Ապրիլյան քառօրա պատերազմի հանգամանքներն ուսումնասիրող խորհրդարանական քննիչ հանձնաժողովը օրերս ԱԺ փակ նիստում ներկայացրել է իր զեկույցը, որը հանրության համար գաղտնազերծման ենթակա չէ, քանի որ պարունակում է պետական գաղտնիք: Հանձնաժողովի նախագահ Անդրանիկ Քոչարյանը հայտարարել է, որ դիտարկելու են զեկույցի այսպես ասած բաց հատվածներ անջատելու հնարավորությունը, որոնք կներկայացվեն հանրությանը: Ապրիլյան քառօրյա պատերազմի հանգամանքներն ուսումնասիրող հանձնաժողովի ստեղծման անհրաժեշտության մասին վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը հայտարարեց դեռևս 2019-ի մայիսին, երբ Ընդհանուր իրավասության դատարանը կալանքից ազատ արձակեց Ռոբերտ Քոչարյանին:
Նիկոլ Փաշինյանը ունեցավ դատարանները շրջափակելու և հեղափոխության այսպես ասած երկրորդ փուլ սկսելու մասին հայտնի ելույթը, որի մի մասում էլ անդրադարձավ դավադիր պատերազմի սպառնալիքին և հայտարարեց ապրիլյան քառօրյան քննող հանձնաժողովի անհրաժեշտության մասին: Դեռևս այն ժամանակ առիթ եմ ունեցել գնահատելու և դիտարկելու, որ այդ քայլերը թելադրված լինելով ներքին առիթներով, այդուհանդերձ միտված են արտաքին խնդիրների և ռիսկերի, մարտահրավերների, որ կան արցախյան հարցի շրջանակում, մասնավորապես դրանում հնարավոր ռուս-թուրք-ադրբեջանական համաձայնությունների կամ քննարկումների: Ի վերջո, ակնառու է, որ ապրիլյան քառօրյան հենց այդ գործընթացի այսպես ասած առաջին շրջափուլի հետևանք էր, գագաթնակետ, և խոսելով այդ մասին ու հայտարարելով հանգամանքները քննող հանձնաժողով ստեղծելու մասին, Հայաստանի համեմատաբար նոր իշխանության առաջնորդ Նիկոլ Փաշինյանը 2019-ի մայիսին փորձում էր կանխարգելել նույն տրամաբանությամբ գործընթացի երկրորդ շրջափուլի ծավալում, որի առաջին ազդակները նշմարվել էին դեռևս անմիջապես ապրիլյանից հետո: Այդուհանդերձ, կանխարգելիչ այդ նպատակը չաշխատեց, կամ աշխատեց շատ կարճ, քանի որ ապրիլյան քառօրյայի հանգամանքները ուսումնասիրող հանձնաժողովի աշխատանքի և զեկույցի հրապարակումը, որ պետք է տեղի ունենար կամ սպասվում էր 2020-ի աշնանը, տեղի չունեցավ Արցախի ու փաստացի Հայաստանի դեմ բռնկված թուրք-ահաբեկչական պատերազմի հետևանքով: Դրանից սակայն ապրիլյան քառօրյա պատերազմի հանգամանքների ուսումնասիրումը ոչ միայն չի իմաստազրկվել, այլ թերևս դարձել է առավել արդիական: Իհարկե, դժբախտաբար այլևս արդիական է նաև նոր ու ավելի ծանր, ավելի ողբերգական պատերազմի հանգամանքների ուսումնասիրման խնդիրը և աննհրաժեշտությունը: Ամբողջ հարցն այն է, որ պատերազմները ինքնին դրվագներ չեն, որոնցով ընդմիջվում են քաղաքական գործընթացները կամ քաղաքական-դիվանագիտական փուլերը:
Պատերազմները դրանց շարունակություն են, որոշակիորեն դրանց արդյունք կամ հետևանք: Այդ իմաստով, հայկական պետականությունը և պետական քաղաքականության մշակները տարիների ընթացքում թերևս թույլ են տվել նախ մի առանցքային բացթողում՝ առաջին պատերազմը և հաղթանակը աստիճանաբար քաղաքական իմաստով սկսել է դիտարկվել պետականության ընթացքից անջատ, որոշակիորեն հետագծային իրողություն: Սա իհարկե արվել է ոչ միայն թյուրիմացաբար կամ քաղաքական անհամարժեքության հետևանքով, այլ որոշակիորեն նաև ներքաղաքական և իշխանական նպատակահարմարության: Այդ անջատ դիտարկումն է նաև եղել պատճառը հետագա իրողությունների և համաշխարհային կյանքի գնահատման հարցում ցուցաբերված անհամարժեքության կամ անարդյունավետության, որն էլ ի վերջո բերել է նոր պատերազմի՝ նախ կարճաժամկետ, հետո արդեն ռեգիոնալ բնույթի, ողբերգական հետևանքով: Այդ իմաստով, ապրիլյան քառօրյա պատերազմի հանգամանքների ուսումնասիրումը պետք է արդեն իսկ դիտարկել 44-օրյա պատերազմի հանգամանքների ուսումնասիրման խնդրի համատեքստում, որպես կատարված նախաքայլ: Իսկ լայն իմաստով, թերևս պետք է ուսումնասիրվեն և քննվեն նաև 2013-ի սեպտեմբերի 3-ի «գիշերային շրջադարձի» հանգամանքները: Առավել ևս, որ այդ շրջադարձը քաղաքական գրեթե ամբողջ դասը՝ իշխանական և ոչիշխանական սեգմենտներով, մատուցեց հանրությանն իբրև անվտանգությունից բխած անհրաժեշտություն: Մինչդեռ դրանից հետո Հայաստանը ստացավ օրեցոր ագրեսիվ և լկտի դարձող Ադրբեջան, և նրան ռազմա-տեխնիկական ու քաղաքական աջակցություն ցուցաբերող դաշնակիցներ:
Լուսանկարը՝ Armeniasputnik-ի
