«Առաջին լրատվական»-ի զրուցակիցն է «Հելսինկյան նախաձեռնություն-92» Լեռնային Ղարաբաղի կոմիտեի համակարգող, խաղաղության և մարդու իրավունքների միջազգային մրցանակների դափնեկիր Կարեն Օհանջանյանը։
-Պարոն Օհանջանյան, Արցախում անցկացված հանրահավքի հիմնական պահանջներն ուղղված էին Ռուսաստանին և Հայաստանի իշխանություններին։ Ձեր կարծիքով՝ Ռուսաստանը դեռ ինչ-որ դրական բան կարո՞ղ է տալ Արցախին, ինչու՞ է Արցախը հակված ռուսական տարբերակով կարգավորմանը։
–Անձամբ ես դեմ եմ ԼՂ հակամարտության կարգավորման հարցում Ռուսաստանի դերի ուժեղացմանը։ Ես կողմնակից եմ կարգավորման գործընթացի միջազգայնացմանը՝ ավելի վաղ ընդունված միջազգային որոշումների շրջանակներում, ինչպիսին է ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի ստեղծման որոշումը, որին տրվել են բացառիկ լիազորություններ հակամարտության կարգավորման հարցում։ Ինչպես գիտեք, 2020 թվականի պատերազմից և Հայաստանի, Ադրբեջանի և Ռուսաստանի ղեկավարների 2020 թվականի նոյեմբերի 9-ի հայտնի համաձայնագրից հետո, որը ջախջախեց միջազգային իրավունքը և Ռուսաստանին հնարավորություն տվեց իր օկուպացիոն զորքերը մտցնել Արցախ և փաստացի պառակտել մեր hայրենիքը երկու մասի՝ մեկը՝ Ռուսաստանի կողմից վերահսկվող, մյուսը՝ Ադրբեջանի կողմից, Արցախի ապագան այսօր չի պատկերացնում առանց Ռուսաստանի մասնակցության, որն իրականում վերահսկում է այն տարածքը, որտեղ տեղի ունեցավ ղարաբաղյան շարժումից ի վեր ամենահզոր հանրահավաքը։ Այն նպատակ ուներ համաշխարհային հանրության ուշադրությունը հրավիրել առաջին հերթին Լեռնային Ղարաբաղի հայերի վճռականության վրա՝ շարունակելու պայքարն իր անկախության, սեփական հողում սեփական օրենքներով և հայեցողությամբ ապրելու իրավունքի համար` ավելի վաղ հռչակված արժեքներին համապատասխան, որոնք պատառ-պատառ արվեցին պատերազմի ժամանակ Ադրբեջանի, Թուրքիայի և Ռուսաստանի կողմից։ Ինչո՞ւ հանրահավաքում Ռուսաստանի հասցեին հնչեցին խոսքեր Արցախի բնակչությանը աջակցություն ցուցաբերելու անհրաժեշտության մասին, որովհետև մենք պրագմատիկ ենք և ելնում ենք իրական իրավիճակից։ Արևմուտքն այսօր ի վիճակի չէ ապահովել մեր ժողովրդի ֆիզիկական անվտանգությունը, բացառությամբ դեկլարատիվ կոչերին՝ ապրել խաղաղության մեջ և լուծել վիճելի հարցերը խաղաղ բանակցությունների միջոցով։ Ռուսաստանն այստեղ է և անմիջականորեն պատասխանատու է մեր ժողովրդի անվտանգության ապահովման համար, լավ թե վատ, սա փաստ է։ Դե, Հայաստանին ուղղված կոչերը բնական շարժառիթներ են՝ ուղղված եղբայրական ժողովրդին, որի ղեկավարությունը դեռ ամբողջությամբ երես չի թեքել Արցախից։
-ՀՀ իշխանություններին դիմելու փոխարեն՝ ավելի նպատակահարմար չէ՞ր լինի դիմել միջազգային հանրությանը՝ պնդելով, որ ՀՀ իշխանություններին այլևս չեն լիազորում խոսել իր անունից և այսուհետ Արցախի համար որոշում պետք է կայացնեն հենց Արցախի իշխանությունները։ Այդպիսով առավել չէ՞ր բարձրանա Արցախի սուբյեկտայնությունը։
–Նախորդ հարցի պատասխանի վերջում պատահական չէր, որ նկատեցի, որ դեռ հույս ունենք, որ Հայաստանի իշխանություններն ամբողջությամբ երես չեն թեքել Արցախից։ Դիմելով Հայաստանի իշխանություններին՝ իմ կարծիքով՝ շեշտում եմ, որ սա զուտ իմ կարծիքն է, ելնելով ցուցարարների մեծամասնության կարծիքից՝ մենք Հայաստանի իշխանություններին հնարավորություն ենք տվել կանգնել մեր ժողովրդի կողքին և մեզ հետ պայքարել հանուն Արցախի ազատ ապագայի. Հանրահավաքը, որն իր մասշտաբներով ու քանակով ամենատպավորիչն էր Ղարաբաղյան շարժումից ի վեր, որին մասնակցում էր ավելի քան 65 հազար մարդ, դարձավ Արցախի անկախության օրինականության, Արցախի իշխանությունների լեգիտիմության դրսևորում։ Արցախի ժողովրդի պահանջները Հայաստանի իշխանություններից, Ռուսաստանից, միջազգային հանրությունից՝ հարգելու Արցախի ժողովրդի կամքն ու ընտրությունը՝ ապրելու սեփական կանոններով, ազատ երկրում։ Եվ Հայաստանի և Հայաստանի ղեկավարության պարտքն է ենթարկվել հայության ամենակազմակերպված մասի կամքին։ Երեկ արցախցիները ոսկե խիզախ տառերով արձանագրեցին պատմության նոր գլուխ, որը պետք է շրջի համայն հայության երկամյա կիսամեռ գոյատևման տխուր շրջանը։ Հանրահավաքն ինքնին, դրա մասշտաբները, կուտակված գիտակցությունն ու պահվածքը, իհարկե, առաջին հերթին ուղղված էին համաշխարհային առաջնորդներին, այդ թվում՝ Ռուսաստանին, Հայաստանին, Ադրբեջանին և Թուրքիային։ Ես իմ կապի միջոցներով ստանում եմ համաշխարհային առաջնորդների արձագանքը Ղարաբաղում տեղի ունեցող իրադարձություններին և կարող եմ ասել, որ աշխարհը ապշած էր երեկվա հանրահավաքից, և այն նոր հեռանկարներ է բացում մեր ժողովրդի համար։ Այսօր Սոչիում ՌԴ նախագահի հետ հանդիպումները լինելու են Ստեփանակերտի հանրահավաքի ազդեցության դրսևորումը բանակցությունների ընթացքի վրա։
-Մտավախություն չկա՞արդյոք , որ Ռուսաստանի հաջորդ քայլը կլինի Արցախում հանրաքվե անցկացնելը՝ իրեն միանալու պահանջով։ Ինչպե՞ս են Արցախում նայում այդ հեռանկարին։
–Կարծում եմ, որ Ռուսաստանի իշխանությունները չափազանց «վառվեցին» Ուկրաինայում իրենց արկածախնդիր ծրագրերով` երբեմնի փորձված շրջանները միացնելու համար: Այսօր Արցախին նման հեռանկար չի սպառնում գոնե առաջիկա 2-3 տարում։ Մեր արժեքները տարբերվում են Ռուսաստանի արժեքներից։ Այո՛, մենք խոցելի ենք ֆիզիկական անվտանգության առումով և շատ առումներով մինչ այժմ կախված ենք ռուսական օկուպացիոն ուժերի ներկայությունից։ Բայց մեր ժողովուրդը չի տրվի Ռուսաստանի և մեր ներսի արկածախնդիրների արկածախնդիր որոշումներին։ Մենք միջազգային իրավունքի շրջանակներում ղարաբաղյան հիմնախնդրի արդարացի լուծման կողմնակից ենք, և մեր ժողովուրդն արժանի է միջազգային հանրության լիարժեք մաս լինելու իրավունքին։
-Ստեփանակերտում կա՞ Հայաստան-Ադրբեջան հարաբերությունների և ղարաբաղյան կարգավորման սեփական տարբերակ։ Ինչու՞ նման փաստաթուղթ չի մշակվում և ներկայացվում միջազգային հանրությանն ու Մինսկի խմբի համանախագահներին։
–Արցախն ունի իր օրակարգը՝ տարբերվող Ռուսաստանի, Հայաստանի և Ադրբեջանի իշխանությունների օրակարգից։ Աշխարհն աստիճանաբար գալիս է այն եզրակացության, որ անհրաժեշտ է հեռացնել ղարաբաղյան հիմնախնդրի կարգավորումն անմիջականորեն Հայաստանի, Ադրբեջանի և Ռուսաստանի իշխանությունների հետ քննարկելու սկզբունքից։ Երեկվա հանրահավաքը կտրուկ փոխվել է և կշարունակի փոխել միջազգային հանրության մոտեցումները ղարաբաղյան ճգնաժամի կարգավորման հարցում։ Լեռնային Ղարաբաղը կճանաչվի որպես անկախ պետություն՝ անկախ նրանից՝ արդյոք կցանկանան Ադրբեջանի, Թուրքիայի, Հայաստանի և Ռուսաստանի իշխանությունները։ Ես վերջերս եմ վերադարձել ԵՄ երկրներ կատարած այցից և կարող եմ փաստել, որ Ղարաբաղի նկատմամբ հետաքրքրությունն անընդհատ աճում է, և աճում է այն համոզմունքը, որ անհրաժեշտ է ուղղակիորեն բանակցել Արցախի ընտրված իշխանությունների ներկայացուցիչների հետ։
