշակույթը շատ կարևոր սպեղանի է:
Բյուջեի մշակութային հատվածին հատկացաված դրամագլուխը, միանշանակ, չի բավականացնի: Բոլոր բարձրացված ոլորտները պետք է զարգանան, խնդիրներ լուծվեն և այլն, բայց ես ուզում եմ հասկանալ հենց մշակույթի տների հետ կապված տրամաբանությունը՝ մշակույթ տների վերանորոգման համար հատկացված գումարի շնորհիվ դրանք վերանորոգվեցին՝ մի երեք հատ այս տարի, մի երեք հատ հաջորդ տարի, բայց մի օր վերջանալու են, ու ինձ հետաքրքիր է, թե ծրագրի շարունակությունը որն է, չէ՞ որ միայն վերանորոգմամբ չէ՝ մասնագետներ են, լավ տեխնիկա է: Մշակույթի տներ կան, որտեղ միկրոֆոնը երևի 1960 թ. միկրոֆոն է: Ամոթ է դա, և գնալ շրջաններում համերգ տալ ուղղակի ծիտիկ դնելու համար՝ ուղղակի չի կարելի: Ես 9 տարի շարունակ աշխատել եմ սահմանամերձ զորամասերում: Առաջին սկզբունքս, որ ես երբեք չխախտեցի, բարձրակարգ հնչողությունն էր, որովհետև գնալ այնտեղ երգել ուղղակի նրա համար, որ մոտիկ կանգնած չորս-հինգ զինվորը լսեն՝ սխալ ու անազնիվ բան է:
–Դուք այնպիսի կուսակցության անդամ եք, որտեղ քիչ չեն օլիգարխներն ու մեծահարուստները: Նրանց մեջ չկա՞ Մանթաշով, որ մեծ գումարներ հատկացնի մշակույթին:
–Ինչո՞ւ միայն իմ կուսակցությունը, հարուստներ կան բոլոր կուսակցություններում, բայց Մանթաշով չկա: Նույնիսկ կուսակցություններ կան, որ շատ ավելի մեծ թվով հարուստներ ունեն, բայց Մանթաշով չկա: Մանթաշովը հատուկ տեսակ էր, որ մշակույթը ծաղկեցնում էր, ու ինքը մնում էր ստվերում, ոչ թե սեփական պատմությունն էր կերտում: Պատմությունը հետո ժողովուրդը կերտեց, որովհետև ժողովուրդն ամեն ինչ տեսնում է:
Ինչվերաբերումէաջակցելուն, ապաշատենաջակցողները, եսիմփորձիցդագիտեմ: Ես հիմա ավարտում եմ Մարտունու շրջկենտրոնի մշակույթի տան շինարարությունը, որ եղել է 1934 թ. կառույց, հաղթահարել է ժամանակ, պատերազմներ և այսօր նոր կյանք է ստացել: Ես դիմել եմ շատ գործընկերների, ովքեր մեծ սիրով միացել են այս նախագծին: Մի քանի օր առաջ բեմի պատերի հետ կապված մի խնդրով դիմեցի պարոն Նուշիկյանին, այնքան նուրբ ու աննկատ արեց դա առանց պատմություն սարքելու, որ ուղղակի հաճույք ես ստանում նման մարդկանց հետո աշխատելուց: Այդպես շատ են, այնքան շատ են օգնել, ու բոլոր գործընկերներիս այնքան շնորհակալ եմ:
–Անգամ նրանք, ովքեր մշակույթից ոչինչ չե՞ն հասկանում:
–Գերիշխող մասը մշակույթից շատ հեռու է, հիմա հո մեկ-մեկ չեմ ասելու անունները: Այստեղ ոչ ոք էլ մշակույթից չկա, և օգնել են ու շատ սիրով են օգնել:
–Ընդհանուր առմամբ, մեր երկրում անցկացվող մշակութային քաղաքականությունը ինչպե՞ս եք գնահատում: Արդյո՞ք իսկապես հավուր պատշաճի ուշադրություն կա մշակույթի նկատմամբ ընդհանրապես:
– Մշակույթի նկատմամբ ուշադրություն հասկացությունն իր մեջ մի կարևոր սկզբունք է կրում՝ մշակույթը մի հորդառատ գետ է բազում ակունքներով, առվակներով, և պետք է հավասարապես բոլոր ոլորտների հանդեպ լինեն ուշադիր: Բոլոր ոլորտները պետք է այդ զարգացումն ու ծաղկունքը ապրեն: Սեփական նախընտրություններով առաջորդվելը սխալ է: Որովհետև եթե այսօր քիչ թե շատ դերասանները լավ են ապրում սերիալների շնորհիվ ՝ գոնե իրենց հանապազօրյա հացը վաստակում են, ապա նկարիչները բոլորովին մոռացված են, որոնք որ նույնիսկ թոշակ չեն ստանում:
–Պատգամավորության այս տարիներին ամենաշատը ի՞նչ հարցերով են քաղաքացիները դիմել Ձեզ, որո՞նք են այն խնդիրները, որոնց այդպես էլ չեք կարողանում լուծում տալ:
–Հիմնականում դիմում են աշխատանք տեղավորման հարցերով, բայց մշակութային հարցերով էլ են դիմում: Օրինակ՝ լավ ավարտած ինչ-որ մեկը ուզում է ինչ-որ տեղ ընդունվել, դարձյալ աշխատանք հետ կապված:
–Շատ հայտնի երաժիշտներ այսօր լքում են Հայաստանը: Արտագաղթը Ձեզ որքանո՞վ է հետաքրքրում: Ի՞նչը չի հերիքում: Հայաստանի սահմաննե՞րն են նեղ, թե՞ ռեալիզացման դաշտ չկա:
–Հայը միշտ էլ սիրել է գնալ: Գնալ, հետո այնտեղից կարոտախտով լեցուն նամակներ գրել ու մեղադրել բոլոր նրանց, ովքեր այստեղ են: Դա միշտ եղել է: Ես նամակներ եմ ստանում, որտեղ ինձ են մեղադրում դրա համար, որ իրենք այնտեղ են: Բայց ես իմ երգով, իմ ընտրության տերը լինելով, մնացի Հայաստանում, և ինձ համար նույնիսկ անահասկանալի է այս հարցի լուծման այլ տարբերակի քննարկումը: Ինձ համար այլ լուծում չկա: Արդյունքում, քույրս վերադարձավ, մայրս երազում է վերադառնալու մասին: Արտիստը պետք է երգի, իսկ այդ տարիներին օպերան փակ էր, ներկայացումներ չկան, այդ շրջանի ղեկավարությունն ուներ իր ֆավորիտներին, և մայրս որևէ տեղ ներկայացված չէր: Այդ ձայնը պետք է երգի, արտիստը պետք է բեմ դուրս գա, իսկ այդ բեմի վախը պետք է զգա արտիստը: Ես հիմա, ցավոք սրտի, հազվադեպ եմ երգում, ոչ թե որ ժամանակ չկա,- ես դրա ժամանակը միշտ ունեմ,- համերգներն են քիչ: Հիմա դոմինանտը դասական երաժշտությունն է, ինչը ինձ շատ է ուրախացնում: Բայց ես կարծում եմ, որ ժամանակն է բեմ հանել տաղանդավոր հայ երիտասարդների, ովքեր կներկայացնեն ճաշակով փոփ երաժշտություն, որովհետև այն, ինչ այսօր կա, դա…
–Նրանցից շատերն էլ վերջին տարիներին լքեցին Հայաստանը և գերադասում են Միացյալ Նահանգներում աման լվանալ, ծերերի պահել:
–Ես Միացյալ Նահանգներում ապրող արտիստների մեջ չգիտեմ այնպիսիներին, ովքեր աման են լվանում, որովհետև բոլորը ակումբներում են երգում ու երգում են վատ երգեր, ռեստորանային երգեր: Ընդ որում, նրանցից մի քանիսը շշմելու երգիչ-երգչուհիներ են: Դա արդեն սկզբունքի հարց է: Երբեք չգնացի այդ երկու կոպեկ ավելի աշխատելուն, ես դա չեմ կարող դատել, որովհետև լավ չեմ հասկանում: Ինձ համար դա դավաճանություն է, որովհետև երգել երգ, որտեղ կան թուրքական երգի տարրեր՝ ինձ համար դավաճանություն է: Երբ որ կենացներ են խմում հայկական արժանապատվության, թասիբի մասին, ու հանկարծ այդ կենաց խմողը կարող է ինչ-որ երգ պատվիրել, որը բայաթի է հնչեցնում: Դա ինձ համար ապտակ է:
–Հունվարի 1-ից արդեն ԵՏՄ-ի անդամ ենք դառնալու: Մշակույթը ազդվելո՞ւ է այս առումով, թե՞ ոչ: Ի՞նչ ազդեցություն կարող է ունենալ այս միությանն անդամակցությունը:
–Մենք 70 տարի ունեցել ենք այդ փորձը, և մենք ունեցել ենք Խաչատրյան, որ ծնվել է նույն խորհրդային համակարգում ու ստեղծել է համաշխարհային հայկական մշակույթ: Բաբաջանյան ունենք, Տիգրան Մանսուրյան ունենք, որոնք ստեղծագործել են նույն համակարգում: ԵՏՄ-ում մի քանի երկրներ են, իսկ Սովետում 14-15 ազգություններ էին: Դրա մեջ որևէ արտառոց բան չկա, և ես կարծում եմ, որ հայի գենը այնքան ուժեղ է, մենք այնքան ենք հին, այնքան ենք կարծրացած, որ մեզ որևէ բան փոխել չի կարող, եթե շատ ավելի մոտիկից ու ակունքներց չճանաչեն հայկական մշակույթը: Խնդիրը մեր մեջ է, մենք չենք կորցնի, մենք պետք է ցուցադրենք:
–Իսկ սուվերենության, ինքնուրույնության կորստի վտանգը Ձեր մեջ չկա՞:
–Ես այս հարցի մասին մտածել եմ, տանջվել եմ ու երազել եմ, որ մեր վրա ոչ մեկը չունենար իր ազդեցությունը, ոչ մեկը իր ուժով չգար կանգներ մեր մեջքն, որ մենք այնքան ուժեղ լինեինք, որ ոչ արևելքը, ոչ արևմուտքը, ոչ հյուսիսը, ոչ հարավը որևէ ազդեցություն չունենային: Սա իմ երազանքն է, իմ ցանկությունն է, և դրա հետ մեկտեղ ես ռեալ պատկերացնում եմ, որ մենք այլ կերպ չենք կարող, ուղղակի չենք գոյատևի, ուղղակի չենք լինի, եթե չունենանք այդ ուսը (ուզում եմ մի քիչ սիրունացնեմ իրավիճակը):
–Արդյո՞ք մենք այդ վախերը պետք է հաղթահարած լինեինք այս 24 տարիների ընթացքում:
–Չենք կարող, ես ռեալ մարդ եմ: Այդպես ոգին ես հասկանում եմ, բայց ոգեղեն մինչև վերջին մարդը կկոտորվենք: Մենք շատ հատուկ ազգ ենք, շատ շատերի թիրախն ենք, և մենք շատ շատերին ձեռնտու չենք: Դրա համար պետք է ռեալ մտածել՝ առանց ողբերգական նոտաների, լացակումած տեքստերի: Ուղղակի պետք է փորձել գտնել ոսկե միջինը, թե ինչպես անենք, որ մեր անկախության ոգին միշտ ներկա լինի, և մեզ իր ուսը դեմ տվածը հասկանա, որ մենք այնուամենայնիվ անկախ ենք, ինչպես փորձենք պահպանել այդ բարեկամական կամուրջները: Դժվար բան է, բայց եթե կանք, ուրեմն միշտ դիվանագետ ենք եղել:
–Ադրբեջանի կողմից հայկական ուղղաթիռը խոցելուց հետո Դուք Ղարաբաղում էիք: Ինչպիսի՞ն էր տրամադրությունը, և ինչ-որ բան կարողացա՞ք պարզել:
–Ի՞նչ պետք է պարզեմ, որ թշնամի՞ ունենք, որը միշտ թշնամի է լինելու: Այսօր մի հումորով բան կարդացի. իրենց պատգամավորներից մեկն ակնարկել է մի միջադեպի մասին, որ Բաքվի սրճարաններից մեկում Շերի երաշտությունն է հնչել, և ինչ-որ մեկն անմիջապես գրել է, որ դա էթնիկ հայուհու երգ է հնչում, ու պետք է այդ սրճարանը փակել՝ որպես դավաճանի սրճարան: Էլ ինչ պետք է բացահայտենք, ինչն է նորություն, որ մինչ այդ չի եղել: Զինադադարից հետո օդուժը առաջին անգամ խոցվեց, 1994 թվականից այս կողմ նման բան չէր եղել: Բայց ինձ համար յուրաքանչյուր կորուստ մեռնել է: Չեմ կարող բառերով ասել: Մի անգամ ընդդիմադիր թերթերից մեկում շատ տգեղ բան էին գրել, ձեռք էին առել իմ այդ նախադասությունը, բայց դա այդպես է, ես շատ ծանր եմ տանում այդ տղաների կորուստը, որևէ մեկի՝ դիրքերը պահող, ականի վրա պայթած… Այսինքն՝ այն, ինչ որ եղավ այս ամիսների ընթացքում, այս երեք օդաչուները և հույսը, որ կարող է ինչ-որ մեկը կենդանի լիներ…: Այս թեման որևէ մարդկային վերաբերմունք ոչնչացնում է նույնիսկ քրիստոնյա մարդու մոտ՝ ընդունելու և ընկալելու հարևան պետությունը:
