«Առաջին լրատվական»-ի զրուցակիցն է քարտեզագետ և աշխարհագրագետ Ռուբեն Գալիչյանը
–Պարոն Գալիչյան, Ադրբեջանի ԱԳ նախարար Բայրամովը ԵԱՀԿ գլխավոր քարտուղար Հելգա Շմիդտի հետ հանդիպմանը հայտարարել է, որ Ադրբեջանը կողմ է հայ–ադրբեջանական սահմանի սահմանազատման ու սահմանագծման գործընթացի մեկնարկին առանց որևէ նախապայմանի։ Ավելին, նա նշել է, որ Բաքուն կողմ է, որ այդ գործընթացը սկսվի առանց ժամանակ կորցնելու։ Ինչո՞ւ է Բաքուն շտապողականություն ցուցաբերում, և ի՞նչ է շահելու Հայաստանը այդ գործընթացից, ինչո՞ւ է Բաքուն արագացնում գործընթացը:
-Սահմանագծում իրականացվել է Սովետական Միության օրերին: 1969-70-ականներին Սովետական Միությունը ժամանակին թղթեր է վավերացրել, իսկ 2010-ին մեր նորանկախ պետությունը վավերացրել է Հայաստանի ներքին բաժանումները, որոնց մեջ ներառված են նաև մեր և Ադրբեջանի սահմանները, մեր վարչատարածքային բաժանումների մեջ սահմանամերձ շրջանները ներառում են նաև Ադրբեջանի սահմանը, և սրանք բոլորը մենք վավերացրել ենք 1969-ին և 2010-ին: 2020-ի նոյեմբերի 9-ի համաձայնագրի ստորագրումից հետո Ադրբեջանը իր ԶՈւ-ն պետք է տաներ խորհրդային իր սահմանները, բայց մայիսին, անտեսելով իրենց վավերացրածը, ներխուժեցին Հայաստանի տարածք՝ Վերին Շորժա և Կութի շրջաններում, նաև Նախիջանից փորձ արեցին, ինչը չհաջողվեց: Ամեն դեպքում իրենք ներխուժել են Հայաստանի տարածք, բայց իրենք նույն քարտեզները վերցրել կեղծել են և ցույց են տալիս որպես իրենց սահմաններ, մինչդեռ իրենց ստորագրությամբ և կնիքով վավերացրած քարտեզների վրա սահմաններն այն են, ինչ Սովետական Միությունը հրատարակել էր 1970 թվականին: Դժբախտաբար, այդ քարտեզներում կան հայտնի անկլավները, այդ քարեզների մեջ նշված են շուրջ 1500 քառակուսի կիլոմետր տարածքներ, որոնք Ադրբեջանին են հատկացվել Կարմիր Քրդստանի պատրվակով 1927-1940-ականներին: Դրանք բոլորը հատկացվել են Ադրբեջանին որպես Կարմիր Քրդստանի համար արոտատեղի ապահովելու, սակայն երբ Կարմիր Քրդստանը չեղարկվեց, այդ տարածքները Հայաստանին չվերադարձրին, այլ մնացին Ադրբեջանին: Եթե մենք նայենք 1922-1923թթ. Խորհրդային շտաբի քարտեզները, որոնց մասին ՌԴ նախագահ Պուտինը երկու ամիս առաջ նշեց, որ Մոսկվան սահմանազատման աշխատանքում անպայման պետք է ներգրավվի, քանի որ Ռուսաստանը ունի քարտեզներ, որ ուրիշ ոչ ոք չունի, այդ քարտեզներում անկլավները չկան: Մենք հենց այդ քարտեզների ուղղությամբ պետք է շարժվենք, օգտվենք այդ քարտեզներից, քանի որ դրանց մեջ Հայաստանի տարածքներից Ադրբեջանին չէին հատկացվել այդ արոտավայրերը և անկլավներ այդ քարտեզում գոյություն չունեին: Սակայն բերված օրինակներից պարզ է դառնում, որ խորհրդային իշխանությունները որոշել էին այդ արոտավայրերը մեզ չտալ:
Այսօր մենք ուզենք, թե չուզենք, պետք է սկսենք գոնե 70-ականների սահմաններից, այսինքն՝ Ադրբեջանը պետք է հետ քաշվի Հայաստանի տարածքներից, որտեղ ներխուժել է ամիսներ առաջ: Պետք է հաշվի առնել նաև, որ այդ տարածքները Ադրբեջանին ապօրինի են տրվել, և սահմանագծման և սահմանազատման աշխատանքներն իրականացնելիս պետք է դրանք քննարկվեն: Եվ պետք է պնդել, որ պետք է վերադառնալ 20-ականների քարտեզներին:
–Որևէ դրական քայլ սահմանազատումից Հայաստանը կարո՞ղ է ստանալ:
-Մենք պետք է հասնենք նրան, որ նախ Ադրբեջանը մեր սահմաններից դուրս գա, դրանից հետո մենք արդյոք գո՞հ ենք խորհրդային շտաբի գծած սահմաններից թե ոչ, սա այլ խնդիրն է: Բայց այստեղ ուրիշ խնդիր է առաջ գալիս, Ադրբեջանն ասում է, որ մենք ժառանգն ենք Ադրբեջանի անկախ Հանրապետության և ոչ թե Սովետական Ադրբեջանի: Մենք ժառանգորդներն ենք Առաջին Հանրապետության, իսկ Առաջին Հանրապետության ժամանակ Ադրբեջանի տարածքում չէր գտնվում Նախիջևանը, նրանք պետք է առաջին հերթին Նախիջևանը վերադարձնեն: Մենք պետք է մեր պահանջը դնենք, մեր իրավունքը պահանջենք, և թերևս դրանց միջոցով կարող ենք սակարկել և մեր կորցրած արոտավայրերի մեծ մասը հետ ստանալ:
–Իրատեսակա՞ն է, որ դրանք կարող ենք հետ ստանալ:
-Իրատեսական է, բայց սա երկար ժամանակ պահանջող գործընթաց է, քանի որ իրավական տեսանկյունից պետք է քննարկումներ ծավալվեն: Հետո մենք չենք կարող հույսներս դնել միայն Ռուսաստանի վրա: Սահմանազատման գործընթացն իրականացնելիս մենք պետք է ունենանք չեզոք երկրների ներկայացուցիչներ, որ այդ գործը վերահսկի, քանի որ Խորհրդային Միության մեջ հենց Մոսկվան էր վերահսկում և որոշում, և 1500 քառակուսի կիլոմետրը և անկլավները Ռուսաստանն է տվել Ադրբեջանին: Հիմա ի՞նչ պատճառով հետ վերցնի, թեև Պուտինը հայտարարեց, որ 20-ականների քարտեզներից իրենք ունեն և պետք է դա օգտագործեն: Բայց վերջերս էլ լսեցի, որ պարոն Փաշինյանը հայտարարեց 70-ականների քարտեզների մասին, որտեղ այդ տարածքները կորցրած ենք:
