«Այստեղ կան մի քանի խոչընդոտներ. առաջինը՝ աշխարհաքաղաքական խոչընդոտն է՝ պայմանավորված նրանով, որ Իրանը գտնվում է պատժամիջոցների տակ, որոնք թերևս անհնարին են դարձնում լայնածավալ ծրագրերի իրականացումը՝ թե՛ ֆինանսական, թե՛ տեխնիկատեխնոլոգիական տեսանկյունից: Երկրորդ խոչընդոտը կապված է քաղաքական ինչ-ինչ հարցերի հետ, որոնք առկա են թե՛ Հայաստանում, թե՛ Իրանում»,- «Առաջին լրատվական»-ի հետ զրույցում շեշտեց էներգետիկ ոլորտի հարցերով ՄԱԿ-ի միջազգային փորձագետ Արա Մարջանյանը՝ անդրադառնալով Իրան-Հայաստան էներգետիկ ոլորտում համագործակցության առումով առաջընթաց չարձանագրելու պատճառներին:
Այս համատեքստում, հիշեցնենք, դեռևս 2019թ.-ի փետրվարին Իրանի նախագահ Հասան Ռոհանիի հետ բանակցություններից հետո ՀՀ վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը հայտարարել էր, որ Հայաստանը պատրաստ է լինել իրանական գազի տարանցիկ երկիր, և սրա համար քաղաքական կամքն առկա է: Հայաստանի վարչապետը նաև հույս էր հայտնել, որ բանակցությունների գործնականացման գործընթացը հաջողությամբ կիրականացվի: Մինչդեռ նկատենք, որ այս հայտարարությունից հետո առ այսօր որևէ տեղաշարժ չկա:
Արա Մարջանյանը համակարծիք է, որ բանակցություններից հետո տեսանելի արդյունք չենք արձանագրել: Վերջինս հիշեցրեց՝ վարչապետի այս հայտարարությունից մի քանի օր հետո Հայաստանում սկսեց ակտիվորեն շրջանառվել Գյումրիի մոտակայքում իսրայելական լոգիստիկ կենտրոնի կառուցման հարցը, ինչպես նաև սկսեցին խոսել Իսրայելի հետ դիվանագիտական հարաբերությունների հաստատման մասին, և սա, ընդ որում, այն ժամանակ, երբ ծայրաստիճան սուր բանավեճ էր ընթանում դեսպանատները Երուսաղեմո՞ւմ, թե՞ Թել-Ավիվում տեղակայելու շուրջ:
Ուստի, փորձագետի համոզմամբ, մի կողմից՝ այս ամենը չէր կարող ծանր հետևանքներ չունենալ հայ-իրանական հարաբերությունների վրա, մյուս կողմից էլ՝ պետք է հաշվի առնենք, որ Իրանը բավականին մեծ պետություն է, որտեղ կան տարբեր կողմնորոշման ուժեր:
«Ելնելով այս ամենից՝ ընդհանուր առմամբ կարելի է եզրակացնել, որ Իրանում դեռևս չի ձևավորվել Հայաստանը որպես ռազմավարական գործընկեր ընկալելու պահը: Ավելին՝ սխալված չեմ լինի, եթե ասեմ նաև, որ Հայաստանի նկատմամբ Իրանի դիրքորոշման մեջ որոշակի թերահավատություն ու պասիվություն կա: Այնպես որ՝ խոչընդոտներ առկա են և՛ Հայաստանում, և՛ Իրանում, և այդ խոչընդոտների հանրագումարը բերում է այս դանդաղկոտությանը: Բացի այդ, կան նաև զուտ տեխնիկական խնդիրներ. առկա ենթակառուցվածքի պայմաններում խոսել իրական-ֆիզիկական տրանզիտի մասին՝ մի փոքր դժվար է, քանի որ չկա տարանցիկ գազային խողովակաշար՝ Իրանից դեպի Հայաստան եկող և Հայաստանից էլ դեպի Վրաստան գնացող:
Սակայն այս առումով հնարավոր է կիրառել սվոփային տարբերակը՝ այնպես, ինչպես ժամանակին գազ էինք ստանում Թուրքմենստանից: Սա, այսպես ասած, կիսատրանզիտային մեխանիզմ էր, որը հնարավոր է օգտագործել նաև Վրաստանի պարագայում, ուղղակի այս դեպքում բանակցությունները պետք է վարել քառակողմ՝ Ռուսաստան-Հայաստան-Վրաստան-Իրան ձևաչափով:
Ընդ որում՝ այսպիսի ձևաչափ արդեն ստեղծվել էր, բայց համատեղ աշխատանքները հանդիպեցին մի շարք խոչընդոտների՝ Վրաստանի աշխարհաքաղաքական դիրքորոշման պատճառով: Բանն այն է, որ Վրաստանը գտնվում է Ադրբեջանից էներգետիկ ծայրաստիճան կախվածության մեջ և թուրք-ադրբեջանական տանդեմի էներգետիկ աքցաններում, ինչը նշանակում է, որ Վրաստանին վերաուղղորդել դեպի հյուսիս-հարավ էներգետիկ և էներգատրանսպորտային ծրագրերի մեջ՝ եթե ոչ անհնարին, ապա շատ բարդ գործ է և կախված է Վրաստանի ներքաղաքական զարգացումներից»,-ընդգծեց Արա Մարջանյանը:
Վերջինս անդրադարձավ նաև Իրանում ՀՀ արտակարգ և լիազոր դեսպան Արտաշես Թումանյանի և Իրանի էներգետիկայի փոխնախարար Հոմայուն Հաերիի հանդիպմանը: Նշենք, որ հանդիպման ժամանակ դեսպանն ու փոխնախարարը քննարկել են երրորդ բարձրավոլտ էլեկտրագծի շինարարության ընթացքը, ինչպես նաև անդրադարձ է եղել գազ-էլեկտրաէներգիա փոխանակման ծրագրին առնչվող համաձայնագրի փոփոխությունների իրականացմանն ու էներգետիկայի ոլորտում բազմակողմ համագործակցության խնդիրներին։
Ինչ վերաբերում է այս հանդիպումից հայկական կողմի ակնկալիքներին, ապա Արա Մարջանյանը շեշտեց, որ ակնկալիքներ, իհարկե, պետք է ունենալ, քանզի Իրանի հետ մենք ունենք տարբեր մակարդակների ծրագրեր, որոնք, ցավոք սրտի, դեռևս կյանքի չեն կոչվել:
Իրան-Հայաստան համագործակցության ծրագրերը Մարջանյանը դասակարգեց երեք խմբի. «Ռազմավարական նշանակության ամենալուրջ ծրագիրը Հյուսիս-Հարավ երկաթուղու, ինչպես նաև մեծ տրամաչափով գազային խողովակաշարի կառուցումն է, որը իրանական գազը կհասցնի Սևծովյան նավահանգիստներ, մինչդեռ այս ուղղություններով գրեթե ոչինչ արված չէ:
Հասկանալի է, որ այս ծրագրերը հանդիպում են Արևմուտքի և թուրք-ադրբեջանական տանդեմի կատաղի դիմադրությանը: Միջին մակարդակի ծրագրերն էներգետիկ ոլորտի խոշոր ծրագրերն են. օրինակ՝ Մեղրիի ՀԷԿ-ի և իրանական նավթի հումքի վրա Հայաստանում նավթավերամշակման գործարանի կառուցումը: Այս ծրագրերի իրականացման մեկնարկը տրված էր դեռ տարիներ առաջ, բայց ելնելով որոշ հանգամանքներից՝ նյութական արդյունքներ, ցավոք, չունենք: Եվ վերջապես ստորին մակարդակի ծրագիրը՝ գազ էլեկտրաէներգիայի դիմաց սվոփային տարբերակով համաձայնագիրն է, որն իրականացվում է արդեն առնվազն հինգ տարի, բայց այս տարիների ընթացքում, ցավոք սրտի, մենք դեռ չենք կարողանում դուրս գալ սկզբնական պլանով նախատեսված ծավալներից»:
Այստեղ էներգետիկ ոլորտի փորձագետը հիշեցրեց, որ ըստ փոխանակման վերոնշյալ համաձայնագրի՝ նախատեսված էր Իրանից ներկրել մոտ 1 միլիարդ խորանարդ մետր իրանական գազ և դրա դիմաց արտադրել 3 միլիարդ ԿՎտ/ժամ էլեկտրաէներգիա, որը պետք է փոխանցվեր Իրանին: Մեր զրուցակցի խոսքով՝ սա երկուստեք բավականին շահավետ պայմանագիր էր, որն այսօր իրականացվում է ընդամենը մեկ երրորդի չափով: Հետևաբար այստեղ առաջնահերթ խնդիրը Մարջանյանը համարեց սվոփային տարբերակով ի սկզբանե նախատեսված հզորություններին հասնելը: Նա դրական գնահատեց այն, որ այս ուղղությամբ Հայաստանում կոնկրետ քայլեր են ձեռնարկվում:
«Վերջերս Հայաստանում մեկնարկեց նոր գազատուրբինային էլեկտրակայանի կառուցման աշխատանքը, որը կօգնի հասնել այդ սվոփային ծրագրով նախատեսված ցուցանիշներին: Այս տեսանկյունից Իրանի հետ երրորդ բարձրավոլտ էլեկտրագծի կառուցումն ունի շատ մեծ նշանակություն, որովհետև եթե մենք ներկայիս 1.5 միլիարդ ԿՎտ/ժամ էլեկտրաէներգիայի արտահանումից հասնենք մոտ 3 միլիարդ ԿՎտ/ժամ էլեկտրաէներգիայի արտահանման, ապա սրա համար կպահանջվի նոր էլեկտրագիծ: Բայց նկատենք, որ համաշխարհային մասշտաբով այս համեստ ծրագրի իրականացումը հանդիպում է բավականին լուրջ ֆինանսական խոչընդոտների, ինչի արդյունքում այս երրորդ բարձրավոլտ գծի թողարկման աշխատանքները, ցավոք սրտի, առնվազն մեկուկես տարով հետ են մնում պլանավորված ժամանակացույցից»,- եզրափակեց Արա Մարջանյանը:
