2020-ի տարեվերջին Հայաստանի պաշտպանության նախարար Վաղարշակ Հարությունյանն այցելել է ռուսական 102-րդ ռազմակայան: Այցի աշխատանքային նպատակներից դուրս, պատկերը Հայաստանի համար խորհրդանշական է: Ընդ որում, որոշակիորեն տխուր խորհրդանշականությամբ: Բանն այն է, որ Գյումրու 102-րդ ռազմակայանը դիտարկվում էր որպես հայկական անվտանգային համակարգի անկյունաքարերից մեկը: Արցախի դեմ թուրք-ադրբեջանա-ահաբեկչական պատերազմը ավարտվեց հայկական անվտանգության համակարգի պարտությամբ, և որքան էլ այդ պարտության համար պատասխանատուներ փնտրվեն նոր կամ հին իշխանության շարքերում, ակնառու է, որ հայկական անվտանգությունը ռուսական անկյունաքարեր է դրել իր հիմքում նաև այն հաշվարկով ու ակնկալիքով, որ ինչքան էլ ինտենսիվ և արդյունավետ կառուցվի հայկական պաշտպանական համակարգը, այն չի կարող տեսանելի ապագայում դիմակայել թուրքականի ագրեսիային, եթե լինի այդպիսին: Իսկ Արցախի դեմ պատերազմը թուրքական, ոչ թե ադրբեջանական ագրեսիա էր՝ Ադրբեջանը և ահաբեկիչները գործիք էին: Իսկ ուղղակի, թե անուղղակի էր թուրքական ագրեսիան, իհարկե, նշանակություն ունեցող, սակայն ոչ հիմնարար հանգամանք է: Որովհետև, եթե թուրքական ագրեսիան էր անուղղակի՝ թեև Ադրբեջանի տիրույթից այն լավ էլ ուղղակի էր, ապա պետք է հակազդեցության արդյունավետ անուղղակի դրսևորում լինել նաև հայկական անվտանգության անկյունաքար դիտված Գյումրու ռազմակայանից: Եթե եղել է, ապա փաստորեն ռազմակայանն էլ պարտվել է, եթե չի եղել, ապա փաստորեն ռազմակայանը չի կատարել իր խորքային գործառույթը: Որովհետև, կրկնենք, ռազմա-քաղաքական և ռազմավարական դաշնակցությունը զուտ իրավական կատեգորիա չէ, այլ իրավա-քաղաքական: Բոլորի համար է պարզ, որ հայկական անվտանգության համակարգը ՀՀ սահմանը չէր միայն:
Միևնույն ժամանակ, հենց այդ մասին ենք տարիներ շարունակ բազմիցս արձանագրել, որ, առերևույթ լինելով հայկական անվտանգային համակարգի երաշխիք, Գյումրու ռազմակայանը իրականում ռեգիոնալ ռազմա-քաղաքական առումով անկենսունակ է: Սրանից չի հետևում, որ այն պետք է հեռացնել Հայաստանից, բայց առաջանում է հարց, թե որն է դրա նշանակությունը, եթե այն Հայաստանում է, սակայն համարժեք չէ հայկական անվտանգային համակարգին և դրա խնդիրներին ու սպառնալիքներին: Այո, Թուրքիան չի մտել ՀՀ սահման, բայց ինչպես տեսնում ենք, դա բացարձակապես բավարար չէ այդ սահմանի անվտանգության համար: Հետևաբար, Գյումրու ռազմակայանը պետք է Հայաստանում տեղակայվի բոլորովին այլ հիմունքներով, եթե այն ավելի շատ պետք է Ռուսաստանին, իսկ Հայաստանին կարող է օգտակար լինել այնքանով, որքանով չի խանգարի ռուս-թուրքական և ռուս-ադրբեջանական հարաբերությանը: Ուրեմն, կամ պետք է այն հարմարեցվի և ժամանակակից ռազմա-քաղաքական իրողությունների համատեքստում ադապտացվի հայկական անվտանգությանը և շահերին, կամ Գյումրում ռուսական ռազմակայանը պետք է տեղակայվի վճարովի հիմունքներով, երբ Հայաստանը տարեկան կստանա որոշակի գումար, որը ինքը կուղղի սպառազինություն ձեռք բերելուն և անվտանգային համակարգը արդիականացնելուն: Իհարկե, այլ հարց է, եթե Մոսկվայում համարում են, որ Արցախում հայերը պարտվել են, բայց իրենք հաղթողների թվում են: Սա էլ իր հերթին բերում է բոլորովին այլ եզրահանգման անհրաժեշտության: