1968թ. այս օրը տեղի ունեցավ Սարդարապատի ճակատամարտին նվիրված հուշարձանի հանդիսավոր բացումը:
Հուշահամալիրը նվիրված է 1918թ. մայիսի 22-28-ը Սարդարապատում թուրք զավթիչների դեմ մղված պատմական ճակատամարտին: Հուշահամալիրի բացումը կայացել է հերոսամարտի հիսնամյա տարեդարձի օրը:
Սարդարապատի ճակատամարտի հուշարձանի հեղինակն է ճարտարապետ Ռաֆայել Իսրայելյանը: Նրա նախագծերով կառուցվել է շուրջ 150 շենք: Նա ստեղծել է հուշակոթողների նոր տեսակ` ոչ մեծ հուշարձան-կոթողներ` ի հիշատակ Հայրենական մեծ պատերազմի հերոսներին:
Հուշահամալիրը կառուցվել է Ճիշտ ճակատամարտի տեղում: Այն բացառիկ է: Անսովոր է մոտիվների յուրահատուկ զուգակցումով: Անկրկնելի են թևավոր ցուլերը և վեհասքանչ հաղթական զանգերը: «Զանգակատունը» (35 մ բարձրությամբ) համալիրի հորինվածքի դոմինանտն է: Ստեղծագործաբար իմաստավորված է ամեն մի գծիկը, ամեն մի մանրամասնը:
Ուղղահայաց «Զանգակատունը» դրված է աստիճանաձև ստիլոբատի վրա, որով ավելի է շեշտվում շարժումը, ձգտումը դեպի վեր: Ողջ բնությունը ընդգրկված է ճարտարապետական տարածության մեջ: Թվում է, թե «Զանգակատան» կուռ ուրվանկարը գծված է կապույտ երկնքում: Նրա հորինվածքը կազմված է չորս վերասլաց մույթերից, որոնց արանքից երևում է երկինքի լազուրը` ողողելով «Զանգակատունը» բոլոր կողմերից: Երեք շարքով կախված են զանգերը: «Զանգակատան» գեղարվեստական լուծման բացառիկ ինքնատիպությանը անկրկնելի է դարձնում ամբողջ համալիրը:
«Զանգակատան» հրապարակից սկիզբ է առնում ծառուղի` ռիթմիկ դասավորված արծիվների քանդակներով: Արծիվները մարմնավորում են պատերազմի հերոսներին: Քանդակը ճարտարապետության հետ միասին ստանձնում է իմաստային բեռնվածությունը:
Արծիվների ծառուղին առաջնորդում է այցելուներին դեպի բաց հրապարակ, որտեղ տեղադրված է աղեղնաձև քանդակազարդ «Հաղթանակ» պատը (երկարությունը` 55մ, բարձրությունը` 7մ):
Պատի երկու մակերեսների վրա այլաբանորեն ներկայացված են Սարդարապատի ճակատամարտի պատկերները: Անսամբլի շինությունները տարածականորեն միացնելու համար, Իսրայելյանը թանգարան տանող ճանապարհին ներառել է «Վարդավառ» սեղանատունը (1970 թ.), որը մտահղացված է հայ միջնադարյան ճարտարապետության ձևերով:
