«Առաջին լրատվական»-ի «Սիրանկյուն» հաղորադաշարի զրուցակիցն է ֆրանսահայ դերասան Ժիրայր Փափազյանը:
– Պարոն Փափազյան, նախորդ տարի «Ոսկե ծիրան» կինոփառատոնի շրջանակներում ներկայացվեց Լևոն Մինասյանի «Դաշնամուրը» ֆիլմը` Ձեր մասնակցությամբ: Այս տարի դարձյալ Հայաստան եք եկել «Ոսկե Ծիրանի» շրջանակներում: Փառատոնային ոգի նկատեցի՞ք քաղաքում:
– Բնականաբար, նույնիսկ շատ մեծ փառատոնային ոգի նկատեցի, բոլորս խոսում էինք այդ մասին: Կինոն հրաշք, կախարդական բան է, երբ կինոյի փառատոն ես անում, քաղաքը կերպարանափոխվում է: Ինձ թվում է՝ «Ոսկե ծիրանին» հաջողվել է այդ բանն անել. հանդիպումներ աշխարհի տարբեր ռեժիսորների, հայերի, երիտասարդների հետ, որոնք խանդավառ են…
– «Ոսկե ծիրանի» շրջանակներում ի՞նչ խնդիրներ Դուք առանձնացրիք, շատերը խոսում են կինոթատրոնների սակավության կամ գրեթե բացակայության մասին, քանի որ կա մեկուկես կինոթատրոն:
– Քաղաքում պետք է ավելանան կինոթատրոնները: Ես տեսնում եմ մշակույթի նախարար Հասմիկ Պողոսյանի և քաղաքապետ Տարոն Մարգարյանի խանդավառությունը, զգում եմ, որ մի բան դուրս կգա, ամեն տարի մի բարելավվում կլինի, անպայման պետք է օգնեն:
– Պարոն Փափազյան, տեսակետ կա, որ համաշխարհային կինոն ճգնաժամի մեջ է: Արդյոք իսկապես մտքերի, գաղափարների պակա՞ս կա և դրանո՞վ է, ըստ Ձեզ, պայմանավորված միևնույն ֆիլմը մի քանի անգամ էկրանավորելը:
– Այո՛, այդպես է: Որպես կինոդերասան՝ այդ զգացումն ապրում եմ ամեն օր, ամբողջ աշխարհում այդ խնդիրը կա: Ամբողջ Ամերիկան տուժել է, բայց կինոն կոմերցիոն իմաստով կարողանում է իրեն փրկել, մինչդեռ տուժում են հեղինակային ֆիլմերը, որոնք արվեստի աչքերով են մոտենում հարցին. օրինակ՝ Ֆրանսիան հզոր կինոարտադրություն ունի Իտալիայի համեմատ, բավական գործեր են էկրանավորում, սակայն այնտեղ էլ տնտեսական ճգնաժամը զգացվում է: Թատրոնը, օպերան կամ այդ տեսակ արվեստները շատ ավելի են տուժում: Գուցե մտքերը կան, բայց գումար չկա, որ առաջ գնան, պրոդյուսեր չկա, որ նոր նյութ էկրանավորելու ռիսկ անի, դրա համար արդեն հաջողություն գտած մի սյուժե նորից են նկարահանում, որովհետև դա ապահով գործ է, մինչդեռ նորի էկրանավորման դեպքում հնարավոր է փող կորցնեն:
– Կինոն պետք է ընկնի բիզնեսի հետևի՞ց, թե՞ պետք է արվեստ ստեղծի:
– Սա նման է այն հարցին՝ հա՞վն է ձվից դուրս եկել, թե՞ ձուն հավից, մեկը մյուսի հետ սերտորեն կապված է, հնարավոր չէ առանց եկամտի շարունակել, այլապես կմահանա ամեն ինչ: Շատ կարևոր է, բայց պետք է համաչափ զարգանան բիզնեսն ու արվեստը, այլապես բոլորը կտուժեն:
– Ինչպե՞ս է Հայաստանն այս առումով ներկայանում, ճգնաժամ կա՞ այստեղ:
– Ինչպես ամեն տեղ, այստեղ էլ կա ճգնաժամ: Երբ իմ կինոռեժիսոր ընկերների, բարեկամների հետ խոսում եմ, ասում են, որ իրենց ծրագրերն իրականացնելու ճանապարհին շատ դժվարությունների են հանդիպում, մեկ-մեկ ստիպված են դերասանների խնդրել առանց փողի աշխատեն կամ ստիպված են իրենք ֆինանսավորել, սփյուռքի մեջ ապրող հայ արվեստագետներն էլ չեն կարողանում սերտ կապեր հաստատել տեղի ռեժիսորների հետ, քանի որ հնարավոր է պայմանավորվեն, դերասանը գա և մեկ էլ հանկարծ ֆիլմի մեջտեղում կանգ առնի, հրավիրել նստեցնել, դադարներ տալ չի կարող: Այնուամենայնիվ, հետաքրքրական ֆիլմեր, կինոմտածողության բարելավումներ կան, և մի քիչ ավելի պրոֆեսիոնալ մոտեցումներ կան, բայց տաղանդավոր ռեժիսորներ կան, որոնք հնարավորություն չունեն էկրանավորել իրենց մտահղացումները, ինչը ցավալի է:
– Ինչպե՞ս են Ձեզ ներկայանում Հայաստանի խնդիրները:
– Այստեղի ճգնաժամերի մասին չեմ կարող ասել, երբեմն դրսից ավելի վատ է երևում, ավելի հոռետես, որ վախենում ես, ասում ես՝ այ մարդ, եթե այսպես գնա, պետք է կորցնենք երկիրը, որովհետև ամեն կողմից շրջապատված ենք մեզ այնքա~ն «սիրող» մարդկանցով, որոնք այնքան հզոր են, ընդհանուր համայնապատկերի մեջ մտածում ես՝ կարո՞ղ է մեկը մի բան անի, ո՞վ պետք է հոգ տանի մեզ համար, մենք նավթ, բենզին չունենք, կկորչենք, միայն մեր մշակույթը շատ ուժեղ է, և նրանք, ովքեր կարողանում են շփվել մեր մշակույթի հետ, այլ կերպ կարող են նայել մեզ, այլապես դրսում անծանոթ մարդիկ են, օպերա են ասում` Իտալիա են հիշում, բայց հայկական մշակույթին ծանոթ չեն: Վերջերս «Կարինե» օպերետը բեմադրեցի ֆրանսերենով, ֆրանսիացի դիրիժորը այնքան սիրեց, որ սկսեց հայկական երաժշտություն ուսումնասիրել՝ Կոմիտաս, եկեղեցական, ժամանակակից… մի անգամ ինձ նամակ գրեց, թե ինչու մենք ծանոթ չենք այդպիսի երաժշտությանը և այնպես սիրեց, որ խումբ կազմեց և հայկական երաժշտության երեկո կազմակերպեց: Կինոն նույնպես մեծ դեր է խաղում դրանում: Պետք չէ անպայման խոսել Հայ դատի մասին, թեթև ժանրի բաներն էլ կարևոր են:
– Տեսնո՞ւմ եք անցյալին շեշտադրում անող ֆիլմեր…
– Մենք՝ հայերս, մեր Ցեղասպանության մասին չենք կարողանում լավ խոսել, Իրինա Բրուկը` «Գազանը լուսնի վրա», ամերիկացի հեղինակ, Ցեղասպանության մասին շատ ավելի լավ էր խոսում, քան որևէ հայի գործ, որ տեսել եմ:
– Իսկ ծանո՞թ եք արդյոք Հայաստանում քաղաքացիական նախաձեռնությունների վերջին ակցիաներին:
– Չգիտեմ ինչպես պատասխանել, չեմ ուզում մտնել այդ հարցի մեջ, որովհետև ծանոթ չեմ քաղաքական հարցերին: Ինձ հուզում են սփյուռքի և Հայաստանի կապերը մշակութային գետնի վրա, ես հոգնել եմ քաղաքականությունից, որովհետև ֆրանսահայերը քաղաքականությունից բացի, ուրիշ ոչ մի բան չեն անում, իրենց միակ մտահոգության նյութը Ցեղասպանությունը պառլամենտում ընդունել տալն է: Ես միշտ քննադատում եմ այն, որ սփյուռքն ամեն ինչով ուզում է Հայաստան ուղարկել իր փողը, ուժը, մտահղացումները, բայց երբ ասում ես, որ մի լավ ծրագիր ունեմ, այսքան փող է պետք, մի մեծ աղմուկ կարող է բարձրանալ, թե դրա համար փող գոյություն չունի:
– Հայաստանը իսկապես սփյուռքին կթու կովի տե՞ղ է դրել:
– Դա Հայաստանի մեղքը չէ, հեռուստամարաթոն է կազմակերպվում, հարյուր անգամ ասել եմ, որ մեկ տոկոսը դնեն այստեղ սփյուռքում, մնացածը ուղարկեն: Սա ամենամեծ սխալն է, երբ սփյուռքին դիմում ես, ասում, որ ուզում ես պրոֆեսիոնալ, գաղութային գործունեությունից դուրս բան անել, որը գումարի հետ է կապված, դիմում ես ֆոնդերին, պատասխանում են, որ իրենք իրենց փողը կտան Հայաստանի կրթական ծրագրերի համար:
– Ստացվում է՝ Ֆրանսիայի հայկական համայնքը չունի մշակութային ծրագրեր, միայն Ցեղասպանության հա՞ցն է վեր հանում:
– Չափազանցված ասացի, բայց դրա մեջ իրականություն կա: Սա ընդհանուր խնդիր է, բայց այստեղ չեմ խոսում Լոս Անջելեսի մասին, որովհետև այն այսօր շատ մեծ բացառություն է կազմում իր լավ և վատ կողմերով, այնպիսի խառնարան է ստեղծվել, հանդիպման մի տեղ հայերի համար, հետաքրքրական շարժում կա, բայց մնացյալ տեղերում, Միջին Արևելքը մեռնում է, Եգիպտոսի հայկական գաղութը մահացավ, Սիրիայում ինչ կկատարվի` չենք կարող ասել:
– Ամեն տարի Սփյուռքի նախարարությունը «Արի տուն» ծրագիր է իրականացնում, բայց Հայաստան եկող չկա, մեկը չի ցանկանում վերջնականապես տեղափոխվել Հայաստան:
– Էգոիզմ է, բայց նորմալ էգոիզմ է: Մարդիկ, ովքեր սովոր են մի կյանքի և իրենց աշխատանքը լավ է այնտեղ, ռիսկ չեն անում, ասում են, որ որքան էլ հայրենասեր լինեն, իրենց կյանքը կարո՞ղ են արդյոք դասավորել: Ինչքան պետք է զարգանա մեր երկիրը, որքան էլ հայրենասեր լինենք, մեր կյանքը պետք է դասավորենք մեր ուզած ձևով: Մտահոգվում ես, վախենում ես՝ ինչ կարելի է անել այստեղ, ինչքան պետք է զարգանա մեր փոքր երկիրը, որը 600 տարի անկախություն չի ունեցել, որ հանկարծ միանգամից հրաշքի նման դառնա արքայություն, որ մարդիկ, ընդհակառակը ոչ միայն չուզենան դուրս գալ այստեղից, այլ մյուսներն էլ գան այստեղ բիզնես անեն: Շատ քիչ իրական հայրենասերներ կան, որ անում են այդպիսի քայլեր, զարմանում ես, ասում՝ բռավո…
– Ուզում եք ասել՝ այստեղ արժանապատիվ ապրելու հնարավորություն չի՞ տրվում:
– Տնտեսական վիճակն այնպես չէ, որ կարողանաս ընդգրկել այդքան մարդ: Ժամանակին մենք փախչում էինք, գանգատվում Սովետական Միությունից, փակ էր ամեն բան, հիմա բացվեց, բայց առիթներն այնքան չկան, բայց սփյուռքը չպետք է մահանա, Աստված մի արասցե, եթե որևէ ճգնաժամային բան պատահի հայրենիքում, ո՞վ է հասնելու նորից, երկրորդ ճակատը մի սպանեք, դա մեր առավելությունն է` իր թերություններով, կուսակցական պայքարներով…
