«Առաջին լրատվականի» զրուցակիցն է Քաղաքագետների միության նախագահ Հմայակ Հովհաննիսյանը:
– 2011-ը չափազանց հետաքրքիր տարի է. նախընտրական տարի է Հայաստանում, ընտրություններ են Թուրքիայում, հետագայում ընտրություններ են սպասվում նաև Միացյալ Նահանգներում և ռուսաստանում: Ձեր գնահատմամբ, այս ընտրական զարգացումների ֆոնին տարածաշրջանային խնդիրները և մասնավորապես Հայաստանի արտաքին քաղաքական հարցերը ի՞նչ զարգացումներ կունենան:
– Իհարկե, նախընտրական տարին իր դրոշմը դնում է թե՛ ներքաղաքական, թե՛ արտաքին քաղաքական հարցերի նկատմամբ իշխանությունների մոտեցումների վրա: Այն ինչի մասին խոսեց Սերժ Սարգսյանը Հունաստան և Կիպրոս իր պետական այցի ընթացքում, ես գնահատում եմ որպես հայ-թուրքական հարաբերություններում ձնհալի գործընթացի ավարտ և այդ հարաբերությունների մահախոսական: Այդ գիծը կշարունակվի ամբողջ նախընտրական տարվա ընթացքում և իշխանությունները` վկայակոչելով մոտալուտ ընտրությունների հանգամանքը, կփորձեն համոզել միջազգային ուժային կենտրոններին, որ իրենց անհրաժեշտ է հարաբերականորեն երկարաժամկետ թայմ-աութ վերցնել թե հայ-թուրքական հարաբերությունների և թե ղարաբաղյան հիմնահարցի կարգավորման առումով: Ավելին, եթե հաշվի առնենք, որ Թուրքիան առիթը բաց չի թողնում պնդելու, թր Հայաստանի հետ հարաբերությունների կարգավորումը պետք է պայմանավորված լինի և այդ կարգավորմանը պետք է նախորդի ղարաբաղյան հիմնահարցում եթե ոչ ամբողջական, ապա էական առաջխաղացումը, պետք է նկատել, որ իշխանությունները այդ պատճառաբանությունը բերելով կձգտեն հասնել թայմ-աութի նաև ղարաբաղյան հիմնահարցի շուրջ բանակցություններում: Իշխանություններին այդ դադարը պետք է ներքաղաքական խնդիրները հարթելու նպատակով, սակայն հարց է, թե որքանով դա նրանց կհաջողվի:
-Այսինքն կարելի՞ է ասել, որ հայ-թուրքական հարաբերությունները այս տարում զարգացման հնարավորություն չունի և վերջնականապես ձախողվել են:
– Ես չեմ ասի, որ հայ-թուրքական հարաբերություններն են ձախողվել, քանզի եթե կա պրոբլեմ պետք է լինեն նաև ջանքեր այդ պրոբլեմը լուծելու ճանապարհին: Ես ասում եմ, որ ֆուտբոլային դիվանագիտությունն է վախճանվել և դրա վախճանը արձանագրեց հենց Սերժ Սարգսյանը Կիպրոս-Հունաստան կատարած պետական այցի ժամանակ հնչեցրած ելույթում տրված գնահատականներով:
– Այն, որ իշխանությունները մեծ ցանկություն ունեն ղարաբաղյան կարգավորման գործընթացում թայմ-աութ վերցնել, անկասկած է, սակայն ինչքանո՞վ է հավանական, որ միջազգային հանրությունն ու Ադրբեջանը համաձայն կլինեն դրան և տեղի կտան հայաստանյան իշխանությունների ցանկություններին:
– Բնականաբար Ադրբեջանը նման թայմ-աութներին հակադրվում է, իսկ միջազգային հանրության դիրքորոշումն այս հարցում դեռևս չի հստակեցվել, սակայն, հաշվի առնելով այն, որ Ադրբեջանը փորձում է ցույց տալ, որ ինքը պատրաստ է Արևմուտքին ընդառաջ քայլեր անել, մասնավորապես Nabucco հայտնի ծրագրի կյանքի կոչման հարցում: Չնայած այն հանգամանքին, որ մեր չափից ավելի լավատես անալիտիկները շտապում էին հայտարարել, թե այդ ծրագիրը կյանքի չի կոչվի, Ադրբեջանը հիմա ցույց է տալիս, որ պատրաստ է համագործակցելու Արևմուտքի հետ: Նույն «լավատեսությունն» էին մեր «վայ» վերլուծաբանները ցուցաբերում Բաքու-Ջեյհան ծրագրի անիրականելիությունը ապացվուցելու նպատակով, բայց հետագա զարգացումները ցույց տվեցին, որ այդ ծրագիրը կյանքի կոչվեց: Ընդառաջ գնալով Արևմուտքին, Ադրբեջանը նաև ակնարկում է, որ շուտափույթ լուծում է ակնկալում ղարաբաղյան հարցում, և քանի այդ հիմնահարցը լուծված չէ, Ադրբեջանը ցանկացած պահի իրեն իրավունք է վերապահում վերսկսել պատերազմական գործողությունները: Այս ամենից ելնելով, դեռևս պարզ չէ, թե միջազգային հանրությունը ինչպես կընդունի Հայաստանի փաստարկները, դա ցույց կտան առաջիկա երկու ամիսները: Իմ կարծիքով, Հայաստանում նաև հնարավոր են արտահերթ խորհրդարանական ընտրություններ, ինչի իրականացման համար, բացի մի շարք փաստարկներից գումարվում է նաև Ադրբեջանի պրեսինգը` ղարաբաղյան հիմնահարցում արագացված քայլերով առաջընթացի հասնելու նպատակով:
– Ամերիկյան Freedom House ոչ կառավարական կազմակերպությունը, որը բավական ազդեցիկ է կառավարման շրջանակներում, աշխարհի ճանաչված պետություններում և չճանաչված միավորումներում ազատության մասին իր հերթական տարեկան զեկույցում Լեռնային Ղարաբաղը դասել է ոչ ազատ երկրների շարքում: Սա ի՞նչ ազդեցություն կարող է ունենալ ղարաբաղյան հակամարտության կարգավորման գործընթացում և արդյո՞ք ճիշտ է մատերի արանքով նայել այս զեկույցին:
– Freedom House-ը չափազանց ազդեցիկ իրավապաշտպան կազմակերպություն է, նրա ազդեցությունը Միացյալ Նահանգների վարչակազմերի վրա չափազանց մեծ է եղել սկսած Ռեյգանից: Վերջերս ԱՄՆ Կոնգրեսում կայացած ընտրություներում նոր պահպանողական գաղափարախոսություն դավանող Հանարապետականների հաղթանակը ևս կարևոր հանգամանք է, քանզի բոլոր օգնության ծրագրերը հաստատվում են հենց Կոնգրեսի կողմից: Այսօր արդեն Կոնգրեսում նախատեսվում են լուրջ քննարկումներ մեր տարածաշրջանի հետ կապված, մասնավորապես ԼՂ հիմնահարցի կարգավորման շուրջ: Այս քննարկումների նախօրյակին Freedom House նման զեկույց է հրապարակում: Ես զարմանում եմ մեր քաղաքական գործիչների կարճատեսության, տկարամտության վրա, երբ Freedom House-ին համարում են մի սովորական կազմակերպություն և լուրջ չեն վերաբերում այս զեկույցին: Փոխանակ այս փաստաթղթին լուրջ վերաբերվեն, բացեն հեռուստաընկերությունները, էլեկտրոնային միջոցները այս չափազանց լուրջ նշանակություն ունեցող փաստաթղթի քննարկման համար, փորձեն համազգային վերաբերմունք ձևավորել, փորձեն հասկանալ, թե ինչ է մեզ սպասվում, իշխանությունները փորձում են «отмазка» անել այդ զեկույցը: Իհարկե, միջազգային փաստաթղթերի նկատմամբ թեթևամիտ մոտեցումը նոր չէ և այն շարունակվելով բերեց այն վիճակին, որ ավելի ու ավելի ընդգծվեցին քննադատական մոտեցումները Հայաստանի նկատմամբ: Ամենահեշտ և ամենաանարգասիք ճանապարհն է ասել, թե Freedom House-ը օբյեկտիվ չէ, քանզի դա որևէ կերպ չի կարող բարելավել այն վիճակը, որը ստեղծվել է Ղարաբաղի շուրջ: Պետք է հաշվի առնել այն, որ հետպատերազմյան շրջանում եղել են տարբեր դրվագներ, երբ փորձեր են արվել հայկական կողմին ԼՂ հարցում պարտադրել ինչ-ինչ լուծումներ, բայց երբեք չի եղել այնպիսի դեպք, որ մարդու իրավունքների պաշտպանությամբ զբաղվող ազդեցիկ կազմակերպությունը նման մեղադրանքներ ներկայացնի Ղարաբաղին և հայկական կողմին: Թեկուզ դա հաշվի առնելով, պետք է հասկանալ պահի լրջությունը և, պետք է ցույց տալ, որ պատրաստակամ ես անհրաժեշտ քայլերի դիմել բարելավելու եղած իրավիճակը: Պետք է ընդունել, որ որոշակի տեղատվություն է եղել, որոշակի նահանջ է եղել ժողովրդավարական արժեքներից, բայց դա բնորոշ չէ ԼՂ-ին: Ի վերջո, չնայած Ադրբեջանի տևական բողոքներին, ԱՄՆ Կոնգրեսը ամեն տարի դրամական աջակցություններ է տրամադրել ԼՂ-ին և Կոնգրեսի այդ որոշումները պայմանավորված են եղել այն հանգամանքով, որ տևական ժամանակաշրջանում ԼՂ-ում մարդու իրավունքների պաշտպանության, ժողովրդավարական ինստիտուտների զարգացման հարցում արձանագրվել է առավելություն Ադրբեջանի նկատմամբ: Այժմ պետք է իշխանություններն ամեն ինչ անեն, որ միջազգային հանրությունը ԼՂ-ում գրանցված տեղատվությունը գնահատի ժամանակավոր, հակառակ դեպքում Լուկաշենկոյի նման կհայտնվեն միջազգային հանրության սև ցուցակում:
– Պարոն Հովհաննիսյան, Դուք նշեցիք, որ միջազգային հանրությունից թայմ-աութ խնդրելով, Հայաստանի իշխանությունները փորձելու են կարգավորել ներքաղաքական իրավիճակը: Վերջին շրջանի պաշտոնանկությունները և նախարարների տեղափոխությունները կարելի՞ է գնահատել, որպես կարգավորմանն ուղղված մի քայլ:
– Freedom House-ի տարեկան զեկույցում նաև արձանագրվում է, որ Հայաստանում աշխատանքային թիմերը ստեղծվում են բարեկամական կապերի հիման վրա, սա շատ լուրջ մեղադրանք է, որը 100 տոկոսով հիմնավոր է: Սա վերաբերում է թե կուսակցություններին, թե վերին էշելոնը ներկայացնող պետական չինովնիկներին` ինչ է նշանակում, որ դու վարչապետ ես, իսկ քո եղբայրը Չինաստանում դեսպան, կամ դու խմբակցության ղեկավար ես, քո որդին` պատգամավոր` նման երևույթ գոյություն ունի ամենահետամնաց երկրներում: Հայաստանում նման իրավիճակը սկսվեց հոկտեմբերի 27-ի դեպքերից հետո: Հայաստանում կադրային քաղաքականության հստակ չափորոշիչներ որդեգրելու փոխարեն, բարեկամական, կլանային հիմքի վրա են ձևավորում աշխատակազմերը: Կադրային փոփոխությունները պետք է հիմնավորված լինեն, ոչ թե ասեն Ներսես Երիցյանը լավ էր աշխատում, բայց նրան տանում ենք մեկ այլ տեղ, սա արհամարհանք է հասարակության նկատմամբ: Նախարարների տեղափոխումները, ըստ էության, բրեժնևյան լճացման տարիների գործելակերպի կրկնությունն է, որովհետև եթե դու կոմունիստական նոմենկլատուրայից ես, իսկ մեր պարագայում ՀՀԿ խորհրդի անդամ ես և եթե դու ձախողել ես մի ինչ-որ ոլորտ, քեզ չեն հեռացնում, այլ երաշխավորված տեղափոխում են մեկ այլ պատասխանատու աշխատանքի: Այսօր, Սերժ Սարգսյանը, լինելով այդ կոմունիստական նոմենկլատուրայի ծնունդը, որդեգրել և վերականգնել է այդ գործելակերպը, միաժամանակ վերականգնելով գերկուսակցության մենաշնորհային դերակատարության գաղափարը:
– Պարոն Հովհաննիսյան, Տիգրան Կարապետյանի հանրահավաքների շարք սկսելը և կենտրոնամետ ուժից արմատական դառնալու հանգամանքը պայմանավորո՞ւմ եք իշխանությունների կողմից չորրորդ ուժ ստեղծելու ցանկության հետ: Արդյո՞ք Կարապետյանն այն ուժն է, որը կարող է կիսել ՀԱԿ-ի ձայները:
– Իշխանությունը հայտնվել է շատ ծանր վիճակում, այն սոցիալ-տնտեսական վիճակը հաղթահարելու ելք չի գտնում: Այս իրավիճակում իշխանությունը պետք է փորձի հասնել նրան, որպեսզի տարանջատվեն քաղաքական խնդիրները սոցիալական խնդիրներից և որ դրանք մեկ փաթեթով չներկայացվեն: Դրա համար իշխանությունները կամ պետք է պայմանավորվեն Լևոն Տեր-Պետրոսյանի հետ, որ վերջինս չփորձի երկրում տիրող սոցիալական վիճակից քաղաքական դիվիդենտներ քաղելով մեղադրանքներ ներկայացնել և ժողովրդին ոտքի հանել, որովհետև ժողովուրդն իր տրամադրվածությամբ պատրաստ է դրան: Ես չեմ ասում, որ Տիգրան Կարապետյանին իշխանությունները դրդել են գնալու այս ճանապարհով, բայց եթե նա չլիներ, իշխանություններն ամեն կերպ պետք է մտածեին, թե ինչ անեին, որ նման մի երևույթ ստեղծվի: Ես Տ. Կարապետյանի անկեղծությանը չեմ կասկածում` մարդուց վերցրել են իր ունեցած հեռուստաընկերությունը: Այս իշխանությունները Ներոնի նման են վարվում` անել այնպես, որ ոչ մեկի մոտ ոչ մի բան չմնա: Այս առումով Կարապետյանի ցասումը արդարացի է, քանզի սա չպատճառաբանված քայլ էր: Ամալյան կոչվածը նույնիսկ անհրաժեշտ չհամարեց պատճառաբանելու իր քայլը: Սակայն այստեղ հարց է առաջանում, ինչու մինչև հիմա Տիգրան Կարապետյանի հեռուստաալիքը, չնայած բազմաթիվ խախտումների, ինչպես նաև ԱՄՆ պետդեպարտամենտի 2004թ. զեկույցում հիշատակվելուն, ոչ միայն չէին փակում, այլ ընդհակառակը` շքանշաններ էին տալիս Կարապետյանին: և հանկարծ նրա հեռուստաընկերությունը ինչպես ինքն է ասում իր համար անսպասելի կերպով փակում են: Ինչո՞ւ հենց այս պահին իշխանությունը որոշեց հերոսացնել Կարապետյանին: Այստեղ պարզ է մի բան, Կարապետյանի իշխանություններին երկխոսության հրավիրելու տևական դիմումները մնալու են անպատասխան, քանզի իշխանություններին ձեռնտու է Տիգրան Կարապետյանի ներկայիս դերը: Իշխանությունները գիտակցում են, որ հնարավոր չէ Ազատության հրապարակն անընդհատ պահել, քանզի փողոցային առևտուրն էլ է արգելվում: Իշխանություններին պետք էր մի ուժ, որը պայքարի մեջ կմտներ ՀԱԿ-ի հետ Ազատության հրապարակի համար: Այսօր արդեն Ազատության հրապարակի համար պայքարը գնալու է ոչ թե իշխանությունների և ՀԱԿ-ի միջև, այլ ՀԱԿ-ի և Տիգրան Կարապետյանի: Իշխանությունները նաև ցանկանում են ևս մեկ տարանջատում մտցնել, համաձայն որի` քաղաքական խնդիրնրը ներկայացնող ուժը ընկալվի որպես արևմտամետ, իսկ սոցիալական խնդիրները` ռուսամետ: Իշխանությունները չափազանց մտահոգ են, որ ընդդիմությունը կստանա Արևմուտքի աջակցությունը, այս առումով իշխանություններին ձեռնատու է, որ հրապարակը գրավի մի այնպիսի ուժ, որը արևմուտքի աջակցությանը երբեք չի արժանանա, իսկ այդպիսի ուժ է հենց Տիգրան Կարապետյանը, ով անընդհատ քննադատում է Արևմուտքին: Ի վերջո, Կարապետյանի համար ամենավճռական կոդը պետք է լիներ մարտի մեկի զոհերի հարազատներին եթեր տրամադրելը, ինչը նա չարեց և ինչը նրան բավականին կշիռ կբերեր և համոզիչ կլիներ, քանզի երեք տարի է անցել և որևէ մի հեռուստաալիք այդ մարդկանց խոսք ասելու հնարավորություն չի տվել:
