«Առաջին լրատվական»-ի զրուցակիցն է տնտեսագիտության դոկտոր, պրոֆեսոր Գագիկ Վարդանյանը:
– Պարոն Վարդանյան, 2020թ. առաջին կիսամյակում (հունվար-հունիս) պետական բյուջե նախատեսվածից շուրջ 90 միլիարդ դրամ պակաս է մուտքագրվել, մասնավորապես՝ 2020թ. բյուջեն ծրագրելիս ՀՀ կառավարությունն առաջին կիսամյակի համար նախատեսել էր 770 մլրդ դրամի հարկային եկամուտներ, մինչդեռ փաստացի հավաքագրվել է 680.3 մլրդ դրամ: Ինչպե՞ս կգնահատեք այս փաստը:
– Կարծում եմ, որ ստեղծված իրավիճակում փաստացի հարկային մուտքերը համեմատելը նախատեսված ցուցանիշի հետ անիմաստ է: 2019 թվականին, երբ պլանավորվում էր 2020 թվականի պետական բյուջեն, հնարավոր չէր կանխատեսել, որ տնտեսության առանձին ճյուղեր մասամբ կամ ամբողջությամբ կանգ են առնելու, որ լինելու են առաջարկի և պահանջարկի շոկեր, խիստ նվազելու է հանրային սպառումը, խաթարվելու են առաքման գլոբալ շղթաները՝ հանգեցնելով բազմաթիվ երկրների, այդ թվում՝ Հայաստանի արտաքին առևտրի ծավալների նվազման:
Ակնհայտորեն հարկային եկամուտների ձևավորման վրա ազդել են երեք հիմնական գործոններ. տնտեսական ակտիվության նվազում, տնտեսական անկում՝ պայմանավորված կորոնավիրուսով, օրենսդրական փոփոխություններ, ՀՀ կառավարության հակաճգնաժամային միջոցառումներ: Այդ ազդեցությունը տարբեր դրսևորումներ է ունեցել ըստ հարկատեսակների: Այսպես, օրինակ, 2020 թվականին ՀՀ պետական բյուջե հաշվեգրված հարկային եկամուտները և պետական տուրքը կազմել են 2019 թվականի նույն ժամանակահատվածի ցուցանիշի 95.4%-ը կամ 680.3 մլրդ դրամ: Ընդ որում, ԱԱՀ-ի մասով անկումը կազմել է 7.3%, շահութահարկինը՝ 14.3%: Եկամտային հարկի և ակցիզային հարկի մասով աճը համապատասխանաբար կազմել է 102.4% և 105.5%: Միաժամանակ, ԵԱՏՄ պետություններից ներմուծվող ապրանքների համար ԱԱՀ-ի աճը կազմել է 110.3%, ակցիզային հարկինը՝ 151.8 %:
Ապրիլ ամսին արդեն իսկ կատարվել են փոփոխություններ 2020թ. պետական բյուջեում. հարկային եկամուտները նախատեսվել են 169,1 մլրդ դրամով պակաս։ Այսինքն՝ կարելի է ասել, որ փաստացի մուտքերը համապատասխանում են ճշգրտված ցուցանիշին:
– Թեպետ ՊԵԿ նախագահ Էդվարդ Հովհաննիսյանը պարզաբանել է, որ կորոնավիրուսի համավարակի պայմաններում կառավարությունը վերանայել էր հարկային հավաքագրումների ցուցանիշը և սահմանել էր հենց 680.3 միլիարդ դրամ, ինչը ՊԵԿ-ն ամբողջությամբ կատարել է, այսինքն՝ թերակատարում չի եղել, այսուհանդերձ, արդյունքում բյուջեի դեֆիցիտն է մեծացել: Այս հանգամանքը հաշվի առնելով՝ նախ ինչպե՞ս կգնահատեք կառավարության այս որոշումը, և Ձեր դիտարկմամբ՝ ինչպե՞ս, ի՞նչ միջոցների հաշվին է կառավարությունը կարողանալու փակել այս ճեղքվածքը:
– Կառավարությունն այլ ելք չուներ. պլանային ցուցանիշները պետք է հնարավորինս իրատեսական լինեն: Այս առումով, եթե նույնիսկ կառավարությունը հանդես չգար այդպիսի նախաձեռնությամբ, ապա 2020 թվականին այլևս անիմաստ է խոսել թերակատարման մասին, ինչպես որ տնտեսական աճի: Առաջնայինը ոչ թե պետական եկամուտներն են, բյուջեի մուտքերը, այլ այդ մուտքերն ապահովող տնտեսվարող սուբյեկտներին սնանկացումից զերծ պահելը: Հասկանալի է, որ կառավարության հակաճգնաժամային միջոցառումները պահանջում են համապատասխան ֆինանսական ռեսուրսներ, որոնց կարևոր աղբյուրը պետական բյուջեն է: Այստեղ կարևորվում է օպտիմալ հաշվեկշիռ գտնելը:
Իսկ ինչ վերաբերում է բյուջեի դեֆիցիտի մեծանալուն, ապա այդ առումով հնարավոր է երկու լուծում. գնալ սեկվեստրի կամ ոչ: Սեկվեստրի դեպքում հատկապես հարկ կլինի հնարավորինս կրճատել պետական ապարատի և այլ ոչ առաջնային ծախսերը, բացառել պարգևատրումները: Եթե սեկվեստր չի արվում, ապա հարկ կլինի մեծացնել պետական պարտքը և փողի էմիսիա անել: Նկատի ունենալով տնտեսական ակտիվության նշանակալի անկումը, ինչպես նաև պահանջարկի առաջացած շոկը՝ ցանկալի է երկրորդ լուծումը:
– Պարոն Վարդանյան, Ձեր դիտարկմամբ՝ ճգնաժամային այս պայմաններում որքանո՞վ է դժվար եղել այս հավաքագրումը, բիզնեսի հատկապես ո՞ր ոլորտներն են առավել տուժել, թե՞ հարկային մուտքերի հիմնական մասնաբաժինն ապահովել են խոշոր հարկատուները. նկատենք, որ ՊԵԿ-ը հրապարակել է նաև 2020թ.-ի առաջին կիսամյակի 1000 խոշոր հարկատուների ցանկը, համաձայն որի՝ 1000 խոշոր հարկ վճարողների կողմից ընդհանուր առմամբ առաջին կիսամյակում պետական բյուջե վճարվել է ավելի քան 492 մլրդ 668 մլն դրամ. սրանից հարկային մարմին կատարված վճարումների գումարը կազմել է ավելի քան 412 մլրդ 606 մլն, իսկ մաքսային մարմին կատարված վճարումների գումարը՝ ավելի քան 80 մլրդ 62 մլն դրամ:
– ՀՀ տնտեսության կառուցվածքը և չափերն այնպիսին են, որ, այո, խոշոր հարկատուների մասնաբաժինը տարիներ շարունակ էական է եղել հարկային մուտքերում: Անշուշտ, դա լավ չէ: Մնում է հուսալ, որ այս ճգնաժամից դասեր կքաղենք ու հետագայում կխթանենք արագ աճող ինովացիան բիզնեսները, որոնք կփոխեն մուտքերի ձևավորված կառուցվածքը:
Ընդհանրապես հարկատուները հարկերը վճարում են օրենսդրությամբ սահմանված կարգով: Այնպես չէ, որ հարկային վարչարարությունից շատ բան է կախված: Գուցե ժամանակին կախված է եղել, երբ գերավճարների տեսքով ապահովվում էին նախատեսված մուտքերը: Ներկայում պետք է բացառել նման պրակտիկան և էլ ավելի չբարդացնել հարկատուների՝ առանց այդ էլ ծանր վիճակը:
– Այս համատեքստում նկատենք, որ 2019թ.-ի նույն ժամանակահատվածում (առաջին կիսամյակում) 1000 խոշոր հարկատուների կողմից պետբյուջե էր վճարվել ավելի քան 511 միլիարդ դրամ հարկ: Այսինքն՝ այս տարի նախորդ տարվա նույն ժամանակահատվածի համեմատ 1000 խոշոր հարկատուների կողմից վճարված հարկերի ծավալը նվազել է 18.4 միլիարդ դրամով կամ 3.6 տոկոսով:
Առկա տնտեսական ճգնաժամը հաշվի առնելով՝ ի՞նչ եք կարծում՝ անկումն առաջիկայում էլ կշարունակվի՞:
– Խոշոր հարկատուների մասով մուտքերի նվազումը միանգամայն տրամաբանական է. այդ բիզնեսների վրա մեծ է նաև արտաքին գործոնների ազդեցությունը, այնպես որ՝ նրանց կորուստներն ընթացիկ ճգնաժամի պայմաններում ավելի նշանակալի են:
Այո, անորոշությունները դեռևս չեն նվազում, այնպես որ՝ ճգնաժամային վիճակը դեռ կշարունակվի:
