«ՍԻՐԱՆԿՅՈւՆ» հաղորդաշարի հյուրն է արվեստի պատմաբան Անժելա Հարությունյանը։
– Անժելա, այս անգամ Հայաստանում եք ԱԻԿԱ ամառային դպրոցի կազմակերպած սեմինարի շրջանակներում: Ի՞նչ խնդիրներ է դնում միջոցառումն իր առջև այս տարի:
– Սկսել ենք վեց տարի առաջ, այնպես որ՝ այս անգամ վեցերորդ թողարկումն է: Գաղափարը ծնվել է տեղային բանավեճերից, թե որն է այսօր արվեստի համադրողի դերը, ինչպե՞ս պետք է համադրողը արվեստագետի հետ աշխատի, և թե ինչպես պետք է համադրողը ներկայացնի արվեստագետին՝ թե՛ տեղայնորեն, թե՛ միջազգայնորեն: Առաջին երեք տարիներին այն ավելի շատ ամառային դպրոցի ֆորմատ ուներ, երբ ուսանողները նստում էին դասի, և մենք առաջարկում էինք համադրության մեթոդներ, համադրության տեսություն, պատմության և պրակտիկ պարապմունքներ: Սակայն, հաշվի առնելով մասնակիցների պատրաստվածությունը, ինչպես նաև ժամանակային սահմանափակումը (երկու շաբաթ է տևում), եկանք այն եզրակացության, որ ճիշտ է բացառապես սեմինարներ, կլոր սեղաններ, դասախոսություններ անցկացնելը, ինչպես նաև հանրային ներկայացումներ կազմակերպելը, որոնք բացառապես մասնակիցներն են անում՝ ներկայացնելով համադրողական պրակտիկան:
– Շատ արվեստագետներ կասկածի տակ են դնում առհասարակ համադրողի անհրաժեշտության հարցը՝ համարելով միջամտություն իրենց արվեստի գործերին: Որքանո՞վ է այսօր կարևորվում համադրումը աշխարհում և մեզանում:
– Համադրելու տարբեր մեթոդներ կան: Համադրողի գործը ոչ թե արվեստագետի աշխատանքին խանգարելն է, այլ, ընդհակառակը, օգնելը, որպեսզի աշխատանքն ամենալավ լույսի ներքո ներկայացվի: Այսինքն՝ կուրատորը պետք է աշխատի արվեստագետի դիտավորությունը ներկայացնելու, առաջին հերթին արվեստագետի հետ հաղորդակցության մեջ մտնելու, և հետո նոր խնդիր դնի՝ կամ ինքը ներկայանալու, կամ էլ հասարակության հետ կապի մեջ մտելու: Այսինքն՝ ինձ համար կարևոր է հենց արվեստագետի աշխատանքի հետ հարաբերվելը: Եթե մենք համարենք, որ համադրողներն ավելորդ են, արվեստագետները կարող են վատ դրության մեջ հայտնվել, քանի որ նրանք պետք է սկսեն կատարել վարչարարական աշխատանք, գտնեն ֆոնդեր՝ ներկայացվելու համար, իրենք կապ հաստատեն պատկերասրահների հետ, ծավալեն աշխատանքային գործունեություն, որը ստեղծագործական գործունեությունից ժամանակ է խլում: Այսինքն՝ եթե արվեստագետի և կուրատորի միջև փոխվստահություն կա, ապա չի կարող կուրատորի աշխատանքը խանգարել արվեստագետի աշխատանքին:
– Արվեստագետները հաճախ հարց են բարձրացնում, որ համադրողը միջամտում է ստեղծագործությանը, և արդյունքում բոլորովին այլ բան է ստացվում: Եվ հարց է առաջանում՝ ո՞ւմն է, ի վերջո, ստեղծագործությունը:
– Ստեղծագործությունը, վերջին հաշվով, արվեստագետինն է, սակայն իմաստի կառուցումը միայն արվեստագետի ձեռքում չէ: Իմաստի կառուցումն ավելի բարդ պրոցես է, որը տեղի է ունենում աշխատանքի, արվեստագետի և ընկալողի հարաբերության մեջ: Այսինքն՝ արվեստագետը կարող է ցանկանալ դիտավորություն արտահայտել և ունենալ իմաստի կառուցման նկատմամբ կարևորություն, բայց իմաստի կառուցման համակարգն արվեստագետի վերահսկողությունց դուրս է, այսինքն՝ արվեստագետը չի կարող հանդիսատեսի իմաստի կառուցումը վերահսկել: Իմ կարծիքով, մեզ մոտ արվեստագետների՝ համադրողների նկատմամբ անվստահությունը և թերահավատությունը գալիս է իմաստի կառուցման նկատմամբ վերահսկողությունը կորցնելու վախից:
– Մեզանում առավել հաճախ համադրումը բացառապես մերժում են ոչ թե ժամանակակից արվեստի ներկայացուցիչները, այլ տարբեր ժանրերով ստեղծագործողները: Այս միտումն աշխարհո՞ւմ էլ կա:
– Սա մեզ մոտ է այսպես համարվում, որովհետև, ի վերջո, կուրատորությունը որպես մասնագիտություն, որպես ինստիտուցիա, մեզանում շատ նոր է՝ 90-ականներից, Արևմուտքում էլ հարաբերականորեն նոր է (60-ականներից սկսած), սակայն միայն ժամանակակից արվեստին չի վերաբերում, այսինքն՝ կան կուրատորներ, որոնք աշխատում են թե՛ բնական թանգարաններում և թե՛ հին արվեստի թանգարաններում: Այսինքն՝ եթե համադրողի գործն արվեստի գործերի և տարածության հետ որոշակի միջավայրում, որոշակի կոնտեքստում աշխատելն է, ապա դա կարող է նաև չվերաբերել ժամանակակից արվեստին, կարող է լինել ռենեսանսի, միջնադարյան արվեստի կուրատոր, իսկ դրա մասնագիտացումը, որպես ինստիտուցիա, նոր է:
– Այս տարի նույնիսկ զարմացած էին, որ Վենետիկի 54-րդ բիենալեում Հայաստանը միանգամից մի քանի համադրող ներկայացրեց: Նույնիսկ խոսում էին, որ նրանք արվեստագետներից շատ էին: Արդյո՞ք սա էլ ծայրահեղություն չէ:
– Խնդիրն այն է, որ այս տարի Վենետիկի բիենալեի կուրատորական թիմն իր առջև դրել էր շատ ավելի մեծ խնդիրներ, քան զուտ տաղավար ներկայացնելը: Այսինքն՝ խնդիրները վերաբերում էին տեղային մշակութային քաղաքականության վրա ազդեցություն ունենալուն, այսինքն՝ օգտագործել Վենետիկի տաղավարի ներկայացումը որպես սիմվոլիկ մի ուժ, որպեսզի ազդեցություն ունենա Մշակույթի նախարարության ներկայացման կամ ընտրության լծակների վրա, կամ թեկուզ մշակութային քաղաքականության փոփոխության վրա, քանի որ, վերջին հաշվով, ժամանակակից արվեստը որևէ հանրային ֆինանսավորում չի ստանում: Այս տեսակետից համարյա արդարացված էր համադրողների թիմը, որովհետև իրենց առջև ավելի խորքային, կառուցվածքային խնդիրներ էին դրված:
– Այս տարի պետությունը որոշեց աջակցել բիենալեի իրականացմանը: Արդյո՞ք ճիշտ էր պաշտոնյային բիենալեի կոմիսար ընտրելը:
– Ի վերջո, Վենետիկի բիենալեի ազգային ներկայացուցչությունն այն է, ինչ կա, պետք չէ արմատական ինչ–որ բան սպասել, այն միշտ կապված է տեղային ուժի քաղաքականության՝ իշխանության հետ: Այսինքն՝ եթե նույնիսկ ընտրում ես անկախ կոմիսարի, կուրատորի, ստացվում է, որ տաղավարի ներկայացումը, որպես իստիտուցիա, ներկայացնում է ազգային պետությունը, այսինքն՝ միշտ կապված է իշխող գաղափարախոսության հետ, եթե նույնիսկ տաղավարն ինքը խզում է առաջացնում այդ գաղափարախոսության հետ: Իսկ ներկայիս կոմիսարի ընտրությունը, կարծում եմ, պաշտոնյայի անձնական ընտրությունն էր, ով նաև ուզում է մասնակցել ժամանակակից արվեստի դիսկուրսներին՝ չնայած որ կուրատորների և կոմիսարի միջև կար ե՛ւ գաղափարական, ե՛ւ քաղաքական հակադրություն, ինչը բացասական չեմ համարում:
– Արդյո՞ք ներկայացվեց այն, ինչ ծրագրավորել էին:
– Իհարկե՝ ոչ: Մի ընդհանուր մեկնաբանություն կուզեի անել՝ Վենետիկի բիենալեի հետ կապված. կարծես մի անախրոնիզմ կա, որ սա ժամանակավրեպ մի իրադարձություն է, որը ունի սիմվոլիկ մեծ ուժ, այն աշխատում է անդրազգային շրջանակի մեջ, այսինքն՝ ժամանակակից արվեստը միշտ չես կարող փաթեթավորել ազգային շրջանակի մեջ: Բայց, լինելով անդրազգային իրադարձություն, այն ազգային տաղավարների վրա է հիմնվում: Վենետիկի բիենալեի մեջ ազգային պետության գաղափարն է ներդրված:
– Նոնսենս չէ՞:
– Իհարկե, կա այդ հակասությունը, բայց այդ հակասությունը հասկանալի է, որովհետև, ի վերջո, անդրազգային կապիտալը հիմքում ազգային կապիտալ ունի: Կարծում եմ՝ որպես ռեպրեզենտատիվ միջոցառում, այն ստացվեց, չնայած գործերից մեկը բացման ժամանակ պակասում էր: Սակայն հղացումը և արվեստի ստեղծագորությունների ցուցադրության եղանակները բավականին ուժեղ էին և լավ արձագանք ստացան: Այսպիսի բացում չէր եղել, հայկական տաղավարի բացմանը 5000 մարդ կար:
– Միխեիլ Սաակաշվիլին նույնպես ներկա էր, եկավ հայկական տաղավար: Սա նույնպե՞ս վրաց մշակութային քաղաքականության դրսևորում էր:
– Սա Սաակաշվիլիի կողմից մշակութային քաղաքականության ժեստ էր, և հայերը նստած մտածում էին՝ ինչպես փոխհատուցել, բայց, իհարկե, չէին կարող, որովհետև անգամ մշակույթի նախարարը ներկա չէր, էլ չեմ ասում նախագահի մասին:
