«Առաջին լրատվական»-ի զրուցակիցն է Շվեյցարիայում Սբ. Գրիգոր Լուսավորիչ գրադարանի տնօրեն Նևրիկ Ազատյանը:
– Տիկին Ազատյան, այս տարի Ժնևում կայացավ գրքի միջազգային 25-րդ փառատոնը, որտեղ Հայաստանն առաջին անգամ մասնակցեց: Դրանից հետո երիտասարդ գրողները, ովքեր ներկա էին եղել փառատոնին, նշում էին, թե մեզանում առկա են թարգմանական լուրջ խնդիրներ, և թե` արդյոք մենք պատիվ ունե՞նք մասնակցելու նման փառատոների: Ընդհանուր առմամբ ի՞նչը ստացվեց և ի՞նչը չստացվեց:
– Հարցին պետք է մի քանի տեսանկյունից մոտենալ. առաջին` Հայաստանը ներկայացավ փառատոնին պատվավոր հյուրի կարգավիճակում, քանի որ զուգադիպել էր 2011-ին հայ գրատպության 500-ամյակի և մեր համայնքի` փառատոնին մասնակցելու 20-ամյակի հետ (արդեն 25 տարի է` այս փառատոնը տեղի է ունենում Ժնևում): Բարեբախտաբար, թեև փոքրաթիվ է հայկական համայնքը, բայց միշտ մասնակցել է նման մեծ տոնավաճառի: Կազմակերպիչներն անցյալ տարի ցանկություն հայտնեցին` այս տարի մեզ պատվո հյուրի կարգավիճակում ընդունել: Նման փառատոնի մասնակցելը չափազանց ծախսեր էր ենթադրում, և սկզբում վախեր կային, բայց շնորհիվ Թոփալյան հիմնադրամի (հիմնադրամը մեծ դեր ունի Շվեյցարիայի հայ համայնքում) և մի շարք նվիրատվությունների կարողացանք հասնել նպատակին:
Մեզ տրամադրած տաղավարը չափից ավել մեծ էր (800 քմ) և բաղկացած էր երկու բաժնից, որտեղ գրքերի տաղավարում ներկայացված էին գրքեր, տարբեր հրատարակչություններ` «Արաքս» հրատարակչությունը Թուրքիայից` 1953թ. հիմնված, «Զանգակը», «Արևիկը», «Անտարես», «Ակտուալ արտը», «Էդիտ պրինտը»` Երևանից, բացի այդ` ներկա էին նկարիչ Արարատ Սարգսյանը, Խնկո Ապոր անվան մանկական գրադարանի տնօրեն Ռուզան Տոնոյանը, երիտասարդ գրողներ և այլք: Այս ընթացքում որոշ բացասական կարծիքներ եմ լսել, որ Հայաստանից եկած հրատարակչությունները կազմակերպված չէին, ինչը զարմանալու առիթ է տվել ինձ, քանի որ ամեն բան շատ լավ էր կազմակերպված:
– Այնուամենայնիվ, ո՞րն էր հայկական տաղավարի թերի կողմը, ամեն տարի տեղի է ունենում այս տոնավաճառը, հայկական տաղավարն ի՞նչ խնդիրների առաջ է կանգնում և արդյոք նկատելի չէ՞ թարգմանական խնդիրը:
– Այս տարի այդ առումով բացառություն էր, քանի որ մենք մինչև հիմա Հայաստանից շատ հազվագյուտ ենք գրքեր ստացել, բայց մյուս կողմից` պետք է փաստեմ, որ, ցավոք սրտի, մեզ մոտ շատ քիչ ընթերցող կա, նրանց մատների վրա կարելի է հաշվել, բայց մենք կարողացել ենք 20 տարի շարունակ մասնակցել փառատոնին` Ֆրանսիայում հրատարակվող այն գրականության շնորհիվ, որոնք վերաբերում են հայկական հարցին, մեր պատմությանը, մշակույթին, արվեստին` ֆրանսերեն, իտալերեն, գերմաներեն, անգլերեն լեզուներով: Պետք է նշել, որ վերջին տարիներին Մարսելում սկսել են հրատարակել հայերեն լեզվով մանկական գրքեր, հեքիաթներ արևմտահայերենով, և դրանք մեծ խանդավառություն ստեղծեցին համայնքի մեջ, որ երեխաները կարողացան որևէ կերպ ունենալ հայերեն գրքեր:
– Գրադարանում, որը Դուք եք տնօրինում, ֆոնդում միայն օտարալեզո՞ւ գրականություն կա, թե՞ հայկական գրադարան էլ ունեք:
– Գրադարանը ստեղծվել է Գրոնիկ Փափազյանի ցանկությամբ` 1999-ից, ով իր անձնական գրքերը ուներ և մի շարք ուրիշ հավաքածուներ: Ներկայումս մենք ունենք 4300 կտոր գիրք` գրանցված արդեն էլեկտրոնային գրացուցակների տեսքով, և ունենք 2300-2500 գիրք, որոնք պետք է գրանցենք: Այս ամենից առավել ունենք մեզ մոտ մի գանձ, մի ձեռագիր` 1317թ.-ի Թովմա անունով ձեռագրողի կողմից գրված Ավետարան: Հիմնականում գրականությունը հայերեն լեզվով չէ, ունենք անգլերեն, գերմաներեն, իտալերեն, ֆրանսերեն, նույնիսկ մի քանի կտոր գիրք պարսկերեն և թուրքերեն լեզուներով: Ունենք երաժշտության, գրականության, հայագիտության, հայոց պատմության, Հայաստանի ճարտարապետության և գեղարվեստի բաժիններ:
– Ընթերցողներ կա՞ն արդյոք, և ովքե՞ր են գրադարանի հիմնական այցելուները:
– Պետք է ասեմ, որ գրադարանը թեև սկզբում քիչ ընթերցողներ ուներ, հիմա, բարեբախտաբար, շատացել են ընթերցողները: Ցավոք սրտի, ոչ հայերը շատ ավելի հետաքրքրված են, երիտասարդներն ավելի շատ են ներգրավված, ովքեր պատրաստում են համալսարանի թեզը, գալիս են, սկսում աշխատել: Բացի այդ, ունենք 50-60 տարեկան ընթերցողներ ոչ միայն Ժնևից, այլև ավելի հեռավոր քաղաքներից: Բայց, ցավոք սրտի, գրադարանը միայն ուրբաթ օրն է բաց:
– Տիկին Ազատյան, 2012-ին Երևանը ՅՈւՆԵՍԿՕ-ի կողմից հռչակվել է գրքի մայրաքաղաք: Սկսած 96-ից շարունակաբար գալիս եք-գնում: «Երևանը գրքի մայրաքաղաքի» պատվին արդյո՞ք պետք է արժանանար: Մեր ժամանակակից գրականությանը հետևո՞ւմ եք` նահա՞նջ ենք ապրում, թե՞, ընդհակառակը, արժեքավոր գրականություն է ստեղծվում, որ կարելի է ներկայացնել աշխարհին:
– Այո՛, պետք է արժանանար, քանի որ մենք ունենք հարուստ մշակույթ, հարուստ անցյալ, եթե մենք ունենք մեր ձեռագրերը, հուշագրերը, Մատենադարանը, ինչո՞ւ չպետք է արժանանանք: Միակ բանը, որ վատ է, Հայաստանում գրախանութների փակվելն է: Վերջերս «Անի» գրախանութը, դժբախտաբար, փակվեց: Պետք է ավելացնել գրախանութների թիվը: Եվ ինչպես նշեցիք, պետք է թարգմանական գրականության հարցը լուծել:
Ինչ վերաբերում է ժամանակակից գրականությանը. իհարկե մենք ունեցել ենք մեր ոսկեդարյան գրականությունը` 17-19-րդ դարերի ընթացքում, և դա անհամեմատելի է այսօրվա գրականության հետ, դրանք հրաշք են, որ տեղի ունեցան, դրանք բոլորը անմոռանալի դեպքեր են: Բայց չի կարելի ասել, որ այսօրվա սերունդը նորից չի կարողանում վերարտադրել նոր գրականությունը, շատ խեղճ է, այդպես չէ, պետք է գնահատել և քաջալերել: Կան լավագույնները նրանց մեջ և պետք է խրախուսել նրանց: Եթե միայն ասենք հներն են ու վերջ, մեր գրականությունը զարգացում չի ապրի, ինչպե՞ս պետք է ծնվեն ստեղծագործություններ: Մեկ անգամից արմատը կտրել պետք չէ:
– Շվեյցարիայի հայկական համայնքը ի՞նչ խնդիրներ ունի, որո՞նք կառանձնացնեք:
– Համայնքի ամենամեծ խնդիրը, որ բոլորդ քաջատեղյակ եք, մեր եկեղեցու հարցն է: Դեռ չգիտեմ` հարցը ինչպես կավարտվի, ինչ լուծում կստանա, բայց վերջնական լուծում ստանալու դեպքում համայնքն է տուժողը: Ոչ գերագույն խորհուրդը, ոչ հոգևորականները չեն տուժի, տուժողը մեր համայնքն է և մեր ապագա սերունդը: Նրանք ինչ պետք է սովորեն մեզնից, եթե մենք տալիս ենք իրենց լավագույնը: Մյուս հարցը մեկօրյա Թոփալյան վարժարանի հարցն է, թեև շատ լավ կազմակերպված է, ունենք 4-12 տարեկան երեխաներ (1-2-րդ դասարաններից հետո, դժբախտաբար, չեն այցելում, որովհետև չորեքշաբթի օրն է ազատ օր Շվեյցարիայում): Դասավանդում ենք հայոց լեզու, գրականություն, հայոց պատմություն, ունենք պարի, երգի խումբ և այլն…
– Շվեյցարիայի հայկական համայնքը Տեր Աբելին կարգալույծ անելուց հետո հիասթափություն ապրե՞ց:
– Չափազանց: Շվեյցարիայի հայկական համայնքը երեք մասի է բաժանված, գերմանախոս, իտալախոս մասը և Ժնևը: Ժնևի համայնքի 100-80 տոկոսը, եթե ոչ ավելին, կողմ են տեր Աբելին, որովհետև պետք է իսկապես ասեմ, որ իր կրթությունը, պատրաստվածությունը նախ իբրև մարդ և հետո հոգևորական անփոխարինելի են:
– Համայնքը Տեր Աբելի կարգալույծ լինելուց հետո որևէ բան պատրաստվո՞ւմ է անել, թե՞ արդեն ամեն ինչ ըստ էության որոշված է:
– Պետք է ասեմ, որ պատրաստություններ կան, աշխատանքներ տարվել են և հիմա էլ տարվում են. բայց եթե նույնիսկ տարվում են, թեև շատ եմ ուզում լավ լինի, բաց այս առումով հույսեր չունեմ: