Ամեն ինչ անենք, որ սահմանազատված սահմաններով, ինքնիշխան ու ժողովրդավար Իրական Հայաստանը դառնա ազգային և պետական գաղափարախոսություն ու հայեցակարգ: Այս միտքը նախօրեին ժողովրդին հղած ուղերձում արտահայտել է Հայաստանի վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը: Այն, որ Հայաստանը պետք է ունենա սահմանազատված ու սահմանագծված հարաբերություն իր բոլոր հարեւանների, այդ թվում Ադրբեջանի հետ, որի վրա պետք է կառուցվի ռեգիոնալ խաղաղ համակեցություն, կասկածից վեր է: Այն, որ պատերազմում պարտված Հայաստանի համար խաղաղությունը հույժ կարեւոր է ոտքի կանգնելու, մեջքն ուղղելու, վերականգնվելու ծանր, բարդ ու տեւական ժամանակ պահանջող խնդիրը լուծելու համար, թերեւս ենթակա չէ ավելորդ քննարկման:
Սակայն, միթե՞ սահմանազատումն ու «Իրական Հայաստանն» են լինելու հայկական պետականության գաղափարախոսությունն ու հայեցակարգը: Այլ կերպ ասած, Նիկոլ Փաշինյանը պատկերացնում է, որ հայկական պետականության գաղափարախոսություն ու հայեցակարգ պետք է լինի հայկական պետականության գոյությունը: Ի վերջո, այն, ինչ նկարագրում է նա եւ ցանկանում տեսնել որպես գաղափարախոսություն ու հայեցակարգ՝ ազգային եւ պետական մակարդակով, դա այլ բան չէ, քան պարզապես Հայաստանի հանրապետության գոյությունը:
Ինչ խոսք, աներկբա է, որ այդ գոյությունն ու ապահովելու կարեւորագույն նվազագույն խնդիրն է, բայց այդ գոյությունը պետք է ապահովել, որպեսզի այն նաեւ հագեցվի դրանից ավելի առաջ նայող պետական գաղափարախոսությամբ ու հայեցակարգով: Այստեղ է, որ տեղի է ունենում բավականին վտանգավորը՝ կամա, թե ակամա, երբ ինքնին գոյությունից վեր կամ առաջ որեւէ մտայնություն «կարգվում» է իբրեւ հավակնություն որեւէ հարեւանի նկատմամբ: Մինչդեռ, որեւէ պետականություն չի կարող կենսունակ լինել, եթե նրա միակ հավակնությունը՝ գոյությունն է, թեկուզ բարեկեցիք գոյությունը: Պետականությունը միջոց է, ոչ թե հավակնություն՝ միջոց է առավել ընդգրկուն գաղափարախոսական եւ հայեցակարգային հեռանկարներ մշակելու եւ իրագործելու համար:
Դա անշուշտ չափազանց բարդ, բազմաշերտ, ընդգրկուն, ժամանակատար աշխատանք պահանջող խնդիր է, որի լուծմանը պետք է ներգրավվեն մասնագիտական, ակադեմաիական շրջանակներ, ինստիտուտներ: Բայց, պետք չէ Հայաստանի՝ գոյությունից դուրս որեւէ հավակնության «իրավունքը» նույնացնել որեւէ հարեւանի նկատմամբ «հանցավոր մտայնության» հետ եւ փաստացի զբաղվել հայկական պետականության «ինքնախարազանումով»: Առավել եւս, որ հենց հարեւան երկրներից որոշներն են, որ ընդհուպ պաշտոնական մակարդակով հավակնություններ են ներկայացնում Հայաստանի հանրապետության տարածքի հանդեպ:
