«Առաջին լրատվական»-ի Real Politik հաղորդաշարի հյուրն է անկախ փորձագետ Հայկ Բալանյանը:
– Հա՛յկ, ինչպե՞ս կբնութագրեք այն իրավիճակը, որում մենք հայտնվել ենք՝ նախընտրական շրջանը, և այն քաղաքական դասավորությունը, քաղաքական ուժերի պահվածքը՝ ընտրություններին ընդառաջ։ Ի՞նչ հնարավորություն ունի ընդհանրապես ժողովուրդը՝ շահեկան դիրքում լինելու համար:
– Ժողովուրդը, իհարկե, կարող է, եթե ժողովրդի շահերը ներկայացնող քաղաքական ուժերը, ընդդիմադիր ուժերը կարողանան ավելի արդյունավետ գործել և նախաձեռնեն նոր կոալիցիոն գործընթաց, որովհետև այն ինչ որ կա, խոսքը Հայ ազգային կոնգրեսի մասին է, ինքը այլևս ժողովրդի կողմից չի ընկալվում կոալիցիոն մարմին, համախմբող մարմին: Ազատության հրապարակում մեկշաբաթյա նստացույցը, ակցիան ցույց տվեց, որ ժողովրդի կողմից որոշակի վերապահումներ կան, և այն ոգևորությունը, որ առկա էր 2007-2008 թվականներին, հիմա չկա:
– 2008 թվականին նախընտրական շրջան էր, և ընտրությունները, բնականաբար, սրում են քաղաքական մթնոլորտը: Այդ ակտիվությունը կարելի է նաև պայմանավորել դրանով: Մենք ենթադրում ենք, որ 2011 թվականին, երբ ընտրություններին դեռ շատ ժամանակ կա, մանավանդ՝ այդ ընտրությունները նախագահական չեն, այլ՝ խորհրդարանական, չէր կարելի ակնկալել, որ այն նույն ակտիվությունը հնարավոր կլիներ ապահովել, ինչ ունեցել ենք 2007-2008 թվականներին:
– Այստեղ մի խնդիր կա՝ մեզ միշտ թվում է,թե միավորումը կատարվեց, որովհետև կային ընտրություններ: Միավորումը կատարվեց ժողովրդի հզոր ալիքի վրա, որովհետև կատարվեց քաղաքական ուժերի միավորում: Ընտրություններն ընդամենը ֆոնն է, գործունեության մի ոլորտն է, դաշտն է:
– Հայաստանում ընտրություններից դուրս քաղաքական միավորումներ չեն եղել, այսինքն բոլոր միավորումները Հայաստանի նորագույն պատմության մեջ եղել են ընտրություններից առաջ:
– Ես նույն բանն եմ ասում: Եթե մենք ուզում ենք փոփոխություններ՝ կլինեն ընտրություններ–չեն լինի, առավել ևս՝ խորհրդարանական… Ես կարծում եմ՝ պետք է վերադառնան այնտեղ, որտեղից Լևոն Տեր-Պետրոսյանը սկսել է 2007 թվականին, նորից պետք է գնալ ներողություններ խնդրել, պետք է հին ընկերներին վերագտնել, զրոյից ստեղծել նոր կառույց:
– Ո՞ւմ մասին է խոսքը:
– Խոսքը այն մարդկանց մասին է, որոնք այժմ հարթակի վրա չեն, այդ դաշտից դուրս են: Մարդիկ գնում են, ժողովուրդը գնում է, և այսպես՝ չստացվեց: Արհեստական մտածել, որ հնարավոր է երկու տարվա ընթացքում՝ 2008-2010 թվականներին, ինչ–որ մի գործընթաց կատարել քաղաքական դաշտում, կոնգրեսական դաշտում, և դա չի արտահայտվի Կոնգրես-ժողովուրդ հարաբերությունների վրա… Մենք տեսանք, որ ժողովրդի մոտ նույն ոգևորությունը չկա, և պետք է սկսել նորից, 2007 թվականից:
– Այս տարվա մարտ-ապրիլ ամիսներին մեծ ոգևորություն կար, մեծ ալիք կար, նույնիսկ այն մարդիկ, ովքեր իրենց չէին համարում Հայ ազգային կոնգրեսի համախոհ,այնուամենայնիվ, նրանք, փոփոխությունների կողմնակից լինելով, Մատենադարանի տարածքում էին, և հզոր հանրահավաքները մենք չենք կարող մոռանալ:
– Ես մասնակցել եմ այդ հանրահավաքներին և միշտ համեմատում եմ 2008 թվականի փետրվարյան հանրահավաքների հետ: Համաձայն եմ` համեմատել վերջին հանրահավաքների հետ հնարավոր չէ, բայց դա գործընթաց էր:Մենք հիշում ենք այդ հզոր հանրահավաքներից հետո տեղի ունեցավ այլ գործընթաց՝ երկխոսության գործընթացը: Ես, որ ասում եմ այդ մարդիկ չկան, խոսքը անձերի մասին չէ, այլ խոսքը որոշակի քաղաքական գործընթացների մասին է, որը ենթադրում է տարբեր հայացքներ ունեցող մարդկանց ներկայացնել, ընդհանուր մթնոլորտ ստեղծել, իսկ դա ժամանակ է պահանջում: Ես կարծում եմ, որ, եթե մենք խոսում ենք ժողովրդի ակնկալիքների մասին, դեռևս ժամանակ կա, պետք է նախաձեռնվի այդ նոր գործընթացը, նոր քաղաքական միավորման գործընթացը:
– Որքա՞ն է շանսը հաջողելու, և ինչ չարվեց այն ժամանակ, որ հիմա պետք է արվի։ Ի՞նչ պետք է արվի, որպեսզի երկրում փոփոխություն տեղի ունենա: /
– Ես կարծում եմ՝ նոր կոալիցիա ստեղծելու մասին պետք է լինի խոսքը: Առաջին հերթին՝ թե ինչպիսի Հայաստան են իրենք պատկերացնում: Երկրորդ, որ այն հին թիմը, որ կար, անտարակույս, պետք է անցնի ստվեր: Խոսքը վերաբերում է ներկայիս հարթակի անձերին, ովքեր պետք է անցնեն ստվեր: Վերջին հանրահավաքին, երբ տեսան ժողովուրդ չի հավաքվում, հրապարակ հրավիրվեց ելույթ ունենալու Գայանե Ղազարյանը: Գայանե Ղազարյանին ես եմ ճանաչում, բայց քաղաքացին՝ ոչ, շախմատ չէ, որ զինվորի նման առաջ բրթեցիր՝ նոր դեմք է, թարմություն է, տեսեք՝ մենք նոր դեմքով ենք հանդես գալիս: Գ. Ղազարյանը պետք է հարթակից չիջներ 2008 թվականից, որպեսզի այս երեք տարիների ընթացքում դառնար գործոն, ֆակտոր: Նույնը արվում է հիմա ֆորումների միջոցով: Այդ ֆորումը պետք է գործեր երեք տարի շարունակ: Այս ամենը պետք է արվեր այն ժամանակ, իսկ այդ ժամանակը բաց է թողնված: Իսկ եթե իրենք ուզում են, և ժամանակ կա՝ նոր ալիք բարձրացվի, այդ նույն ֆորումը, որպեսզի ձևական բնույթ չկրի, այլ ձևաչափով, շատ ավելի լուրջ ձևով պետք է իրականացվի:
– Իրենք ասելով՝ ո՞ւմ նկատի ունեք:
– Կոնգրեսի ներկայացուցիչները, որպես խոշորագույն ընդդիմադիր քաղաքական ուժ, պետք է նախաձեռնեն այդ նույն «ֆորում» կոչեցյալը, որպեսզի այն կայանա ոչ թե հրապարակում՝ 50 հոգու ներկայությամբ, այլ, միգուցե, կաբինետներում՝ գրավոր ներկայացնելով: Սրա հիման վրա պետք է ձևավորվի քաղաքական դեմք, քաղաքական թիմ: Եթե դա չարվի, մենք կունենանք այն, ինչ որ արդեն տեսել ենք: Միայն ընտրությունը ինքը կողմնակիցներ չի ավելացնում: Դժգոհները կա՛մ նստում են տանը, կա՛մ եղավ կոչ՝ մի՛ նստեք տանը, եկե՛ք: Նաև Գուրգեն Եղիազարյանն ասաց, որ ժողովրդի մեջ ստրկամտություն կա և այլն: Ես դրան կարող եմ պատասխանել իրենց բառերով, որ ժողովրդին պետք չէ նեղացնել, որովհետև ժողովուրդը կնեղանա: Պահանջել, որ՝ տանը մի՛ նստեք, եկե՛ք պայքարե՛ք, ճիշտ չէ, լոզունգներով չէ դա, ամենօրյա աշխատանք է, որը չի կատարվել:
– Հա՛յկ, ընդդիմությունից դուրս, իշխանական դաշտում փոփոխությունների, դասավորությունների վերաբերյալ ի՞նչ կանխատեսումներ ունեք:
– Ես կարծում եմ, որ փոփոխություններ, իհարկե՝ կան: Հեռանկարային դասավորվածությունը, որ ես կգնահատեի, իմ կարծիքով, հետևյալն է՝ որ այն աջակցությունը, որ ստանում է վարչակարգը Արևմուտքից, պահանջում է որոշակի զիջումներ: Զիջումների մեջ ես ենթադրում եմ նոր մարդիկ, նոր դեմքեր իշխանությունը պետք է մատուցի ժողովրդին, նոր սերունդ` այդ երիտասարդ կարիերիստների: Մեր հին պատգամավորները որոնք հայտարարում են, որ չեն մասնակցելու ընտրություններին, նրանց տեղն ուրիշ մարդիկ են գալու: Ես կարծում եմ, որ առավել հետաքրքիր և որոշ չափով վտանգավոր երևի այդ փոփոխությունն է տեղի ունենալու, երբ Սերժ Սարգսյանը ստիպված է լինելու քաղաքականության մեջ բերել մի նոր երիտասարդ սերունդ, որոնք ժողովրդի աչքին առաջին հայացքից համակրելի լինեն, բայց իրենք ավելի վատն են, քան նախորդը` իրենց արժեհամակարգի տեսակետից: Մյուս կողմից՝ ես տեսնում եմ, որ Սերժ Սարգսյանին հաջողվել է գրավել կենտրոնական դիրք՝ Ռուսաստանի և ԱՄՆ-ի, Արևմուտքի միջև, և ինքը կարողանում է լիարժեք իրականացնել «մենթալիզմի» քաղաքականությունը, ինչպես արտաքին քաղաքականության մեջ, այնպես էլ՝ ներքին: Այս պարագայում ես տեսնում եմ, որ կարող է ստանալ երկուսի աջակցությունն էլ՝ և՛ Ռուսաստանի, և՛ ԱՄՆ-ի, և դա իր դիրքերը Հայաստանում ուժեղացրել է: Եվ վտանգն՝ այդ տեսակետից և հույսերը, որ մարդիկ ասում են Ռուսաստանի հետ կոնֆլիկտ կլինի, կամ Արևմուտքի, չեմ կիսում։ Ես կարծում եմ, որ ինքը հիմնականում իր հարցերը լուծել է:
– ԲՀԿ–ի գործողություններն ինչպե՞ս եք գնահատում:
– Այստեղ ես որևէ լուրջ բան չեմ ենթադրում: Նրանց դերակատարությունը տակտիկական՝ կես քայլ առաջ, կես քայլ աջ, ոչինչ չի փոխում:
– Ինչպե՞ս եք վերաբերվում Քոչարյանի հնարավոր վերադարձին:
– Ես կարծում եմ, որ դա բացառված է:
– Եթե մարդը հայտարարում է, թե չի բացառում, որ կարող է վերադառնալ, չե՞ք կարծում, որ նա որոշակի հաշվարկներ է արել, քաղաքական ուժերի հետ նախապես խորհրդակցել է: Այսինքն, մոտավորապես գիտի՝ իրեն ինչ է սպասվում, ու գիտի, թե ովքեր են իրեն սատարելու, և ըստ այդմ՝ քայլեր է ձեռնարկում:
– Ես չեմ կարծում, որ այդ մեկ հայտարարությունը ինչ–որ վճռական նշանակություն ունի: Դա ընդամենը հայտարարություն է: Ես կարծում եմ, որ այդ հայտարարությամբ ինքը ստիպելու է Կոնգրեսին նույնիսկ ավելի շատ աջակցություն ցուցաբերել Սերժ Սարգսյանին: Դա նշանակում է, որ Սերժ Սարգսյանը ստիպված է հարգել Ռոբերտ Քոչարյանի կարծիքը և Ռոբերտ Քոչարյանի թիմի անդամների դիրքերը: Առճակատման Ռոբերտ Քոչարյանը Սերժ Սարգսյանի հետ չի գնա, հակառակը, ես կարծում եմ, որ մենք այդ հակասությունները ուռճացնում ենք: Ռոբերտ Քոչարյանը պաշտպանելու է Սերժ Սարգսյանին, որպես իր անվտանգության միակ երաշխավորը, և մարտահրավեր Սերժ Սարգսյանին չի նետի:
– Կարելի՞ է ասել, որ այս իշխանությունը բավական հաջող արտաքին քաղաքականություն է վարում` մանևրելով Արևմուտքի և Ռուսաստանի միջև, սակայն ձախողում է տնտեսական, սոցիալական քաղաքականությունը Հայաստանի ներսում:
– Հայաստանի գործող իշխանությունները արտաքին քաղաքականություն ընդհանրապես չեն վարում: Նրանք վարում էին միայն ներքին քաղքականություն: Այսինքն, ինչ–որ քայլեր կատարվում են գլխավոր շարժառիթը ներքին դիրքերի ամրապնդումն է, այլ հարց է, որ շատ հաճախ Հայաստանից անկախ, այս իշխանությունների կամքից և տրամաբանությունից անկախ՝ որոշակի իրադարձություններ են տեղի ունենում, որոնք Հայաստանում աշխատում են, բայց այստեղ մերոնց շնորհքը չկա: Դա արտաքին քաղաքականություն չէ, դա ուղղակի ԱՄՆ-ի հետաքրքրությունն է կամ շահագրգռվածությունն է՝ տեսնել համեմատաբար ավելի ուժեղ Հայաստան ընդդեմ Թուրքիայի: Դա տեսնում են եվրոպացիները, ամերիկացիները սոլիդար կերպով չեն տեսնում ռուսական պրոյեկտ Ղարաբաղի հարցում և անընդհատ ռուս-թուրքական ծրագրերի դեմն առնում են: Սերժ Սարգսյանն այստեղ կապ չունի: Դա գերտերությունների օբյեկտիվ շահերն են, շատ ավելի մեծ կոնտեքստի գլոբալ իրադարձություններ են:
– Հա՛յկ, ըստ Ձեզ՝ իշխանությունը ներսում ռեանիմացիայի ենթարկվելու ռեսուրս, հնարավորություն ունի՞:
– Ոչ: Դա բացառված է:
– Այսինքն՝ էվոլյուցիոն ճանապարհով Հայաստանում իրավիճակը փոխելու տարբերակը ևս բացառո՞ւմ եք: Այսինքն՝ հեղափոխությունն այլընտրանք չունի՞:
– Դա միակ ձևն է: Եվս մեկ տարբերակ կա, երբ երկիրը հասնում է ստորին մակարդակի, ինչպես, մենք տեսանք, Վրաստանում տեղի ունեցավ 2002 թվականին։
– Դուք կարծում եք, որ մենք այդ վիճակում չե՞նք:
-Ես կարծում եմ, որ մենք շատ մոտ ենք այդ վիճակին, որովհետև երկիրը գործնականում սնանկ է: Քաղաքական աջակցությունը նույն այս վարչակարգի, պահանջում է ինչ-որ վճարներ, ֆինանսական աջակցություն, բայց էլի չի լինում: Հետևաբար` ես կարծում եմ, որ արտաքին ուժերի մասնակցությունը Հայաստանի ներքաղաքական կյանքին գնալով ուժեղանալու է:
– Հայաստանում տեսնո՞ւմ եք հեղափոխություն անելու պոտենցիալ՝ և՛ քաղքական ուժեր, և՛ անհատներ, և՛ նաև ժողովուրդ:
– Այս պահին ես ավելի շատ տեսնում եմ արտաքին կառավարման նշանակմամբ պոտենցիալ, բայց նաև տեսնում եմ հեղափոխության պոտենցիալ՝ իհարկե։ Մեզնից է կախված:
– Ո՞րն եք ավելի հավանական համարում:
– Արտաքին կառավարման նշանակումն ավելի հավանական եմ համարում:
– Իսկ ո՞րն է ավելի շահեկան Հայաստանի համար:
– Իհարկե՝ երբ որ դու քո ճակատագրի գերտերն ես:
– Կարծում եք, որ հեղափոխություն կարելի՞ է անել առանց դրսի աջակցության, առանց դրսի հստակ ազդակների:
– Այս պարագայում ոչ մի երկիր շահագրգռված չէր, որպեսզի Հայաստանը լինի ուժեղ երկիր: Ոչ թե իրենք օգնում են, այլ բացահայտորեն միշտ խափանում են:
– Իսկ հիմա՞:
– Կարծում եմ, որ ինչ–որ մի իրավիճակ կարող է լինել, երբ որ դրսի աջակցությունը կլինի, բայց դա պոտենցիալների հաշվարկի խնդիր է: Եթե մենք ներսից ուժեղ լինենք, դրսի աջակցությունն էլ կարող ես հաղթահարել: Կարծում եմ՝ այս պարագայում այդպես չէ: Սերժ Սարգսյանը հաջողացրել է իր քաղաքականության շնորհիվ ապահովել և՛ Ռուսաստանի, և՛ Արևմուտքի աջակցությունը: Դա միանշանակ է, հետևաբար դրսից միայն ճնշումներ են լինելու՝ հեղափոխության վրա: Բայց իրավիճակը կարող է փոխվել, և, եթե փոխվի, այդ դեպքում ես չեմ բացառում, որ հեղափոխությունը կստանա աջակցություն, բայց մենք չպետք է հույսը դնենք դրսի վրա: Դա վտանգավոր բան է, որովհետև դու մոռանում ես ներսինը և անընդհատ փորձում ես դրսի վրա աշխատել, որը տանում է այլ ուղղությամբ, և, ի վերջո, դու կորցնում ես քո գերնպատակը և դառնում ես օտար ուժերի գործիք:
